Վարդանանց Ճակատամարտի 1567-ամեակ

Տա­րօ­նի աշ­խար­հը աշ­խար­հագ­րա­կան իւ­րա­յա­տուկ շրջան մըն է ­Հայ­կա­կան Լեռ­նաշ­խար­հին մէջ: Ա­նի­կա պատ­մու­թեան կա­նուխ ժա­մա­նա­կաշրջան­նե­րէն մին­չեւ հա­յոց ժա­մա­նա­կա­կից պատ­մու­թիւն խորհր­դան­շած է հա­յու­թեան բա­զու­կի ու­ժը, հե­րո­սա­կան ո­գին, քա­ջու­թիւ­նը: ­Հե­րո­սա­կան այդ ո­գին ալ իր հա­րա­զատ դրսե­ւո­րու­մը կը ստա­նայ նոյն այդ շրջա­նը իբ­րեւ ի­րենց միջ­նա­բեր­դը ըն­դու­նած ­Մա­մի­կո­նէից ուխ­տի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն գոր­ծու­նէու­թեան մէջ` քա­նի մը դար շա­րու­նակ: Այն­պի­սի ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մը մէջ, երբ կեդ­րո­նա­խոյս ձգտում­նե­րը կը կրծէին Ար­շա­կու­նի­նե­րու Մեծ ­Հայ­քը, ­Մա­մի­կո­նեան­նե­րը հրա­պա­րա­կի վրայ էին պաշտ­պա­նե­լու հա­մար հա­յոց կեդ­րո­նա­կան պե­տա­կա­նու­թիւ­նը: Այն ժա­մա­նակ, երբ վտանգ կը սպառ­նար հա­յոց նոր որ­դեգ­րո­ւած քրիս­տո­նէա­կան հա­ւատ­քին, ­Մա­մի­կո­նեան­նե­րը հրա­պա­րա­կի վրայ էին զի­նու զօ­րու­թեամբ պաշտ­պա­նե­լու հա­յոց աշ­խար­հի լոյս հա­ւատ­քը:

Մէկ խօս­քով, ­Մա­մի­կո­նեան­նե­րը ի­րենց ամ­բողջ պատ­մու­թեան ըն­թաց­քին հա­մադ­րու­մը կա­տա­րե­ցին հայ­րե­նի­քի եւ հա­ւատ­քի հա­մար պայ­քա­րին: Այս ի­մաս­տով ալ ա­նոնք յատ­կան­շա­կան ա­ւանդ ու­նին հայ ռազ­մա­րո­ւես­տի պատ­մու­թեան մէջ, եւ զար­մա­նա­լի չէ այս ի­մաս­տով, որ երբ նա­խորդ դա­րու 30ա­կան թո­ւա­կան­նե­րուն հայ ռազ­մա­կան մեծ գոր­ծիչ ­Գա­րե­գին Նժ­դեհ իր ըն­կե­րա­կից­նե­րուն հետ փորձ կը կա­տա­րէր գա­ղա­փա­րա­կան ա­մուր հիմք տա­լու հայ ազ­գա­յին վե­րած­նուն­դի շար­ժու­մին, մեկ­նե­լով ­Մա­մի­կո­նէից ուխ­տի մար­տա­կան եւ հայ­րե­նա­սի­րա­կան ա­ւանդ­նե­րէն այդ զուտ ազ­գա­յին շար­ժու­մի դրսե­ւո­րում­նե­րէն մէ­կը դար­ձուց տա­րօ­նա­կա­նու­թիւ­նը` բա­ռին բո­վան­դա­կած ամ­բողջ խորհր­դան­շա­կա­նու­թեամբ:

Ա­հա ­Տա­րօ­նայ աշ­խար­հի այդ ամ­բողջ ա­ւանդ­նե­րուն կրողն էր նաեւ հա­յոց զօր­քե­րու սպա­րա­պետ ­Վար­դան ­Մա­մի­կո­նեան, որուն եւ անոր զի­նա­կից­նե­րուն մղած Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տին 1567ա­մեա­կը կը նշենք այ­սօր` ազ­գա­յին հան­դի­սա­ւոր մթնո­լոր­տի մէջ:

Գե­րա­զան­ցա­պէս ազ­գա­յին հան­դի­սա­ւոր մթնո­լորտ է այս տա­րի, ո­րով­հե­տեւ ինչ­պէս սպա­րա­պետ ­Վար­դան ­Մա­մի­կո­նեան եւ իր զի­նա­կից զօ­րա­կան­նե­րը մար­տի­րո­սա­ցան յա­նուն հայ­րե­նի­քի ու հա­ւատ­քի, նոյն­պէս 100 տա­րի ա­ռաջ հայ ազ­գը ցե­ղաս­պա­նո­ւե­ցաւ յա­նուն հայ­րե­նի­քի ու հա­ւատ­քի, ինչ­պէս 1567 տա­րի­ներ ա­ռաջ ան­հա­ւա­սար ու­ժե­րով հա­յոց զօր­քե­րը դէմ դրին ­Սա­սա­նեան ­Պարս­կաս­տա­նի հա­յա­ջինջ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, նոյն­պէս ալ 100 տա­րի ա­ռաջ բուռ մը հե­րոս­ներ ­Վա­նի, ­Տա­րօ­նի աշ­խար­հի, ­Մու­սա լե­րան, Շա­պին ­Գա­րա­հի­սա­րի, Ուր­ֆա­յի եւ այլ շրջան­նե­րու մէջ, ան­հա­ւա­սար պայ­ման­նե­րու մէջ փոր­ձե­ցին դէմ դնել Օս­մա­նեան կայս­րու­թեան հա­յա­ջինջ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան:

Ա­յո՛, այդ փոր­ձե­րուն մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը, ինչ­պէս որ էր պա­րա­գան ­Վար­դա­նանց ճա­կա­տա­մար­տին, ա­ւար­տե­ցաւ ող­բեր­գա­կան ել­քով, բայց ինչ­պէս ­Վար­դա­նանց ճա­կա­տա­մար­տին ըն­թաց­քին, նոյն­պէս ալ 100 տա­րի ա­ռաջ տե­ղի ու­նե­ցած հե­րո­սա­մար­տնե­րուն եւ ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թեան կռիւ­նե­րուն ըն­թաց­քին թշնա­մին չկրցաւ յաղ­թել հա­յու գո­յա­տե­ւու­մի ո­գիին:

Սր­բոց ­Վար­դա­նանց զօ­րա­վա­րաց այս տօ­նը այ­սօր խթան մըն է, որ հա­յը ա­ւե­լի եւս կառ­չած մնայ իր գո­յա­տեւ­ման ո­գիին, ոչ միայն բա­րո­յա­կան յաղ­թա­նակ­ներ տա­նե­լու, այլ նաեւ այդ նոյն բա­րո­յա­կան ու­ժով ու կո­րո­վով ի­րա­կան յաղ­թա­նակ­ներ եւս տա­նե­լու:

Հա­յը իր բա­զու­կի ու­ժով այ­լեւս յաղ­թա­հա­րած է վա­խի ու պար­տու­թեան տրա­մադ­րու­թիւ­նը: ­Շու­շիի ճա­կա­տա­մար­տին եւ ար­ցա­խեան ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի իւ­րա­քան­չիւր ճա­կա­տա­մար­տի ըն­թաց­քին հա­յը փաս­տեց, որ ա­տակ է ի­րա­կան յաղ­թա­նակ­ներ ալ կեր­տե­լու:

Հայ մար­տա­կան ա­ւան­դը փո­խան­ցո­ւած է ար­դէն դա­րե­րու խո­րե­րէն, եւ այ­սօր հա­յոց զի­նեալ ու­ժե­րը նոյն հա­ւատ­քով, նոյն ո­գիով եւ նոյն կո­րո­վով կը հսկեն հՀա­յոց ա­րե­ւե­լից կող­մանց սահ­ման­նե­րուն: ­Մա­մի­կո­նէից ուխ­տի եւ ­Տա­րօ­նայ աշ­խար­հի նոյն ո­գին է, որ կը հա­մա­կէ հայ­կա­կան բա­նա­կը այ­սօր` թշնա­միի ա­մէ­նօ­րեայ սադ­րանք­նե­րուն դէմ դնե­լու ըն­թաց­քին, եւ ինչ­պէս Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տին ըն­թաց­քին, նոյն­պէս ալ այ­սօր, հա­յոց զի­նեալ ու­ժե­րը միակ ե­րաշ­խա­ւոր­ներն են հայ ազ­գի ան­կախ ու ա­զատ գո­յա­տեւ­ման եւ լի­նե­լիու­թեան:

Ե­ղի­շէ պատ­մի­չը բա­ւա­կան ման­րա­մասն կը նկա­րագ­րէ նախ­քան Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տը, ճա­կա­տա­մար­տին ըն­թաց­քին եւ ան­կէ ետք տի­րած մթնո­լոր­տը: ­Կը ներ­կա­յաց­նէ նաեւ հա­յոց մե­ծա­մեծ­նե­րուն ման­րա­մաս­նեալ պա­տաս­խա­նը` պար­սից Յազ­կերտ թա­գա­ւո­րին դրած զրա­դաշ­տա­կա­նու­թիւ­նը ըն­դու­նե­լու պա­հան­ջին: ­Հա­յոց մե­ծա­մեծ­նե­րը այդ նշա­նա­ւոր պա­տաս­խան-նա­մա­կին մէջ ընդգ­ծե­լէ ետք, որ հա­յոց հա­ւատ­քէն եւ հայ­րե­նի­քէն ոչ ոք կրնայ շե­ղել զի­րենք կամ հրա­ժա­րիլ տալ ի­րենց` թշնա­միին ուղ­ղե­լով ի­րենց խօս­քը կ­՛ը­սեն.- «­Ձեր սու­րե­րը` մեր պա­րա­նոց­նե­րը»:

Այ­սօր ալ հայ ազ­գին դի­մագ­րա­ւած մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը շատ են: Ք­րիս­տո­նէա­կան հա­ւատ­քի տկա­րաց­ման մար­տահ­րա­ւէ­րը, սփիւռ­քի մէջ ու­ծաց­ման եւ ձու­լու­մի մար­տահ­րա­ւէ­րը, ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի հա­յա­գա­ղութ­նե­րուն պահ­պան­ման մար­տահ­րա­ւէ­րը, հա­յոց պե­տա­կա­նու­թիւ­նը ա­ւե­լի եւս ամ­րապն­դե­լու եւ թշնա­միի սադ­րանք­նե­րուն պա­տաս­խա­նե­լու մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը: Այն ժա­մա­նակ` 1567 տա­րի ա­ռաջ, երբ Վար­դա­նանք ի­րենց պա­տաս­խան-նա­մա­կին մէջ ը­սին «­Ձեր սու­րե­րը` մեր պա­րա­նոց­նե­րը», ա­սի­կա թշնա­միին նե­տո­ւած ձեռ­նոց մըն էր, որ ու­շա­դի՛ր, այդ­քան ալ դիւ­րին պի­տի չըլ­լայ հա­կա­հայ ծրա­գիր­նե­րուն ի­րա­գոր­ծու­մը: «Ո՛չ հուր, ո՛չ սուր, ո՛չ ալ հրեշ­տակ­ներ: ­Ձեր սու­րե­րը` մեր պա­րա­նոց­նե­րը» պատ­գա­մը այ­սօր ալ` ո­րե­ւէ ժա­մա­նա­կէ ա­ւե­լի, այժ­մէա­կան է հայ ազ­գին հա­մար: ­Միայն թէ, զօ­րա­վիգ պէտք է կանգ­նիլ հա­յոց զի­նեալ ու­ժե­րուն, որ­պէս­զի ձա­խո­ղու­թեան մատ­նեն նո­րա­գոյն յազ­կերտ­նե­րուն ծրա­գի­րը: Եւ ի­րա­կան ու ոչ թէ բա­րո­յա­կան յաղ­թա­նակ­նե­րէն ետք, ան­պայ­մա­նօ­րէն մօտ պի­տի ըլ­լայ նաեւ նո­րա­գոյն «­Նո­ւար­սակ­նե­րու» ի­րա­գոր­ծու­մը: