«Հորիզոն գրական»ը այսօր հայկական գրական աշխարհի վերջին մոհիկաններէն է. Հարցազրոյց «Հորիզոն գրական»ի խմբագիր Վիգէն Աբրահամեանի հետ

«Հորիզոն գրական»ը 35 տարեկան

https://kragan.horizonweekly.ca/

Այս տարի «Հորիզոն գրական»ը պիտի նշէ իր 35-ամեակը: Այս առթիւ «Հորիզոն»ին տուած հարցազրոյցին ընթացքին «Հորիզոն գրական»ի խմբագիր Վիգէն Աբրահամեան շեշտեց, թէ գրականութեան խնդիրը անկախ է արհեստագիտութենէն, նախապատմական օրերէն ի վեր նոյնն է. գրողը միշտ ալ ըսելիք ունի, գրելէն ետք ալ կ՚ուզէ, որ մէկը կարդայ. «Թերթին մարտահրաւէրը գրողը եւ ընթերցողը քով-քովի բերելն է», ըսաւ ան։

Վիգէն Աբրահամեան ծնած է Լիբանան, քիմիագէտ է, աւարտած է Լիբանանի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ ճեմարանը (Սէն Կրէկուար), ապա յաճախած է պետական վարժարան: Ուսանելու նպատակով տեղափոխուած է Մոնթրէալ, 1985 թուականին, ուր յաճախած է Université de Montréal համալսարանը: Ուսումը աւարտելէ ետք, 1991-1995 ապրած է Հայաստան եւ անդամակցած «Ազատամարտ» շաբաթաթերթի խմբագրակազմին: Անկէ ետք անցած է Միացեալ Նահանգներ եւ երկու տարի ստանձնած «Հայրենիք»ի անգլերէն բաժնի՝ Armenian Weekly-ի խմբագրութիւնը: Վերադառնալով Մոնթրէալ ստանձնած է «Հորիզոն» շաբաթաթերթի անգլերէն եւ ֆրանսերէն բաժիններուն, ինչպէս նաեւ Գրականին խմբագրութիւնը, զորս կը շարունակէ առ այսօր:

«Հորիզոն»ի հետ աշխատակցիլ սկսելուն մասին Աբրահամեան կը պատմէ, թէ ինչպէ՛ս օրուան խմբագիր Վրէժ-Արմէն Արթինեան, հետաքրքրուած էր Մոնթրէալ նոր հաստատուողներով՝ նոր ուժեր ներգրաւելու նպատակաւ, եւ հանդիպելով իրեն շուտով աշխատանքի հրաւիրած էր զինք: Ան գիր-գրականութեամբ հետաքրքրուելուն մասին կ՚ըսէ. «Ես մանկապարտէզի առաջին տարին չեմ յաճախած, հայրս այդ օրերուն ամէն օր կը ստանար «Ազդակ» օրաթերթը, եւ ես գիրերը հարցնելով այդ տարիքիս արդէն սկսած եմ հայերէն կարդալ, հետեւաբար այդ օրերէն գիրն ու գրականութիւնը ինծի համար շատ սրտամօտիկ եղած են, ինչպէս նաեւ լրատուական աշխատանքը. ինծի համար տպուած հայերէն գիրը սրբութիւն է»:

Իսկ «Հորիզոն գրական»ին աշխատակցութեան անդրադառնալով ան յայտնեց. «Ես 1985-ին, երբ հաստատուեցայ Մոնթրէալ, արդէն Գրականը կը գործէր. առաջին խմբագիրն էր Վրէժ-Արմէնը: Հարկ է նշել, որ «Հորիզոն գրական»ը 35 տարի, իր հիմնադրութենէն ի վեր, առանց կասեցման գործած է, նոյնիսկ 1990-1995 տարիներուն, երբ թոհուբոհի մէջ էր ամէն մարդ, նայուածքները դէպի Հայաստան սեւեռուած էին, այլ առաջնահերթութիւններ կային, պիւտճէական հարցեր կային, բայց Վրէժ Արմէն յամառօրէն շարունակեց Գրականի լոյս ընծայումը, եւ տարիները ցոյց տուին, որ իրաւունք ունէր: 25 տարի ետք Վրէժ Արմէն յարմար նկատեց անոր խմբագրութիւնը յանձնել ինծի, ես չառարկեցի, որովհետեւ, ինչպէս ըսի, սրտամօտիկ է ինծի համար գրական գործը նաեւ թերթի՛ գործը»:

Խմբագիրը կը տեղեկացնէ, թէ Գալիֆորնիոյ «Ասպարէզ»ին հետ գործակցաբար լոյս սկսած է տեսնել Գրականը, որպէս միացեալ յաւելուած, ապա քանի մը տարի ետք, անկախաբար, որպէս «Հորիզոն»ի յաւելուած շարունակուած է: «Խմբագրական ամբողջ աշխատանքը «Հորիզոն»ի խմբագրատան մէջ կը կատարուէր, էջադրումը կը կատարէինք, մաքէթը տպարան կը ղրկուէր եւ հոս տպուելէ ետք կը ղրկուէր նաեւ «Ասպարէզ», որ մաքէթը ստանալով նոյնութեամբ կը տպէր. այդ օրերուն կը կոչուէր «Հորիզոն»ի եւ «Ասպարէզ»ի Գրական յաւելուած», կ՚ըսէ Աբրահամեան:

«Այդ օրերէն ի վեր «Հորիզոն Գրական»ի խմբագրական կազմը փոփոխութիւններ կրեց անշուշտ, իսկ այսօրուան դրութեամբ մեր խմբագրական կազմի անդամներն են. Մոնթրէալէն՝ Վրէժ Արմէն Արթինեան (աւագ խմբագիր), Սիմա Աբրահամեան, Անոյշ Ակներեան, Էլիզա Չաքմաքչեան եւ Սոնա Թիթիզեան, Թորոնթոյէն՝ Թամար Տօնապետեան, Արցախէն՝ Հերմինէ Աւագեան, Հայաստանէն՝ Սիրանոյշ Դւոյեան եւ Լիբանանէն՝ Արազ Գոճայեան», յայտնեց ան:

Ձախէն աջ. Էլիզա Չաքմաքչեան, Վրէժ-Արմէն Արթինեան, Անոյշ Ակներեան, Սիմա Աբրահամեան, Սոնա Թիթիզեան

Որպէս խմբագիր, թերթին հանդէպ ընթերցողներուն հաւատարմութիւնը չկորսնցնելուն գաղտնիքը կը նկատէ թերթին կանոնաւորութիւնը: «Թերթի մը կանոնաւոր լոյս տեսնելը ինծի համար նախաբան է, որպէսզի ընթերցողին հաւատարմութիւնը չկորսնցնես», կ՚ըսէ Աբրահամեան աւելցնելով. «Նոյնը կը վերաբերի շաբաթաթերթին, ամսաթերթին կամ յաւելուածներուն. թերթը կը դառնայ տան անդամ, ընթերցողը գիտէ, թէ տուեալ ժամանակին թերթ պիտի ստանայ. ուշացումները, թիւերու միացումները, հերթականութեան խախտումները կը տկարացնեն թերթին հանդէպ վստահութիւնը»:

Համընդհանուր կարծիք մը կայ, թէ վերջին տարիներուն թերթ ընթերցողներուն թիւը նուազած է, Աբրահամեան բոլորովին տարակարծիք է, ըստ իրեն՝ «Ժամանակին ալ ընթերցողներուն թիւի համեմատութիւնը քիչ էր: Մեր Միջին Արեւելքի գաղութներուն մէջ բնակչութեան խտութիւն ունէինք. օրինակ՝ հարիւր հազարնոց Պէյրութի գաղութին մէջ երեք հարիւր գրասէրը ուշադրութիւն կը գրաւէր, երբ հաւաքուէին՝ մեծ ձեռնարկ կ՚ըլլար: Այսօր հարիւր հազարնոց գաղութ չունինք, որ կարենանք մէկ ձեռնարկին երեք հարիւր գրասէր բերել, բայց եթէ համեմատութեան նայինք, թէ քանի՛ տոկոսը գրասէր է, կը յայտնաբերուի, թէ շատ հեռու չենք գացած, պարզապէս բնակչութիւնը աւելի ցրուած է»: Ան յայտնեց, նաեւ թէ իր կենսափորձին պատճառաւ շատ ոգեւորուած չէ նոր արհեստագիտութեամբ, կը սիրէ գործածել, ձեռնհաս է, բայց վերջաւորութեան անոնք պարզապէս գործիքներ են, ասով հանդերձ կը հաւատայ հաղորդակցութեան միջոցներուն կարեւորութեան, որոնք հեռաւորութիւնները կը մօտեցնեն: «Արհեստագիտութիւնը միջոցն է, չի կրնար փոխարինել միտքը, էութիւնը», կ՚ըսէ ան։

Հարցումին, թէ ի՛նչ է «Հորիզոն» Գրականին առաքելութիւնը, Աբրահամեան ըսաւ. «Ինչպէս ըսի, հարցին էութիւնը կը մնայ նոյնը, միշտ ալ գրողը ըսելիք մը ունի, գրելէն ետք ալ կ՚ուզէ, որ մէկը կարդայ, թերթին մարտահրաւէրը գրողը եւ ընթերցողը քով-քովի բերելն է: Հոն է, որ տաղանդներ մէջտեղ կ՚ելլեն: Պէտք է քաջալերել երիտասարդութիւնը գրելու, անոնք որոնք ունին այդ կարողութիւնը, պէտք է ետեւէն երթալ, համոզել եւ քաջալերել»: Ան կը շեշտէ, թէ գրողը պիտի գրէ՛. եթէ մէջը գրելու մարմաջը կայ՝ ձեւը պիտի գտնէ արտայայտուելու, եւ թէ խմբագիրներուն պարտականութիւնն է փնտռել զանոնք եւ գուրգուրալ անոնց վրայ, որովհետեւ տոկոսային համեմատութեւմբ բան չէ փոխուած: «Ժամանակը չէ պատճառը, նոյնիսկ կրնամ ըսել, որ այսօրուան սերունդը շատ աւելի ժամանակ ունի եւ «պարապ վախտի խաղալիք»ի ետեւէ ինկած է» կ՚ըսէ ան: Աբրահամեան հոս կը շեշտէ նաեւ հայերէնի ուսուցիչներուն դերը, յայտնելով որ անոնք պէտք է քաջալերեն լաւ շարադրութիւններ գրող աշակերտները եւ անոնց գրութիւնները ղրկեն այս կամ այն թերթին:

Ըստ Աբրահամեանի ոմանց համար հաճոյք է գրականութիւն կարդալը: «Հորիզոն գրական»ը այսօր հայկական գրական աշխարհի վերջին մոհիկաններէն է, գրականութեամբ զբաղող ուրիշ ամպիոններ գրեթէ չեն մնացած, «Բագին»ը կայ, որպէս եռամսեայ պարբերաթերթ, «Գանձասար»ը էջ ունի, «Յառաջ»ը նոյն ձեւով ամիսը էջ մը գրականութեան կը յատկացնէ, Հայաստան ալ մի քանի թերթ կայ, կան նաեւ քանի մը կայքեր: Բայց կարիքը կայ, գրողն ալ, ընթերցողն ալ պէտք է յստակ հասցէ մը ունենան», կ՚ըսէ Աբրահամեան:

Ապա գրողներուն մասին Աբրահամեան կ՚ըսէ հետեւեալը. «Գրելը զանազան գործօններու արդիւնք է, ներքին խառնուածքի, արտաքին ազդակներու եւ այլն, այժմու գրողներուն արտայայտութեան ոճն ու ձեւը կրնան չհամապատասխանել մեր հասկցած դասական գրականութեան, բայց մենք այդ ոճը պէտք է կոկենք, յղկենք, օգնենք, որ բարելաւեն լեզուն, համոզենք, որ ձեւ որդեգրեն, որպէսզի գրականութեան մակարդակը չիյնայ, ասոնք աշխատանքներ են, որոնք չեն երեւիր, բայց խմբագիրներուն պարտականութիւններն են: Խմբագրութիւնը թերեւս ամենէն ապերախտ գործն է, բայց առանց անոր չ’ըլլար:»: Ան այդքան ալ յուսահատեցուցիչ չի տեսներ այսօրուան իրավիճակը, «Երբ գրուածքները կը թերթեմ, ատաղձը կայ, կը մնայ լրջօրէն աշխատանք տանիլ նոր սերունդին վրայ. խոստմնալից շատ գրողներ կան հրապարակի վրայ, ոմանք կը դիմանան, ոմանք՝ ոչ, մեր պարտականութիւնն է աչալուրջ ըլլալ, չձգել որ յուսահատին», կը նշէ ան:

Ձախէն աջ. Թամար Տօնապետեան (Թորոնթօ), Արազ Գոճայեան (Լիբանան), Հերմինէ Աւագեան (Արցախ),Սիրանոյշ Դւոյեան (Հայաստան)

Խմբագիրը նաեւ կը բացատրէ գրողին հոգեբանութիւնը, զոր խմբագիրները պէտք է անպայման նկատի ունենան: «Թող ներեն ինծի բոլոր գրողները՝ գրողը քիչ մը մեծամիտ է, որովհետեւ եթէ մեծամիտ չըլլայ՝ չի գրեր, այլ համեստութեան զոհ երթալով կը լռէ: Եւ ճի՛շդ է, գրող մը պէտք է ինքնասիրութիւն ունենայ, եթէ իր ըսելիքին կարեւորութեան չի հաւատար, չի գրեր. խմբագիրը պէտք է գիտնայ այս բոլորը եւ քաջալերէ», կը յայտնէ Աբրահամեան:

Գրողներու փնտռտուքին մասին ան կ՚ըսէ նաեւ, թէ «Հորիզոն գրական»ը ունի իր գրողներու շրջանակը, բայց անով չի բաւարարուիր եւ կ՚աւելցնէ. «Երբ նկատենք որոշ կայքէջերու վրայ, թէ աչքի զարնող պատմուածք մը կամ գրութիւն մը կայ, որ պէտք է աւելի լայն խաւի ծանօթացնել, մեր ընթերցողին ալ ծանօթացնել, անպայման կապ կը հաստատենք եւ կը հրաւիրենք աշխատակցելու Գրականին: Քանի մը գրողներ աւելցած են այս վերջին տարիներուն»: Գրողներու դիմագրաւած դժուարութիւններուն մասին ան կը հաստատէ, թէ արեւմտահայ գրողներուն մօտ աւելի զգալի են դժուարութիւնները, անոնք արտայայտուելու կարիքը ունին, գրելու մարմաջը ունին, բայց անոնց դժուարութիւնը իրենց միտքը հայերէնով արտայայտելն է, հայերէն լեզուին լաւ չեն տիրապետեր, հայերէն գիտեն, կը խօսին, բայց գրող ըլլալու մակարդակի չէ անոնց լեզուն, «Այս մէկը արեւմտահայերէնին տագնապն է, որովհետեւ ոտքին տակ եթէ հողը չկայ, լեզու մը չի կրնար ապրիլ: Երկու-երեք սերունդ պահեցինք լեզուն, պահեցինք 1914-ի հայերէնը, հոն կեցանք, անկէ ասդին շատ բան չէ փոխուած արեւմտահայերէնին մէջ, քանի մը բառ փորձեցինք արդիականացնել, բայց լեզուն, որպէս լեզուամտածողութիւն, որպէս շարահիւսութիւն, մնաց այդ մակարդակին վրայ։ 1915-ին նահատակուած գրողներուն լեզուն է բարձրակէտը արեւմտահայերէնին եւ հոն ալ մնաց: Լեզուն ապրող է, ապրելու համար արմատները հողին մէջ պէտք է ըլլան. առանց հողի կարելի է զայն պահել, բայց չի զարգանար», կ՚ըսէ Աբրահամեան եւ կը շարունակէ. «Միւս ազդակը, որ լեզուին վրայ կ՚ազդէ, իր բարբառներն են: Բարբառներով կը սնանի գրական լեզուն, ոչ միայն հայերէնի պարագային, օտար լեզուներն ալ նոյն խնդիրը ունին»:

Աբրահամեան բարբառներուն անդրադարձին ընթացքին նաեւ կ՚ընէ կարեւոր նշում մը արեւմտահայաստանի գաւառացիներուն թրքախօսութեան մասին: Ան կ՚ըսէ. «Օրինակ. մենք ունէինք Մարաշի բարբառը, Խարբերդի բարբառը, եւ այլն, թող չըսեն, որ անոնք թրքախօս էին, բնա՛ւ, թրքախօսութիւնը իրականութեան մէջ ցեղասպանութենէն վերջ մուտք գործեց մեր ժողովուրդին մօտ, որովհետեւ ցեղասպանութենէն ազատողները երբ հաւաքուեցան Հալէպի մէջ, զիրար չէին հասկնար իրենց բարբառներով, հասարակաց լեզուն թրքերէնը եղաւ, այն ատեն է, որ մեր բարբառները կորսուեցան»:

Արեւելահայերէնին անդրադառնալով նաեւ Աբրահամեան կը պնդէ, թէ Հայաստան ալ նոյն վտանգը կայ, բարբառները պահելու իմաստով. պոլշեւիկները ուզեցին միատարրութիւն ստեղծել, բազմազանութիւնը իրենց հաշւոյն չէր գար: Ֆրանսան ըրաւ նոյն սխալը, արգիլեց բարբառի գործածութիւնը, ֆրանսերէնը կորսուեցաւ որպէս միջազգային լեզու, եւ անգլերէնը առաջ անցաւ, որովհետեւ իր բարբառներով կ՚ապրի: Աբրահամեան կ՚առաջարկէ նաեւ, որ մենք պէտք է լրջօրէն մտածենք, թէ ինչպէ՛ս մեր երկու ճիւղերը կրնան իրարմով սնանիլ, իրարու բարբառի դեր կատարել, քանի որ նախկին դժուարութիւնները, զորս ունէինք, հաղորդակցութեան իմաստով, այսօր կը նսեմանան, հաղորդացման արագացման պատճառով:

Այն հարցումին, թէ արդեօք անհրաժեշտ կը նկատէ՞ «Հորիզոն գրական»ին յարատեւութիւնը, Աբրահամեան անվարան կը պատասխանէ. «Կասկած չունիմ, որ շարունակելը անհրաժեշտ է: Պահանջարկը կայ թէ՛ գրողներու կողմէ, թէ՛ ընթերցողներու: Կրնայ ըլլալ, որ շօշափելի չէ այս մէկը առաջուան պէս, այդ ճոխութիւնը չունինք գրասէրները հաւաքելու գիրքի մը ներկայացումին, որովհետեւ այդ զանգուածը չունինք, բայց յոռետես չեմ, նոր սերունդին մէջ նոյնքան գրասէր կայ, ուղղակի այդ գրականութեան ներկայացման ձեւը պատշաճումներու պէտք է ենթարկուի»:

Խմբագիրը իր խօսքը կ՚եզրափակէ անդրադառնալով Գրականին այժմէականութեան մասին. «Նախապէս միայն թուղթի վրայ էինք, հիմա ունինք մեր կայքէջը: Մենք քայլ պիտի պահենք արհեստագիտութեան հետ: Գրողին ըսելիք մը ունենալու իրականութիւնը եւ ընթերցողին ալ ընթեռնելու սէրը միշտ առկայ են, հետեւաբար Գրականը պիտի մնայ եւ քայլ պիտի պահէ արդիականութեան հետ, նոր գրողներ ալ պիտի գտնէ, այս աշխատանքը մեր ուսերուն է, պիտի ընենք եւ սիրով պիտի ընենք»: Իսկ թերթին արժեւորման մասին՝ «Թերթը ինքզինք արժեւորելու իրաւունք չունի, թերթին դատողութիւնը ընթերցողներուն կ՚իյնայ, եւ եթէ ընթերցողները ըսելիք ունին, միշտ պատրաստ եմ լսելու», կը յայտնէ Գրականի խմբագիրը:

Հարցազրոյցը վարեց՝ Սոնա Թիթիզեան-Կէտիկեան

Leave a Comment

You must be logged in to post a comment.