Ապրիլեան պատերազմը ցոյց տուաւ, որ եթէ ժամանակին լսուէր առողջ քննադատութիւնը՝ շատ խնդիրներ այլ կերպով կը լուծուէին. Սպարտակ Սէյրանեան
Մտածել, որ մենք հիմա աւելի լաւ պատրաստ ենք պատերազմի, քան երկու տարի առաջ, կամ հասարակութիւնը որակապէս շատ փոխուած է, կը կարծեմ, թէ այդ յուզիչ խօսքերէն ու արտայայտութիւններէն պէտք է զերծ մնալ եւ իրական գետնի վրայ պատկերացնել վիճակը: Այսպէս արտայայտուած է «Շանթ» հեռուստաընկերութեան եթերով՝ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան Բիւրոյի անդամ Սպարտակ Սէյրանեանը` անդրադառնալով Ապրիլեան պատերազմէն քաղուած դասերուն:
«Դասերը, զորս քաղեցինք 2 տարի առաջ ու տակաւին կը քաղենք, ցոյց տուին, որ շատ ուղղութիւններով շատ ընելիքներ ունինք: Բանակաշինութիւնը անընդհատ գործընթաց է, եւ մենք չենք կրնար ըսել, որ այս պահուն ունինք շատ լաւ վիճակ: Որեւէ լաւ վիճակ յաջորդ օրը կրնայ փոխուիլ: Այդ կը նշանակէ, որ բոլոր ուղղութիւններով եւ լայն մաասշտապով այն բարեփոխումները, որոնք կ՚իրականացուին բանակաշինութեան մէջ, մեր խնդիրներուն միայն մէկ հատուածն են», ըսած է Սպարտակ Սէյրանեան:
Ան մէջբերած է Պաշտպանութեան նախարարին այն դիտարկումը, որ երկրի պաշտպանութիւնը կենսակերպ է, բանակը միայն խրամատին կանգնած զինուորը չէ կամ դիրքապահը: Սպարտակ Սէյրանեանի ձեւակերպմամբ` բանակին հզօրութիւնը կախեալ է այդ զինուորին համար համազգեստ ու կօշիկ կարողէն, կախեալ է անոր համար սնունդ բերողէն, հայրենիքի թիկունքի տրամադրութիւններէն եւ այն մտքերէն ու մօտեցումներէն, որով այդ զինուորը պէտք է ապրի ամէն օր եւ հասկնայ, որ իր թիկունքին ամբողջ հասարակութիւնը կանգնած է, եւ հայրենիքի պաշտպանութիւնը միայն այդ առաջնագիծի զինուորներուն աշխատանքը չէ:
«Այս իմաստով, կը կարծեմ, թէ շատ բան իրագործուած է, բայց դեռ շատ-շատ բաներ կան ընելիք, եւ այդ գործընթացը երբեւէ աւարտ չ’ունենար, որովհետեւ մենք պատերազմական վիճակի մէջ ենք: Ոեւէ մէկը ապահովագրուած չէ նման ռազմական բախումներէ, կամ անոնց ուժգնացման որեւէ ապահովագրութիւն չկայ: Միակ ապահովագրութիւնը, թերեւս, այն է, որ մենք ունենանք այնպիսի տնտեսութիւն, այնպիսի հասարակութիւն, հետեւաբար այնպիսի բանակ, որ մեր հակառակորդին մօտ վերացնէ Հայաստանի դէմ հերթական ռազմական արկածախնդրութիւն իրականացնելու գայթակղութիւնը», ըսած է ան։
Անդրադառնալով հարցին, թէ մենք ըստ արժանւոյն կը գնահատե՞նք մեր հերոսները, Սպարտակ Սէյրանեան ըսած է. «Պարտադիր չէ զինուորը զոհուի, որ մենք զինք գնահատենք, եւ պարտադիր չէ ռազմական գործողութիւններ ըլլան, որ այդ տղաները հերոսութիւն ցոյց տան, որ մենք գնահատենք: Եւ այսօր, այս պահուն, յարաբերական խաղաղութեան պայմաններուն, խրամատին կանգնած զինուորը արդէն հերոս է, եւ հասարակութեան համապատասխան վերաբերմունքը այդպիսին պէտք է ըլլայ»:
ՀՅԴ Բիւրոյի անդամը վստահ չէ, թէ հասարակութեան բոլոր շերտերը, բոլոր խաւերը 100 տոկոսով նման տրամադրութիւն, նման վերաբերմունք ունի՞ն թէ չէ, ոչ ալ կ՚ակնկալէ, որ այդպիսի իրավիճակ պէտք է ըլլայ:
Սպարտակ Սէյրանեանի համար կարեւորը ա՛յն է, թէ հայ քաղաքական մեծագոյն մասը ի՛նչ վերաբերմունք ունի իր ընդդիմադիրներուն նկատմամբ, հայ մտաւորականութիւնը ի՛նչ վերաբերմունք ունի այդ առումով, լրատուական դաշտը ի՛նչ վերաբերմունք ունի այդ առումով: Պատերազմ ըսելով` միայն այդ շփման գիծի պատերազմը չենք հասկանար:
«Կայ լրատուական եւ լրագրողական պատերազմ եւս: Ի պատիւ Հայաստանի լրագրողներուն` երկու տարի առաջ, երբ նստած տարբեր լեզուներով, ընկերները զօրաշարժի ենթարկած թարգմանութիւններ կ՚ընէին, անոնք ալ տեղեկատուական պատերազմի մէջ էին: Այսինքն` այդ երեխաները, այդ աղջիկներն ալ զինուորներ էին այդ պահուն, չէ՞: Հետեւաբար` հասարակութեան վերաբերմունքին մէջ ամենակարեւորը, կը կարծեմ, զինուորին նկատմամբ, ընդհանրապէս, անկախ անկէ թէ այդ զինուորը ռազմական գործողութիւններուն մասնակցեր է, հրասայլ խփեր է, թէ չէ, այլ պարզապէս զինուորին, զինուորականին նկատմամբ պէտք է վերաբերմունքի արմատական փոփոխութիւն տեղի ունենայ: Ես կողմնակից չեմ պետական միջոցառումներու ձեւով այդ մէկը իրականացնելուն, անոնք իրենց տեղն ու դերը անշուշտ ունին, բայց բանակին ու զինուորականին նկատմամբ վերաբերմունքը կը սկսի մանկապարտէզէն, ընտանիքէն, միջավայրէն, հասարակական այն միջավայրէն, որ բանակէն խուսափիլը կը համարէ ոչ թէ ճարպիկութիւն, այլ անարգանք», ըսած է Սպարտակ Սէյրանեան:
Անոր գնահատմամբ` հասարակութեան մէջ պէտք է ըլլայ անհանդուրժողականութիւն բանակին ու զինուորականին դէմ ուղղուած ամէն ինչին: Ան չի կարծեր, որ պէտք չէ քննադատել, ընդհակառակը, անոր կարծիքով, երկու տարի առաջուան տեղի ունեցածը ցոյց տուաւ, որ առողջ քննադատութիւնը, եթէ ժամանակին լսուէր` շատ ու շատ խնդիրներ այլ կերպով կը լուծուէին:
Հարցազրոյցի տեսանիւթը այս յղումով՝