Ոստիկանութեան բռնարարքները քաջալերւում են իշխանութեան բարձրագոյն մակարդակում․ ՀԿ-ների յայտարարութիւնը

Մէկ տասնեակից աւելի հասարակական կազմակերպութիւններ ու հանրային գործիչներ Յունիսի 14-ին համատեղ յայտարարութիւն են տարածել՝ դատապարտելով ոստիկանների գործողութիւնները Յունիսի 12-ին Բաղրամեան-Դեմիրճեան փողոցների խաչմերուկում «Տաւուշը յանուն հայրենիքի» շարժման կազմակերպած հաւաքի ընթացքում։

«Ոստիկանութեան բռնարարքներն ու անօրինական գործողութիւնները քաջալերւում են եւ ուղղակիօրէն հրահանգւում են քաղաքական իշխանութեան բարձրագոյն մակարդակում՝ ինչպէս անձամբ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի, այնպէս էլ Ազգային ժողովի նախագահ Ալէն Սիմոնեանի կողմից», նշուած է յայտարարութեան մէջ։

Քաղաքացիական հասարակութեան ներկայացուցիչները պահանջում են ՀՀ գլխաւոր դատախազութիւնից եւ ՀՀ քննչական կոմիտէից անյապաղ քրէական վարոյթ նախաձեռնել հաւաքի ընթացքում մասնակիցների եւ լրատուամիջոցների ներկայացուցիչների նկատմամբ յատուկ միջոցների կիրառման առնչութեամբ եւ բռնութիւնների գործադրման դէպքերով։ Բացի այդ, ՀՀ ներքին գործերի նախարարութեանը յորդորում են յարգել խաղաղ ցոյցի մասնակիցների իրաւունքները եւ զերծ մնալ բռնութիւններից։ ՀՀ իշխանութիւնից էլ պահանջում են երաշխաւորել մարդու իրաւունքների նկատմամբ յարգանքը եւ ապահովել իրաւունքի գերակայութեան սկզբունքի իրականացումը Հայաստանում։

Յայտարարութիւնն ամբողջութեամբ ստորեւ․

«2024 թ․ Յունիսի 12-ին Բաղրամեան-Դեմիրճեան փողոցների խաչմերուկում «Տաւուշը յանուն հայրենիքի» շարժման կազմակերպած հաւաքի ընթացքում ՀՀ ոստիկանութեան կողմից կիրառուել են տասնեակից աւելի յատուկ միջոցներ՝ լուսաձայնային նռնակներ, ինչի հետեւանքով տուժել են ինչպէս հաւաքի մասնակիցները, այնպէս էլ լրատուութեան միջոցների ներկայացուցիչներ։ Բացի այդ, ոստիկանութեան ծառայողների կողմից կիրառուել է բռնութիւն հաւաքի մասնակիցների նկատմամբ։ Ըստ ՀՀ առողջապահութեան նախարարութեան կողմից յայտնած տեղեկութիւնների՝ բուժօգնութեան դիմել են 101 քաղաքացի, այդ թւում՝ 18 ոստիկան եւ 10-ից աւելի լրագրող եւ օպերատոր։

Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրութիւնը եւ ՀՀ կողմից վաւերացուած մարդու իրաւունքների միջազգային փաստաթղթերը երաշխաւորում են խաղաղ հաւաքների ազատութեան իրաւունքը, ինչպէս նաեւ անմարդկային եւ դաժան վերաբերմունքից պաշտպանուելու բացարձակ իրաւունքը։ Թէեւ հաւաքների ազատութեան իրաւունքը կարող է սահմանափակուել օրէնքով նախատեսուած հիմքերով եւ իրաւաչափ նպատակի հասնելու համար, սակայն նման սահմանափակումը պէտք է անհրաժեշտ եւ համաչափ հետապնդուող նպատակին։

Միջազգային չափանիշների համաձայն՝ առանձին բռնի գործողութիւնների դրսեւորումները ամբողջ հաւաքը չեն վերածում ոչ խաղաղ հաւաքի, եւ ներպետական մարմինները պարտաւոր են ներկայացնել յստակ հիմնաւորուածութիւն այնպիսի ծայրայեղ միջոցների կիրառման համար, ինչպիսիք են յատուկ միջոց, այդ թւում՝ լուսաձայնային նռնակները։ Աւելին, ցանկացած դէպքում յատուկ միջոցի կիրառումը պէտք է լինի խիստ անհրաժեշտ՝ պայմանաւորուած կոնկրետ անձանց վարքագծով եւ պէտք է անփոխարինելի եւ համաչափ լինի հետապնդուող իրաւաչափ նպատակին։

Միջազգային իրաւական չափանիշները պահանջում են, որ յատուկ միջոցների գործադրումը կարգաւորուի յստակ կանոններով, իսկ դրանք կիրառող իրաւապահ մարմինների ծառայողները պէտք է անցնեն պատշաճ վերապատրաստում, եւ ցոյցերի ընթացքում ենթակայ լինեն վերահսկողութեան։ Բացի այդ՝ ուժի կիրառման ցանկացած դէպքից յետոյ, յատկապէս եթէ այն կիրառուել է բռնի դիմադրութիւն չցուցաբերող անձանց նկատմամբ, պարտադիր է իրականացնել ուժի կիրառման անհրաժեշտութեան, համաչափութեան եւ ողջամտութեան արդիւնաւէտ գնահատում։

Նշուած հաւաքը ի սկզբանէ խաղաղ էր իր բնոյթով, մասնակիցները՝ անզէն։ Թէեւ հաւաքի ընթացքում իրարանցման եւ հրմշտոցի արդիւնքում հաւաքի խումբ մասնակիցների եւ կազմակերպիչների կողմից բռնի գործողութիւններ կատարուեցին, այդ թւում՝ Սիրահարների այգու պարիսպները կոտրելը, ոստիկանների ուղղութեամբ առարկաներ նետելը, Ոստիկանութիւնը նշուած ցուցարարներին մեկուսացնելու փոխարէն, ըստ էութեան, առանց պատշաճ նախազգուշացման յատուկ միջոց` նռնակներ գործադրեց հաւաքի մասնակիցների, այդ թւում խաղաղ մասնակիցների եւ հաւաքը լուսաբանող լրագրողների նկատմամբ։ Հայաստանի Հանրապետութեան օրէնսդրութիւնը սահմանում է յատուկ միջոցների կիրառման կարգն ու չափանիշները։ Յատուկ միջոց նռնակների գործադրման անհրաժեշտութիւնը եւ համաչափութիւնը Ոստիկանութեան կողմից չի հիմնաւորուել։ Այն փաստարկները, որ յատուկ միջոցները կիրառուել են, քանի որ ցուցարարները փորձում էին ճեղքել ոստիկանական պատնէշը եւ յարձակուել ՀՀ Ազգային ժողովի շէնքի վրայ անհիմն է, քանի որ ցուցարարները գտնւում էին յարակից՝ Սիրահարների այգու տարածքում, եւ Ազգային ժողովի շէնքին որեւէ ուղղակի եւ իրական վտանգ չէր ներկայացւում։ Ոստիկանութիւնը նոյնպէս նման յարձակման անմիջական սպառնալիքի անխուսափելիութեան վերաբերեալ որեւէ ապացոյց չի ներկայացրել։

Մինչդեռ, ոստիկանութեան ծառայողները կիրառել են յատուկ միջոցներ բազմամարդ հաւաքի մասնակիցների նկատմամբ, եւ նրանց համար պէտք է ակնյայտ լինէր, որ չէին ապահովուելու ՀՀ առողջապահութեան նախարարի 2012 թ․ թիւ 90-Ն հրամանով մարդու նկատմամբ կիրառուող յատուկ միջոցների թոյլատրելի չափանիշները եւ մասնաւորապէս՝ յատուկ միջոցը մարդուց նուազագոյնը 2,5 մեթր հեռաւորութեան վրայ կիրառելու պահանջը, որի չպահպանումը ողջամտօրէն եւ անխուսափելիօրէն առաջացնելու էր մասնակիցների շրջանում տարբեր աստիճանի վնասուածքներ եւ առողջութեան վնաս, ինչ ոստիկանութեան կողմից պէտք է պարտադիր հաշուի առնուէր յատուկ միջոցի ընտրութեան փուլում եւ բացառուէր նման միջոցի գործադրումը, ինչի արդիւնքում տուժել են ոչ միայն հաւաքի խաղաղ մասնակիցները, այլեւ հաւաքը լուսաբանող լրագրողները եւ օպերատորները։

Այսպիսով, ոստիկանութեան ծառայողների կողմից յատուկ միջոց՝ լուսաձայնային նռնակների կիրառումը ոչ անհրաժեշտ եւ ոչ համաչափ էր, հետեւաբար՝ ոչ իրաւաչափ էր։

Աւելին, նոյն հաւաքի շրջանակներում Ոստիկանութեան ծառայողների կողմից ծեծ եւ բռնութիւն է գործադրուել հաւաքի մասնակիցների նկատմամբ, արժանապատուութիւնը վիրաւորող եւ նուաստացուցիչ արտայայտութիւններ հնչեցուել նրանց նկատմամբ, այդ թւում՝ ինչպէս անմիջապէս հաւաքի վայրում, այնպէս էլ նրանց բերման ենթարկելու ընթացքում եւ Ոստիկանութեան ծառայողների անմիջական վերահսկողութեան տակ գտնուելու ժամանակ։ Արձանագրուել է, որ ոստիկանութեան ծառայողների կողմից ծեծի եւ բռնութեան ենթարկուելու արդիւնքում հոսպիտալացուել է Աբրահամ Գասպարեանը, ում մօտ ախտորոշուել է կողերի կոտրուածք, գլխուղեղի ցնցում եւ այլ վնասուածքներ։

Ներքոստորագրեալ հասարակական կազմակերպութիւններս, իրաւապաշտպաններս եւ անհատ անձինք խստօրէն դատապարտում ենք ՀՀ ոստիկանութեան անօրինական գործողութիւնները եւ բռնարարքների իւրաքանչիւր դրսեւորում, որոնք համակարգային անպատժելութեան հետեւանք են՝ ապահովուած ինչպէս քննչական եւ դատախազական մարմինների, այնպէս էլ դատական համակարգի կողմից։ Նախորդ տարիներին ոստիկանութեան ծառայողների կողմից հաւաքների մասնակիցների եւ դրանք լուսաբանող լրագրողների նկատմամբ կատարուած որեւէ բռնարարքի, ինչպէս նաեւ յատուկ միջոցների գործադրման համար ոստիկանութեան որեւէ ծառայող պատասխանատուութեան եւ պատժի չի ենթարկուել։

Ոստիկանութեան բռնարարքներն ու անօրինական գործողութիւնները քաջալերւում են եւ ուղղակիօրէն հրահանգւում են քաղաքական իշխանութեան բարձրագոյն մակարդակում՝ ինչպէս անձամբ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի, այնպէս էլ Ազգային ժողովի նախագահ Ալէն Սիմոնեանի կողմից։ Վարչապետը Յունիսի 12-ի հաւաքին զուգահեռ Ազգային ժողովում իր անվերապահ աջակցութիւնը յայտարարեց ոստիկանութեան գործողութիւնների առնչութեամբ՝ պնդելով, որ «բոլոր ոստիկանները, ովքեր կատարում են իրենց աշխատանքը, ճիշդ են անում» եւ շնորհակալութիւն յայտնելով եւ առաւել սկզբունքայիններին իրենց աշխատանքի դրական գնահատականը հաւաստելով՝ դրանով լիազօրելով ոստիկանութեան բռնի գործողութիւնները հաւաքի մասնակիցների նկատմամբ եւ երաշխաւորելով դրանց համար անպատժելիութիւնը, իսկ յաջորդ օրը ոստիկանութեան գործողութիւնները շտապեց գնահատել՝ որպէս «իրաւաչափ եւ պրոֆեսիոնալ»։

Գործադիր իշխանութեան ղեկավարի նման յայտարարութիւնները ոչ միայն ուղիղ հրահանգ են ոստիկանութեան ծառայողներին, այլեւ իրաւապահ համակարգին՝ ունակ ազդելու ոստիկանութեան գործողութիւնների քննութեան անկախութեան եւ օբիեկտիւութեան վրայ։

Քաղաքացիական հասարակութեան կազմակերպութիւնները բազմիցս արձանագրել են, որ հաւաքների շրջանակներում տեղի ունեցած միջադէպերի վերաբերեալ ՀՀ քննչական կոմիտէն ի պաշտօնէ յարուցում է քրէական վարոյթներ բացառապէս հաւաքի մասնակիցների ենթադրեալ անօրինական գործողութիւնների առնչութեամբ եւ ոչ ոստիկանութեան ծառայողների կողմից ուժի գործադրման եւ բռնութիւնների կիրառման փաստերի առնչութեամբ, ինչը եւս խորը մտահոգութիւն է առաջացնում իրաւապահ համակարգի՝ Գլխաւոր դատախազութեան եւ Քննչական կոմիտէի անկախութեան եւ անաչառութեան առնչութեամբ։

Վերահաստատելով ոստիկանութեան համակարգում արմատական բարեփոխումներ իրականացնելու վերաբերեալ մեր նախկին պնդումները՝ պահանջում ենք․

ՀՀ գլխաւոր դատախազութիւնից եւ ՀՀ քննչական կոմիտէից անյապաղ քրէական վարոյթ նախաձեռնել 2024 թ․ Յունիսի 12-ին տեղի ունեցած հաւաքի ընթացքում մասնակիցների եւ լրատուամիջոցների ներկայացուցիչների նկատմամբ յատուկ միջոցների կիրառման առնչութեամբ եւ բռնութիւնների գործադրման դէպքերով եւ իրականացնել անկախ եւ արդիւնաւէտ քննութիւն եւ պատասխանատուութեան ենթարկել նման խախտումներ թոյլ տուած ոստիկանութեան աշխատակիցներին եւ ապահովել հանրութեան տեղեկացուածութիւնը ձեռնարկուած քայլերի վերաբերեալ,
ՀՀ ներքին գործերի նախարարութիւնից յարգել խաղաղ ցոյցի մասնակիցների իրաւունքները, զերծ մնալ բռնութիւններից եւ այլ անօրինական եւ անհամաչափ ուժի գործադրումից եւ նրանց արժանապատուութիւնը նուաստացնող այլ գործողութիւններից, ապահովել ցանկացած խաղաղ բնոյթ ունեցող հաւաքի ընթացքը եւ ապահովել հաւաքի ընթացքում ձեռնարկուած ցանկացած միջոցների իրաւաչափութեան գնահատման պարտադիր կանոններ,

Միեւնոյն ժամանակ պահանջում ենք՝

ՀՀ իշխանութիւնից երաշխաւորել մարդու իրաւունքների նկատմամբ յարգանքը եւ ապահովել իրաւունքի գերակայութեան սկզբունքի իրականացումը Հայաստանի Հանրապետութիւնում։ ՀՀ քաղաքական ղեկավարութիւնը՝ ինչպէս օրէնսդիր եւ գործադիր իշխանութեան ղեկավարները, պարտաւոր են ձեռնպահ մնալ ատելութեան խօսքի կիրառումից, ինչը յանգեցնում է քաղաքական իրավիճակի հետագայ լարուածութեան ուժգնացման,
ՀՀ քաղաքական ղեկավարութիւնը պարտաւոր է բացառել քաղաքական ընդդիմախօսների նկատմամբ ոստիկանութիւնը որպէս գործիք օգտագործելու քաղաքականութիւնը եւ ձեռնպահ մնալ պաշտօնական քննութիւն իրականացնելու առաջ ոստիկանական գործողութիւնների վերաբերեալ գնահատականներ հնչեցնելուց, որոնք անխուսափելիօրէն կարող են ազդել քննութեան անկախութեան եւ անաչառութեան վրայ։

Իրաւունքների պաշտպանութիւն առանց սահմանների ՀԿ
Իրաւունքի զարգացման եւ պաշտպանութեան հիմնադրամ
Յանուն հաւասար իրաւունքների կրթական կեդրոն ՀԿ
Հելսինկեան քաղաքացիական ասամբլիայի Վանաձորի գրասենեակ
Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կեդրոն
Հելսինկեան ասոցիացիա իրաւապաշտպան ՀԿ
Լրագրողներ յանուն մարդու իրաւունքների ՀԿ
Հանրային լրագրութեան ակումբ ՀԿ
Հաշմանդամութիւն ունեցող անձանց իրաւունքների օրակարգ ՀԿ
Մարդու իրաւունքների հետազօտութիւնների կեդրոն
Մեդիա նախաձեռնութիւնների կեդրոն
Հայ առաջադէմ երիտասարդութիւն ՀԿ
Հելսինկեան քաղաքացիական ասամբլիայի հայկական կոմիտէ
Ամբրելլա միջազգային լրագրողների ցանց ՀԿ
Զարուհի Յովհաննիսեան, իրաւապաշտպան
Յասմիկ Գէորգեան, իրաւապաշտպան
Յասմիկ Պետրոսեան, փաստաբան
Ինգա Զարաֆեան, բնապահպան
Տաթեւիկ Ղարիպեան, իրաւապաշտպան
Իզաբելլա Սարգսեան, իրաւապաշտպան
Արթուր Գրիգորեան, բնապահպան, իրաւաբան
Գայիանէ Շագոյեան, ազգագրագէտ