Ցեղասպանութեան 100ամեակը Վերջը Չէ. Հայկ Դեմոյեան
Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին նուիրուած միջոցառումները համակարգող խորհրդի քարտուղար, Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտի տնօրէն Հայկ Դեմոյեանը համաձայն է, որ թէ՛ Սփիւռքում եւ թէ Հայաստանում շատերն են իրենց հարց տալիս. իսկ ի՞նչ է լինելու 100ամեայ տարելիցից յետոյ: Ըստ նրա, թուրքերը նոյնպէս հէնց դրան են սպասում, որ ալիքը կը գայ, կ՛անցնի: Դեմոյեանը Tert.am-ի հետ զրոյցում ընդգծում է, որ պէտք է ձերբազատուել այդ բարդոյթից, 100ամեայ միջոցառումների շարքին կը յաջորդեն այլ միջոցառումներ, մինչեւ վերջնական արդիւնք:
ՀԱՐՑ.- Պարոն Դեմոյեան, Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեայ տարելիցին նուիրուած միջոցառումների մեծածաւալ շարք է նախապատրաստւում, շատերի մօտ հարց է առաջնում. ի՞նչ կը լինի Ապրիլի 24ից յետոյ, ո՞րն է լինելու այս աշխատանքների արդիւնքը:
ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Ի հարկէ, այդպիսի տրամադրութիւններ կան, բայց բազմիցս նշել ենք, որ 2015թ.ին չպէտք է տրամադրուել, որ սահմանագիծ եղաւ ու վերջացաւ: Ես հանգիստ կարող եմ արդէն խօսել 2016թ.ի մեր միջոցառումների մասին, բայց, ի հարկէ, կայ տիրապետող այդպիսի տրամադրութիւն, թէ՛ Սփիւռքում, թէ՛ այստեղ, որ լաւ՝ եկաւ, գնաց, իսկ յետո՞յ: Իրականում թուրքերն էլ դրան են սպասում եւ չեն էլ թաքցնում: Ա՛յ, տեսէ՛ք Էթիէն Մահչուփեանի (Թուրքիայի վարչապետ Ահմեդ Դաւութօղլուի հայ խորհրդական -Tert.am) վերջին յայտարարութիւնը, ասում է, երբ 2015ից յետոյ կը հանդարտուի, նոր այդ ժամանակ կը խօսենք սահմանի բացման ու մնացած այլ հարցերի մասին: Այսինքն նրանք սպասում են՝ ալիքը կը գայ, կ՛անցնի, կը թուլանայ, որից յետոյ իրենք ինչ որ քայլերի կը դիմեն: Պէտք է ձերբազատուել այդ բարդոյթից, դա բարդոյթ է, որ 2015ին կը գայ ինչ որ բան ու կը վերջանայ, պէտք է տրամադրուել, որ 100ամեակը վերջը չէ, որ ինչ որ բան լինի կամ չլինի: Բայց այստեղ էլ մէկ այլ խնդիր կայ. Ցեղասպանութեան թեմայով խօսում են համարեա թէ բոլորը, որից գուցէ ինչ որ տրամաբանական բան դուրս կը գայ, բայց խօսելուց յետոյ պէտք է գործի անցնել, այդ գործի անցնելը չպէտք է լինի միայն անընդհատ թմբկահարելը, լուրջ աշխատանք պէտք է իրականացուի եւ ժամանակի ընթացքում այդ աշխատանքը ինչ որ արդիւնքներ պէտք է տայ: Բայց, ցաւօք սրտի, հիմա մէկ թանգարանով 100ամեակ ենք դիմաւորում, հասկանո՞ւմ էք դա ինչ է նշանակում, այնինչ պէտք է ունենայինք գոնէ 5-6 թանգարան աշխարհի խոշոր կենտրոններում, որոնք կարողանային գործիք դառնալ: Նման թանգարանները հօ մշակութային օջա՞խ չեն, դրանք գործիք են, որպէսզի կարողանանք կրթադաստիարակչական գործում տեղեկութիւն տալ հէնց տեղերում, մինչդեռ մենք խօսում ենք մէկօրեայ քայլարշաւից, ցոյցերից եւ այլն: Օրինակ՝ ինչքանով ես տեղեակ եմ Նիւ Եորքում անցկացուելիք քայլարշաւ ցոյցի համար, ժողովի կամ չգիտեմ ինչպէս ասեմ՝ դասախօսութեան համար շուրջ մէկ միլիոն դոլար է անհրաժեշտ, իսկ դա բաւական մեծ գումար է, տեսնո՞ւմ էք ինչ համակցութիւններ կան: Սա պէտք է ճշդել, ինչի՞ համար ենք աշխատանք իրականացնում, որտե՞ղ ենք միջոցներն ուղղում, որտեղի՞ց են այդ ռեսուրսներն արդիւնք տալիս:
