1921 Թ․ ՄՈՍԿՈՒԱՅԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ՕՐԻՆԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ՎԻՃԵԼԻ Է․ ԿԻՐՕ ՄԱՆՈՅԵԱՆ
1399
0
«Լեւոն Տէր-Պետրոսեանը եւ ՀՀՇ-ն ձախողել են նախաձեռնութիւնները, որոնք կոչուած էին 1921թ. Մոսկուայի պայմանագրին տալ քաղաքական եւ իրաւական գնահատական»,- «Գոլոս Արմէնիի» հետ զրոյցում ասաց ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ, Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենեակի ղեկավար Կիրօ Մանոյեանը
– Դեռեւս անցեալ տարուայ յունիսին թուրքական մամուլը հրապարակել էր մի գաղտնի փաստաթուղթ, որն առնչւում էր Հայաստանի վերաբերեալ Թուրքիայի ծրագրերին՝ «Ալթայ» անուամբ։ Ըստ այդմ, մասնաւորապէս, մեր երկրում, 2000-ական թուականներից սկսած, պէտք է ցնցումներ հրահրուէին, եւ Թուրքիան Հայաստանի քաղաքական դաշտում պէտք է աշխատէր մի քանի ուղղութիւններով: Նպատակը՝ մինչեւ 2021 թ. մարտը քայքայել հայկական պետականութիւնը, որպէսզի 1921 թ. Մոսկուայի ռուս-թուրքական պայմանագրի 100-ամեակին կարողանայ Հայաստանի մասով Մոսկուային պարտադրել բոլորովին այլ դասաւորութիւն՝ ոչ միայն Ղարաբաղի, այլեւ Զանգեզուրի վերաբերեալ։ Մարտի 16-ին լրանում է Մոսկովեան պայմանագրի ստորագրման ուղիղ 100 տարին: Ի՞նչ ունենք այսօր ՝ մէկ դար անց։
– Իրականում 1921 թուականի Մոսկուայի պայմանագիրը Հայաստանը երբեք չի ճանաչել, ընդ որում՝ նաեւ Խորհրդային Հայաստանը, որի մասնակցութեամբ նոյն թուականի հոկտեմբերի 13-ին ստորագրուեց Կարսի պայմանագիրը, եւ դրանից յետոյ։ Նոյնիսկ Խորհրդային Հայաստանում առիթը բաց չէին թողնում ընդդիմանալու այդ պայմանագրին, երբ նման հնարաւորութիւն էր առաջանում։ Եւ այստեղ յատկանշական է նաեւ այն փաստը, որ Հայկական ԽՍՀ Գերագոյն խորհուրդը 1989 թ.սեպտեմբերի 23-ին որոշում է կայացրել յանձնաժողով ձեւաւորել՝ պատգամաւոր, պրոֆեսոր Հրաչիկ Սիմոնեանի գլխաւորութեամբ, որը պէտք է քաղաքական եւ իրաւական գնահատական տար 1921 թ. ռուս-թուրքական պայմանագրին։ Սակայն, հաշուի առնելով, որ իշխանութեան եկաւ ՀՀՇ-ն՝ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանի գլխաւորութեամբ, այդ յանձնաժողովն իր եզրակացութիւնն այդպէս էլ չհրապարակեց։ Դրանից յետոյ՝ 1991թուականին, հարցին անդրադարձել են ՀՅԴ «Նիկոլ Աղբալեան» ուսանողական միութիւնը, Հայ Դատի հայաստանեան գրասենեակը, փորձել Գերագոյն խորհրդի արտահերթ նիստ հրաւիրել, բայց Լեւոն Տէր-Պետրոսեանը տապալեց նախաձեռնութիւնը:
ՀՅԴ-ն դէմ էր այդ պայմանագրին, ընդ որում՝ անկախ այն հանգամանքից, որ պայմանագրի օրինականութիւնն ինքնին վիճելի է։ Քանի որ այն ստորագրած երկու կողմերը՝ Խորհրդային Ռուսաստանը եւ Թուրքիայի Ազգային ուխտի ուժերը, որոնք ընդդիմութիւն էին, այլ ոչ թէ Թուրքիայի իշխանութիւն, իրաւունք չունէին միջպետական պայմանագիր ստորագրել՝ միջազգային իրաւունքի նորմերի համաձայն։
Այսինքն, ընդհանուր առմամբ, պայմանագրի օրինականութիւնն արդէն հարցեր է առաջացնում: Բայց առաւել վիճայարոյցը, մեր կարծիքով, Հայաստանին վերաբերող դրոյթներն են, որոնց համաձայն՝ երկու կողմերը որոշեցին, Անդրկովկասի հանրապետութիւնների շարքին, պարտադրել նաեւ Խորհրդային Հայաստանին Թուրքիայի ազգային ուխտի ուժերի հետ սահմանազատման մասին պայմանագրի ստորագրումը։ Հէնց այդ պատճառով այդ պայմանագիրը չի կարող իրաւական հիմք համարուել Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ այսօր գոյութիւն ունեցող սահմանի համար։
– Հայաստանում ներքաղաքական ճգնաժամի հանգուցալուծումը դեռ տեսանելի չէ։ Նախագահը գլխաւոր շտաբի պետին պաշտօնից հեռացնելու՝ վարչապետի պահանջի կապակցութեամբ, ամենայն հաւանականութեամբ, կը դիմի ՍԴ, վարչապետը քայլեր չի ձեռնարկում ծայրաստիճան լարուած մթնոլորտը լիցքաթափելու եւ ներքաղաքական իրաւիճակը կարգաւորելու ուղղութեամբ, երկիրը անորոշ վիճակում է… Տեսնո՞ւմ էք արդեօք ներքաղաքական ճգնաժամի որեւէ կապ, որի մեջ Հայաստանի իշխանութիւններն ընկղմել են Հայաստանը եւ Մոսկովեան պայմանագրի հարիւրամեակը։
– Չեմ կարող յստակ պնդել, որ այն ամէնը, ինչ անում է վարչապետի աթոռին կառչած անձը, կապուած է Մոսկուայի պայմանագրի հարիւրամեակի հետ։ Բայց այն, որ նրա վարած քաղաքականութիւնը ձեռնտու է Թուրքիային, փաստ է։ Ճիշտ է նաեւ, որ ներկայիս պայմաններում, որտեղ յայտնուել է մեր երկիրը, 100-ամեակի կապակցութեամբ պայմանագրին առաւել հանգամանալից անդրադառնալու մեր խնդիրն առաւել բարդացել է։ Մոսկուայի պայմանագրի վերաբերեալ իր դիրքորոշումը կարող էր արտայայտել Հայաստանի խորհրդարանը։ Բայց խորհրդարանական մեծամասնութիւնը չի կատարում իր պարտականութիւնները՝ ենթարկուելով աթոռին կառչած վարչապետին։ Ուստի շատ ցաւալի է, որ մենք՝ որպէս պետութիւն, չենք կարող աւելի հանգամանալից անդրադառնալ այդ հարցին։ Թէեւ համոզուած եմ, որ որոշակի հասարակական եւ քաղաքական շրջանակներ անուշադրութեան չեն մատնի պայմանագրի 100-ամեակը եւ որեւէ կերպ կ’անդրադառնան այդ թեմային։
– Ի՞նչ էք կարծում, Թուրքիան փորձելո՞ւ է վերանայել Մոսկուայի պայմանագիրը:
– Այդ պայմանագրի 90-ամեակի տարում Մոսկուայում Թուրքիայի այն ժամանակուայ վարչապետ Էրտողանի մասնակցութեամբ տեղի ունեցաւ միջկառավարական յանձնաժողովի նիստ, որից յետոյ, Էրտողանը, մամուլի ասուլիսի ժամանակ, անդրադարձաւ նաեւ 1921 թուականին ստորագրուած ռուս-թուրքական պայմանագրին։ Չեմ զարմանար, եթէ նոյն բանը տեղի ունենայ նաեւ այս տարի։ Ուստի, շատ կարեւոր է, որ մենք՝ որպէս պետութիւն, արձագանքենք կամ առնուազն ներկայացնենք մեր դիրքորոշումը Մոսկուայի պայմանագրի վերաբերեալ դրա տարելիցի կապակցութեամբ: Առնուազն՝ Հայաստանին վերաբերող դրոյթների մասով։
– Խորհրդարանի հետ պարզ է, իսկ ի՞նչ քայլեր, ըստ ձեզի, պէտք է ձեռնարկեն պետական միւս ինստիտուտները՝ ԱԳՆ-ն, դիւանագիտական կորպուսը:
– Սկսած նախագահից՝ հանդէս գալ այս պայմանագրի անօրինականութեան մասին յայտարարութիւններով։ Բայց ներկայիս պայմաններում դժուար թէ դա արուի, եւ ակնկալել, որ նախագահը, խորհրդարանը, ԱԳՆ-ն հանդէս կու գան յայտարարութիւններով… թէեւ ցանկալի է, բայց ես այդ առումով առանձնապէս ակնկալիքներ չունեմ։ Այսօրուայ իշխանութիւնը, որն ունի մեծամասնութիւն նաեւ խորհրդարանում, նման դիրքորոշում արտայայտելու համար չունի անհրաժեշտ քաղաքական հեղինակութիւն ոչ միայն երկրի ներսում, այլեւ նրա սահմաններից դուրս։
-Մոսկուայի պայմանագրի 100-ամեակի կապակցութեամբ ի՞նչ միջոցառումներ է նախատեսում անցկացնել Դաշնակցութիւնը:
– Մենք ունէինք միջոցառումների ծրագիր, որը պէտք է մեկնարկէր այս տարուայ մարտից եւ տեւէր մինչեւ հոկտեմբերի 13-ը՝ Կարսի պայմանագրի հարիւրամեակը։ Մենք ստիպուած եղանք որոշակի փոփոխութիւններ կատարել այդ ծրագրերում։ Եւ եթէ երկրում էլ աւելի ծանր իրավիճակ չստեղծուի, ՀՅԴ-ն մարտի 16-ին հանդէս կու գայ յայտարարութեամբ։
Արեւիկ Չիլինկարեան
«Գոլոս Արմէնիի»=