ՀԱՐՑ.- Արդիւնք ասելով ի՞նչ ենք հասկանում՝ արձանագրել, որ Ցեղասպանութիւն ճանաչող երկրների թի՞ւը աւելանայ, որոնք կը ստիպեն Թուրքիային ընդունելու մարդկութեան դէմ կատարած մեծագոյն չարիքը:
ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Արդիւնք է այն, որ դպրոցական դասագրքերում արձանագրուի Ցեղասպանութեան փաստը գոնէ մէկ տողով, ոչ մի դասագրքում՝ ամերիկեան, ռուսական ու եւրոպական, չկայ: Ես սա համարում եմ լուրջ թերացում, կարելի է ասել նաեւ Սփիւռքի կառոյցների թերացումը, որոնք ընկել են միջազգային ճանաչման յետեւից, բայց մոռացել են ամենակարեւորը: Եթէ պէտք է գայ պատգամաւորը, ով պէտք է կոճակ սեղմի՝ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչելու համար, բայց ինքը տեղեակ չէ, դպրոցից չի իմանում դրա մասին, դա դառնում է մեխանիկական քուէարկութեան նման մի բան: Միւս կարեւոր հանգամանքն այն է, որ երբ տեղերում խօսում ես Ցեղասպանութեան մասին, մէկ յօդուածով կամ երկու հրապարակմամբ հարց չի լուծւում, բայց եթէ դու ունես հաստատութիւն՝ Ցեղասպանութեան թանգարան, որը գիտական հիմնարկ է, որտեղ դու ցուցադրութիւններ ես անում, հրաւիրում ես մարդկանց, դա արդէն լուրջ յայտ է: Մենք, օրինակ, տապալեցինք Վաշինգտոնի թանգարանը, որն այսօր պէտք է պատրաստ լինէր, խօսում ենք այլ թանգարանների մասին, չունենալով մարդկային եւ ֆինանսական ռեսուրս, եւ այս մէկ թանգարանով ենք ներկայանում, որից ակնկալիքներն ու պահանջները շատ-շատ են:
ՀԱՐՑ.- Չէ՞ք կարծում, որ Ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ մեր կողմից տարուող քաղաքականութիւնը այդքան էլ նպատակային չի արւում՝ հաշուի առնելով այն փաստը, որ դրանից ոչ ոք դաս չի քաղում: Աշխարհում շարունակւում են ցեղասպանութիւններ լինել, նոյնիսկ նոյն տարածաշրջանում, որ եղել է հայերի հետ: Ինչո՞ւ, օրինակ, եզդիների կոտորածը առիթ չենք դարձնում քաղաքակիրթ մարդկութեանը յիշեցնելու այն մասին, որ դա արդիւնք է նախորդ դարի սկզբի Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը անտեսելու:
ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Հայաստանը նախաձեռնում է ինչ որ բաներ եւրոպական կառոյցներում, մի երկու բանաձեւ մենք անցկացրինք, բայց ընդհանուրի մէջ, երբ նայում ենք զուտ որպէս քաղաքականութիւն, դա արձանագրուած է մեր Սահմանադրութեան հռչակագրի մէջ, որ մենք հետամուտ ենք լինելու հարցին, ազգային անվտանգութեան ռազմավարութեան մէջ է նաեւ արձանագրուած, բայց հասկանո՞ւմ էք, երբեմն տարակուսանք է առաջանում, թէ իսկապէս մենք ի՞նչ ենք ուզում, Սփիւռքում մենք ի՞նչ ենք ուզում, ամենապարզ հարցն է, որն ամենամեծ վտանգն է ներկայացնում, վերջում, այս ամէն ինչից յետոյ մենք ի՞նչ ենք ուզում, սա ինքնանպատակ է: Գիտէք, մենք մի քիչ սպորտսմենի ենք նմանւում, որը պէտք է մարզումներ անի, որ մկանները չթուլանան, իսկ վերջնական նպատակը մեր ո՞րն է, ահա սա կը ցանկանայի ձեւակերպուէր Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին նուիրուած միջոցառումները համակարգող պետական յանձնաժողովի կողմից: Յանձնաժողովը Յունուարին հռչակագիր է ընդունելու, եւ յոյս ունենամ, որ այդ հռչակագիրը չի մնայ թղթի վրայ եւ կը դառնայ գործողութիւնների շարք Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Սփիւռքի համար:
ՀԱՐՑ.- Իսկ ի՞նչ է ասել գործողութիւնների շարք, արդեօք ա՞յն, որ մենք պէտք է ճանաչման գործընթացից, շեշտադրումից անցնենք պահանջատիրութեան վրայ:
ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Գիտէք, անընդհատ շրջանառութեան մէջ մտնում են նոր ձեւակերպումներ, որոնք մի քիչ տարակուսելի են: Անցնում ենք մի փուլից միւսը, թէ էս մի փուլը լաւը չէր, սխալ ենք արել: Լաւ, այն ժամանակ բա խելքը որտե՞ղ էր, որ սխալ ենք արել, ինչ է՝ նո՞ր որոշեցինք, որ 100ամեակի նախաշեմին սխալ ուղղութեամբ ենք շարժուել: Այդ բոլոր կարգի միջոցառումները շատ կարեւոր են, բայց նաեւ կարեւոր են, թէ ռեսուրսները՝ մարդկային եւ ֆինանսական, որ ուղղութեամբ են գնում, ուղղակի առաջնահերթութիւնները մենք չենք ճշդել, ինչ ենք ուզում:
ՀԱՐՑ.- Դուք՝ որպէս Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին նուիրուած միջոցառումները համակարգող խորհրդի քարտուղար, Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտի տնօրէն, ձեր մէջ ճշդե՞լ էք, որը պէտք է լինի մեզ համար առաջնահերթութիւն վերջնական արդիւնքի հասնելու համար:
ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Վերջնական արդիւնքի հասնելու համար պէտք չէ թանգարանի տնօրէն լինել, պէտք է ուղղակի հայ լինել: Եթէ դու հայի ինքնութիւն ունես, գիտես քո ուզածն ինչն է, դու պէտք է առաջին հերթին մտածես հայրենիքի մասին, եթէ քո հայրենիքն այսօր խոցելի է, քանի որ փոքր է, եւ փորձում են շատ դէպքում այդ փոքրութիւնն աւելի փոքրացնել ու խոցելի դարձնել… կոնկրետ ինձ համար առաջին խնդիրը ներքինն է, փոքր երկիր լինելով հանդերձ՝ պէտք է մենք ներքին խնդիրները առաջնահերթ լուծենք, եթէ դու ներքին ճակատում խոցելի ես, ապա արտաքին ճակատում խոցելի ես տասնապատիկ ու հարիւրապատիկ անգամ: Ինձ համար բոլոր հարցերի հարցը՝ Հայոց հարց կը լինի, Մեծ Եղեռնի 100ամեակի հարց, սկսում են ներքին ճակատից: Եթէ ներքին ճակատում մենք ունենք երեւոյթներ, որոնք անյարիր են ուժեղ պետութեանը, ուրեմն դա ինձ համար խնդիր է: