Մարգարեան. «Պէտք Է Հարցերին Ճիշդ Ձեւով Նայենք»

Օրեր առաջ ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեան հարցազրոյց մը տուաւ «Ազատութիւն» ձայնասփիւռի կայանին: Հարցազրոյցին ընդհանուր բովանդակութեան արդէն ծանօթ են մեր ընթերցողները: Ստորեւ` հարցազրոյցին ամբողջութիւնը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Մարգարեան, առաջին հարցս Հայաստանի ներքին քաղաքականութեան հետ է կապուած. մի կողմից` Հայաստանում կառավարութիւն փոխուեց, միւս կողմից քառեակը սկսեց համագործակցել, բայց էական որեւէ փոփոխութիւն երկրում կարծես թէ չի զգացւում` ընկերային-տնտեսական, քաղաքական առումով: Ին՞չ էք կարծում, ի՞նչ է սպասւում:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Կառավարութեան փոփոխութիւնը յոյսի նշոյլ ստեղծեց: Կառավարութեան փոփոխութիւնը մի աքթի մասին էր վկայում` վերեւներում անդրադառնում են, որ վիճակը շատ վատ է եւ փորձում են ինչ-որ չափով բարելաւել այն: Վարչապետն ունի մէկ խնդիր` յաղթահարել այդ դժուարութիւնը, առնուազն մեղմացնել վիճակը: Յատկապէս եթէ նկատի ունենանք, որ եօթ սարերի հետեւում չէ օրինական իշխանափոխութեան ժամանակաշրջանը, վարչապետը, իր իսկ ապագայի համար պէտք է յաջողութիւններ գրանցի: Կարծում եմ, դեռեւս վաղ է վերջնական եզրակացութեան յանգելու, բայց սկզբնական շրջանի այդ յոյսը կարծես թէ գնալով խամրում է, որովհետեւ կարծես աւելի տիրական է սկսում դառնալ ամբոխավարութիւնը: Չեմ ուզում շտապել, դեռ կայ ժամանակ, պէտք է սպասել` յստակ արդիւնքներ տեսնելու համար: Այսօր, շատ էլ յոյս չունեմ, որովհետեւ տեսնում եմ, որ քայլերը, այն խորութեամբ, որ պէտք է արուէին, տեղի չեն ունենում:

Հ.- Դուք կարծում էք աւելի շատ ձեւակա՞ն բնոյթ են կրում կառավարութեան քայլերը:

Պ.- Եթէ շոյի մասերը հանենք, հիմնաւոր փոփոխութիւն չեմ տեսնում, թէպէտ կրկնում եմ, դեռ շուտ է որեւէ վերջնական եզրակացութեան յանգել` սպասենք, կը տեսնենք:

Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, Դուք նախորդ տարի սուր քննադատութեան ենթարկեցիք Տիգրան Սարգսեանին, ասելով, որ նա միջամտում է Դաշնակցութեան ներքին գործերին, հիմա, նոր իշխանութիւնների կողմից նման բաներ չէ՞ք տեսնում:

Պ.- Այնպէս չէր, որ նա ամբողջ ժամանակ Դաշնակցութեան գործով էր զբաղւում: Դա մի պահ էր, երբ նա իրեն թոյլ տուեց նման կեցուածք ընդունել, եւ դրա պատասխանը ստացաւ ու հանդարտուեց: Յովիկ Աբրահամեանը, ի տարբերութիւն Տիգրան Սարգսեանի, աւելի մարդամօտ վարչապետ է: Բայց դրանք երկրորդական յատկանիշներ են, կարեւորը իրական գործն է, ժողովրդի ընկերային-տնտեսական վիճակն է, դրա բարելաւումով է, որ որեւէ վարչապետ կարող է ընդունելի դառնալ հասարակութեան կողմից: Մնացածը կողմնակի ազդակներ են եւ ոչ էական:

Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, այն խնդիրները, որ Հայաստանում կան` արդարութեան, ընկերային-տնտեսական, փտածութեան, բազմաթիւ այլ խնդիրներ, արդեօ՞ք պայմանաւորուած են միայն կառավարութեամբ: Եւ արդեօ՞ք կառավարութեան, նախարարութեան փոփոխութիւններով հարցեր կը լուծուեն:

Պ.- Խնդիրները համակարգային են, իշխող ուժի ընկերային-տնտեսական քաղաքականութեան արդիւնք: Համակարգային հարց գոյութիւն ունի, դրա համար մենք մեր առջեւ դրել ենք համակարգային փոփոխութեան նպատակ եւ դրա համար գոյութիւն ունի ընկերային-տնտեսական խնդիր: Նայած թէ դու քո ընկերային- տնտեսական հարցերը ոնց ես ուզում ուղղորդել: Հասարակութեան որ շերտն է քեզ համար աւելի ուշադրութեան առարկայ:

Հ.- Քաղաքական դաշտում ձեր գործընկեր, միգուցէ դաշնակից Բարգաւաճ Հայաստան կուսակցութեան առաջնորդը ինչ որ ժամանակ համոզմունք յայտնեց, որ գալիք ընտրութիւնների արդիւնքում, իշխանափոխութիւն տեղի կ՛ունենայ: Դուք նոյնպէ՞ս այդ կարծիքին էք:

Պ.- Տրամաբանութիւնն ասում է, որ նախորդ ընտրութեանը պէտք է իշխանափոխութիւն տեղի ունենար: Նախ դաշնակից բառը շատ աւելի խորքային իմաստ ունի: Մենք քառեակի հետ ունենք յստակ հարցերի շուրջ համագործակցութիւն, մենք ռազմավարական դաշնակիցներ չենք: Որոշակի հարցեր են դրւում օրակարգում, հէնց այդ հարցերի շուրջ է ստեղծւում համագործակցութիւն եւ դրանից աւելին պէտք չէ սպասել: Իշխանափոխութիւն այս երկրում պէտք է տեղի ունենայ ընտրութեան միջոցով: Մենք պէտք է խուսափենք ցնցումներից, պէտք է կարողանանք աւելի մեծ վտանգներից խուսափել: Սակայն սա չի նշանակում, որ պէտք է ձեռներս ծալենք, նստենք մինչեւ ընտրութեան օրը: Հակառակը` մենք պէտք է հնարաւորինն անենք, ժողովրդին ցոյց տալու համար, թէ որտեղ են հարցերը, որտեղ խնդիրները, ինչու՞ է այսպէս: Անձերով պէտք չէ պայմանաւորել, թէ էս մէկը կը գնայ, էն միւսը կը գայ, ո՛չ, մինչեւ համակարգային փոփոխութիւն տեղի չունենայ, մեր վիճակը չի լաւանայ: Եթէ չգայ քաղաքական մի այնպիսի ուժ, որը տնտեսական այլ պատկերացում ունի, այլ մօտեցում ունի, ընկերային երկիր կառուցելը իր էութիւնից բխի` մեր վիճակը չի փոխուի, եթէ անգամ իշխանութեան մակարդակի վրայ տաս-քսան հոգի փոխուեն: Սա մեր կուսակցութեան համոզումն է, դրա համար մենք հրապարակի վրայ ենք դրել եօթ կէտից բաղկացած մեր օրակարգը, որով պայմանաւորում ենք այս երկիրը այս վիճակից դուրս բերելու խնդիրը: Ովքեր մեզ հետ են` մեզ հետ են, ում համար այս օրակարգը իրենցը չի, մենք նրանց հետ չենք:

Հ.- Դուք ի՞նչ զարգացումներ էք սպասում աշնանը, խօսում են նաեւ արտահերթ ընտրութիւնների մասին, դուք ի՞նչ տեսլական ունէք: Այսինքն քաղաքական զարգացումները այսպէս կը գնան առանց ցնցումների մինչեւ յաջորդ ընտրութիւններ, թէ՞…

Պ.- Ամէն ինչ պայմանաւորուած է փոխադարձ պայմանաւորուածութեամբ: Այսինքն, այս խաղի մէջ մի կողմ գոյութիւն չունի, որ նստի մտածի եւ ծրագրի, թէ սեպտեմբերին այսպէս պէտք է լինի, նոյեմբերին` էսպէս: Մենք ինչ որ պահանջներ ենք արծարծում` այդ պահանջների շուրջ հասարակութեանը աշխուժացնում. իշխանութիւնը կամ տեղի է տալիս կամ փորձում է իրեն սրբագրել եւ փորձում է շրջանցել այդ հասունացման պահը, մինչեւ մի նոր ալիք է բարձրանում: Կամ կանգնում, ասում է ոչ` եւ այդ ալիքը գալիս, բախւում է արգելքի ու տեղի է լինում այն, ինչ կայ քո մտքում, բայց չես արտայայտւում, այսինքն առճակատման պահն է տեղի ունենում: Կարծում եմ, դա որոշուելիք եւ կամ ծրագրուելիք հարց չի: Դա բնականոն ընթացքը պէտք է պարտադրի: Չենք կարող գնալ առճակատման, եթէ իշխանութիւնը խուսափում է դրանից: Չենք կարող չգնալ առճակատման, եթէ իշխանութիւնը անընդհատ մղում է առճակատման: Ինչ ենք մենք ուզում: Մենք ուզում ենք, որ հասարակութիւնը քաղաքականօրէն կազմակերպուի եւ ժողովուրդը իր կամքը կարողանայ պարտադրել ընտրութիւնների միջոցով, բնականաբար` սահմանադրական կարգի միջոցով: Դրանից դուրս եթէ ինչ-որ բան տեղի ունենայ, դա պէտք չէ լինի մեր ծրագրաւորմամբ, դա պէտք է տեղի ունենայ իշխանութեան սխալի հետեւանքով:

Հ.- Այսինքն ոչինչ բացառել չի՞ կարելի:

Պ.- Բնականաբար:

Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, այս նիւթի հետ կապուած վերջին հարցը. կարծիք կայ հանրութեան մօտ, որ քաղաքական կուսակցութիւնները խոստում են տալիս իշխանափոխութեան, իշխանափոխութիւն տեղի չի ունենում եւ հիմա նկատւում է որոշակի հիասթափութիւն եւ հասարակութեան ուշադրութիւնը աւելի շատ թեքւում է քաղաքացիական գործիչների, շարժումների կողմը: Ին՞չ էք կարծում դա համապատասխանո՞ւմ է իրականութեանը:

Պ.- Ոչ: Մեր կուսակցութիւնը չի խօսել իշխանափոխութեան մասին: Հակառակը մենք ասել ենք իշխանափոխութիւն պէտք է տեղի ունենայ ընտրութիւնների միջոցով: Փողոց դուրս չենք եկել իշխանափոխութեան պահանջով: Մենք դէմ ենք եղել բոլոր այն ծայրայեղ մօտեցումներին, որ ասել են պէտք չէ մասնակցենք, պէտք չէ ներկայ լինենք, այս իշխանութիւնը սպառել է իրեն` վերջացել: Կեանքը ցոյց է տուել, որ մենք ենք ճիշդ եղել: Դա չի նշանակում սակայն, որ մենք մեր ձեռքերը ծալել նստել ենք: Մենք մի կողմից փորձում ենք մեր ժողովրդին քաղաքականօրէն կազմակերպել, միւս կողմից փորձում ենք ազդել իշխանութեան վրայ, որպէսզի ինքը կարողանայ իրեն սրբագրել: Որովհետեւ հարցը միայն իշխանութիւն ուզելը չի:

Ամենակարեւոր հարցը էս ժողովրդի, էս երկրի վիճակը բարելաւելն է` կեանքի մէջ փոփոխութիւն բերելը: Վերջապէս խեղճացած ժողովուրդը աւելի ստրկամիտ է դառնում, քան բարեկարգ վիճակում ապրող ժողովուրդը: Այսինքն պէտք չէ կարծել որքան վատ, այնքան լաւ, որքան վատ, այնքան արտագաղթ, որքան վատ, այնքան խեղճացում, որքան վատ, այնքան տեղական հեղինակութիւնների, սակաւապետների ազդեցութեան մեծացում: Դա մեր կազմակերպութեան լոզունգը չի եղել եւ չի այսօր: Իսկ ինչ վերաբերում է քաղաքացիական շարժումներին, անձամբ ինձ համար այդ շարժումները դրականօրէն են գնահատւում: Քաղաքական շարժում նշանակում է հասարակութեան քաղաքական աշխուժացում, այն` ինչը որ մեր ցանկութիւնն է, մեր ուզածը, ինչի հետ կապուած էլ մենք աշխատում ենք: Այդ տեսակի շարժումներ, խմբաւորումներ շատ կան, բայց մենք պէտք է կարողանանք զանազանել: Ով է վարձատրւում քաղաքական աշխուժութիւն ցուցաբերելու համար, ով է ղեկավարւում քաղաքական աշխուժութիւն ունենալու համար եւ վերջապէս քաղաքացիական շարժում` նշանակում է ապաքաղաքական մօտեցում, ոչ ծրագրուած մօտեցում: Մարդը պայքարում է յստակ մէկ ծրագրի դէմ, ոչ թէ համընդհանուր, ազգային, պետական խնդրի: Այսինքն քաղաքացիական շարժումը, իբրեւ երեւոյթ, շատ դրական է, բայց ոչ փրկութիւն:

Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, Ասթանայում տեղի ունեցած գագաթնաժողովի ժամանակ յայտարարուեց, որ Հայաստանը կարող է Եւրասիական միութեանն անդամակցել միայն ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչուած սահմաններով: Հայաստանի նախագահը ո՛չ այդ ժողովի ժամանակ եւ ո՛չ յետոյ չխօսեց: Ճիշդ է, նա ասաց, որ տհաճ են Նազարպայեւի խօսքերը, բայց ըստ էութեան չարձագանգեց եւ ենթադրւում է, որ Հայաստանը կ՛անդամակցի առանց Լեռնային Ղարաբաղի եւ այնտեղ մաքսակէտ կը դրուի: Չնայած, միւս կողմից, Հայաստանի բարձրաստճան պաշտօնեաները, այդ թուում Ազգային ժողովի նախագահը, վարչապետը ասում են, որ դա բացառւում է: Դուք այդտեղ խնդիր տեսնու՞մ էք: Դաշնակցութեան համար ընդունելի՞ է, որ Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի միջեւ սահման գծուի:

Պ.- Բնականաբար` ոչ, եւ խօսքը դրա մասին չէ: Այսինքն մենք հարցերին պէտք է ճիշդ ձեւով նայենք: Ես չեմ կարծում, որ որեւէ մէկը կարող է ասել, որ պէտք է սահման գծուի: Եթէ ասում են, որ Հայաստանը իր միջազգայնօրէն ճանաչուած սահմաններով պէտք է մասնակցի, դա ոնց որ ասես` մածունը սպիտակ է, որովհետեւ ցանկացած պետութիւն միջազգայնօրէն ճանաչուած սահմաններով է մասնակցում:

Այլ է, եթէ պահանջուի, թէ Ղարաբաղի եւ Հայաստանի միջեւ սահման պէտք է դրուի:

Հ.- Իսկ մաքսակէ՞տ

Պ.- Կամ մաքսակէտ: Դա նոյնն է: Ուզում եմ ասել, որ այս երկու հարցը իրարից տարբեր են: Իսկ թէ նախագահն ինչ է պատասխանել, ինչ չի պատասխանել` կարծում եմ, ոչ թէ էութեան հետ կապ ունի, այլ կապ ունի արժանապատուութեան հետ: Այսինքն մեր արժանապատուութիւնն է խոցուած, ուրիշ ոչինչ չկայ: Այսինքն մենք կ՛ուզէինք այնքան հզօր երկիր լինել, այնքան ամուր խաղաքարտեր ունենալ, որ կարողանայինք նաեւ այդ տհաճ երեւոյթին արժանավայել պատասխանել: Ես հարցին նայում եմ ընդհանուր ձեւով. մենք, մեր կուսակցութիւնը միշտ հաւատացած ենք եղել, որ Հայաստանը 100 տոկոսով ո՛չ այս կողմ պէտք է լինի, ո՛չ այն կողմ:

Հ.- Դուք նկատի ունէք արտաքին կողմերը:

Պ.- Այո: Բայց պէտք է նկատի ունենալ` մեզ համար առաջնային է եղել երկրի անվտանգութեան հարցը: Այսինքն, եթէ կարողանայինք ձեւ գտնել, որ անվտանգութեան հարցը լուծուէր, եւ մենք մեզ ապահով զգայինք, 100 տոկոսով ոչ մէկին չանդամակցէինք, բայց ունենայինք բոլորի հետ յարաբերութիւն, դա կը լինէր իտէալական ձեւ: Սակայն եթէ «կամ կամ»-ի հարց է դրւում, բնականաբար նախ պէտք է լինել, յետոյ մտածել զարգացման մասին: Հարցն ինձ համար հիմա սա է` նրանց ովքեր այսօր զարմացած են, յուզուած են` ապշած, նեղուած, ուրախացած, մտահոգուած եւ ողբերգութիւն են համարում, որ Եւրասիական պայմանագիրը ուշանում է եւ չի ստորագրւում, ուզում եմ հարց տալ` ուզու՞մ էիք, որ ստորագրուէր: Այդ նոյն մարդիկ չէի՞ն, որ ասում էին, թէ պէտք չէ ստորագրել: Նոյն մարդիկ, որ ասում էին` պէտք չէ ստորագրել, այսօր մտահոգ են, թէ ինչու չի ստորագրւում: Զարմանալի է: Ինձ համար աւելի ուրախալի վիճակ է` եթէ չի ստորագրւում, նշանակում է խնդիր կայ, իսկ եթէ խնդիր կայ, ուրեմն կայ դիմադրութիւն: Այսինք կան պայմաններ, որոնք չեն ընդունւում` դրա համար չի ստորագրւում:

Հ.- Ու՞մ կողմից չեն ընդունւում:

Պ.- Փոխադարձ:

Հ.- Հայաստանի՞:

Պ.- Բնականաբար, եթէ մի կողմը չի ընդունում, միւս կողմը պնդում է, որ ընդունի: Այսինքն, դա փոխադարձ յարաբերութիւն է: Եթէ սահուն չի նշանակում է կայ դիմադրողականութիւն: Դիմադրողականութիւնն ինչի՞ համար է, ազգային շահի համար է չէ՞, պետականութեան համար է չէ՞, բա ինչի՞ համար ենք մտահոգ: Եթէ Ռուսաստանը Հայաստանի հետ մնում է ռազմական դաշնակից, մենք ի՞նչ խնդիր ունենք, այսինքն իբրեւ քաղաքական ուժ մենք ինչպէ՞ս ենք մտածում, ինչու՞ ենք հարցն այս ձեւի մէջ դնում: Մե՞նք ենք ուզում Եւրասիական միութեան անդամ դառնալ, թէ՞ Եւրասիական միութիւնն է ուզում, որ մենք անդամակցենք իրեն: Ո՞ր մէկն է: Ո՞ր մէկն է այսօր քաղաքական շրջանակների մտահոգութիւնը` ըստ այնմ էլ պէտք է կարողանալ կողմնորոշուել: Ինձ համար, մեզ համար Հայաստանի անվտանգութիւնը առաջնահերթ հարց է: Սա է, որ պէտք է դառնայ հիմք մեր կողմնորոշումների, մեր մօտեցումների, մեր ծրագրերի համար: Վստահ եմ, որ այլ կերպ մտածող մարդկանց համար, սա չէ հիմքը:

Հ.- Այլապէս, ինչպէ՞ս:

Պ.- Այնպէս, ինչպէս որ ասացի: Նրանք ովքեր ուրախ էին, որ չստորագրուի, չէին ուզում որ ստորագրուի, դէմ էին:

Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, Դուք ասացիք նաեւ պետականութեան հետ կապուած խնդիրներ, ինչը՞ նկատի ունէիք:

Պ- Չեմ ուզում ենթադրութիւնների գիրկն ընկնել, ցաւօք, այս հարցը բաւարար չափով բացուած չի եւ սա ամենավտանգաւոր մասն է: Պէտք է Հայաստանում լինէր այնպիսի քաղաքական մթնոլորտ, որ քաղաքական ուժերը, անկախ իրենց ներքին դիրքորոշումներից, այս հարցով կարողանային լայն խորհրդակցութիւն անցկացնել. երկրի անվտանգութեան հարցն է դրուած եւ կապ չունի դու իշխանութիւն ես, թէ ընդդիմութիւն: Եթէ երկրի անվտանգութիւնը հիմնական հարց է երկրի համար, ուրեմն կարող ենք մէկ սեղանի շուրջ հաւաքուել եւ հարցը լրջօրէն քննարկել: Ցաւում եմ, որ այդ քննարկումը տեղի չի ունենում` նախ իշխանութեան մեղքով եւ երկրորդ` ընդհանուր մթնոլորտի պատճառով: Այդ պատճառով, շատ չեմ կարող խորանալ, բայց իմ մօտեցումը հետեւեալն է. եթէ չի ստորագրւում, ուրեմն հարց կայ, եթէ հարց կայ, ուրեմն դիմադրողականութիւն կայ, այսինքն նկարագիր կայ: Ծախուած չենք , տրուած չենք, իսկ դա լաւ է:

Հ.- Պարո՞ն Մարգարեան, շատ փորձագէտներ, դիտորդներ, տարբեր պատճառներից ելնելով, խնդիր են տեսնում, զուգահեռներ են անցկացնում 18-20 թուականների հետ եւ ասում են, որ Հայաստանը կանգնում է պետականութեան եւ ինքնիշխանութեան առնուազն մի մասի կորստի առջեւ` դէպի Եւրասիական միութիւն գնալով: Զուգահեռներ են անցկացնում, ասում են. «Ռուսաստանը փորձում է Ազրպէյճանին սիրաշահել Եւրասիական միութիւն տանելու համար, ի հաշիւ Ղարաբաղի, ինչ որ զիջումներ անել»: Դուք ի՞նչ կարծիք ունէք:

Պ.- Ինչու Եւրոպան նոյն մօտեցումը չունի՞: Որ՞ն է տարբերութիւնը: Մենք Եւրոպական խորհրդարանի անդամ ենք. Ազրպէյճանն էլ է անդամ: Ազրպէյճանի ժողովրդավարութեան մակարդակը մեր երկրի մակարդակին մօ՞տ է, որ երկուսս էլ խորհրդարանի անդամ ենք: Բա էդ ինչպէ՞ս է, որ երկուսս էլ խորհրդարանի անդամ ենք: Նոյն մօտեցումն է, եթէ դու քո իրաւունքներին տէր չես, միւսները տէր չեն ու տէր չեն: Մենք, կարծում եմ ոչ լաւ օրից, պարտաւորուեցինք մաս կազմել Եւրասիական միութեանը` աւելի հիմնական հարց լուծելու համար, բայց ինչպէս ասում են, սատանան մանրուքների մէջ է` ամէն մի փաստաթղթի մէջ կայ հայկական շահի հասկացութիւն, որի շուրջ մենք պէտք է ունենանք չափազանցուած բծախնդրութիւն, զգուշութիւն, որ այդ մանրուքների մէջ մեր ինքնիշխանութիւնը չզիջենք: Ես չեմ հաւատում, որ Պիելոռուսիան Եւրասիական միութեան մաս է կազմել, որպէսզի ինքնիշխանութիւնը ձեռքից տանեն, կամ` Ղազախստանը: Չեմ կարծում, թէ Եւրասիական միութեանը մաս կազմած պետութիւնները իրենց ինքնիշխանութիւնը ձեռքից տուել են: Այսօր աշխարհում համարկումը շատ հասկանալի հասկացութիւն է, այսինքն դու կարող ես այդ բնական գործընթացի մէջ, առանց տրուելու գնալ, կարող ես գնալ գիտակցելով ու պաշտպանելով քո սեփական շահը: Վերջնական ոչինչ չեմ ասում, որովհետեւ ամէն մի փաստաթուղթ, ամէն մի պայմանագիր, կարող է առանձնաբար վտանգել եւ կամ ապահովել մեր ազգային շահը:

Հ.- Բայց դուք կարծում էք , որ Հայաստանի ներկայիս իշխանութիւնները կը կարողանա՞ն Եւրասիական միութիւնում պահպանել մեր ինքնիշխանութիւնը կամ ինքնիշխանութեան այն աստիճանը, որը հարկաւոր է մեզ:

Պ.- Դժուար է այդ հարցին պատասխանելը: Այսինքն ես չեմ ընդունում այս իշխանութիւններին, բայց չեմ կարծում, որ այս իշխանութիւնները մեր երկրի թշնամին են: Ես դրան չեմ հաւատում: Չեմ էլ ուզում, որ որեւէ մէկը որեւէ ժամանակ նման ձեւով մտածի: Ինչ՞ն է մեզ համար այսօր ամենահիմնականը` մշակոյթ, ինքնիշխանութիւն, Ղարաբաղի հարց, Արեւմտահայաստան: Որո՞նք են մեր հիմնական հարցերը: Այս հարցերի մէջ, կարծում եմ, եթէ մէկը զիջի` նա դաւաճան է, եւ չի կարելի ի սկզբանէ մարդկանց դաւաճանի կերպարի մէջ տեսնել:

Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, Ղարաբաղի հետ կապուած մի այսպիսի քննարկում եղաւ. Յիշում եմ Ասթանայի գագաթնաժողովից յետոյ, երկրորդ նախագահը քննադատութեամբ հանդէս եկաւ, ասելով. «Ով Ղարաբաղի հետ կապուած զիջումներ կ՛անի, հեռանկարներ չի ունենայ Հայաստանում», որին յաջորդեց Սերժ Սարգսեանի պատասխանը, որ պէտք չէ իրենից Ղարաբաղը պաշտպանել: Այնուամենայնիւ եթէ էլի վերադառնանք այս հարցին, դուք Եւրասիական միութեանն անդամակցութեան հետ կապուած` միջազգայնօրէն ճանաչուած սահմաններով, մաքսակէտի հետ կապուած, խնդիր տեսնու՞մ էք Ղարաբաղի անվտանգութեան հարցում:

Պ.- Ես կարծում եմ, որ այդ հարցը լուծուած է, ինչպէս որ այսօր լուծուած է Ռուսաստան- Հայաստան յարաբերութեան մէջ: Եթէ Ղարաբաղը ներքին կարգով չհասկացուի եւ չընկալուի իբրեւ Հայաստանի տարածք, կարծում եմ, որ մենք պատմական սխալ կ՛անենք: Կարծում եմ նման վտանգ գոյութիւն չունի: Բոլոր տուեալները այդ մասին են ասում եւ ես ուզում եմ դրան հաւատալ:

Հ.- Վերջին շրջանում Ղարաբաղի սահմանին նկատւում են ռազմական բախումներ, ներթափանցման յարձակումներ, լարուածութեան աճ: Ինչ էք կարծում Հայաստանի իշխանութիւնները, Լեռնային Ղարաբաղի իշխանութիւնները ինչքանո՞վ են համարժէք արձագանգում:

Պ.- Ազրպէյճանը փորձում է մեր նեարդային համակարգի վրայ խաղալ: Ազրպէյճանը տեսնում է, որ բանակցութիւնների ընթացքը, իր իսկ մեղքով, յայտնուել է փակուղային վիճակում: Սահմանային բախումները նրան պէտք են աշխարհին ասելու, որ հարցը չի փակուել: Ազրպէյճանը չի ուզում պատերազմով հարցը լուծել: Եթէ ուզենար այդ ձեւով հարց լուծել, հէնց միայն այն փաստը, որ բանակցութիւնները տեղից չեն շարժւում, կ՛օգտագործէր` պատերազմի կը դիմէր: Բայց որովհետեւ չի ուզում պատերազմ, ուզում է, որ բանակցութիւնների նոր ընթացք սկսուի եւ որպէսզի այդ բանակցութիւններում ինքը առաւելութիւն ունենայ, փորձում է սահմանային բախումներ սկսելով, ազդել մեր հոգեբանութեան վրայ: Կարծում եմ, պէտք է դիմանանք: Հայաստանի պետութիւնը համարժէք պատասխան է տալիս թէ ոչ, իմ ընկալմամբ, մինչեւ այսօր` այո:

Հ.- Դուք խօսում են դաշնակիցների մասին, խօսում էք անվտանգութեան մասին, բայց մեր ռազմավարական դաշնակիցը մեծածաւալ սպառազինութիւն է շարունակում վաճառել Ազրպէյճանին: Շատ ռազմական փորձագէտներ ասում են, որ քանակի, սպառազինութեան տեսակի պատճառով հաւասարակշռութիւնը եթէ չի էլ խախտուել, ապա շատ մօտ է դրան: Ի՞նչ գնահատական կարող էք տալ սրան:

Պ.- Դա այնպիսի բան չի, որի վրայով կարողանանք լուռ անցնել: Կարծում եմ դա մեր մէջ ընդվզում պէտք է առաջացնէր: Դա միայն մի ձեւով կարող էր ընդունելի դառնալ: Երբ այն, ինչ Ռուսաստանը վաճառում է Ազրպէյճանին, դրա դիմաց մեր բաժնի գինն էլ վերցնէր Ազրպէյճանից` եւ մեր բաժինը մեզ տայ անվճար: Այլապէս մեզ համար հասկանալի չէ: Ինձ թւում է, որ շրջանում հաւասարակշռութիւն պահպանելը նաեւ Ռուսաստանի շահերից է բխում: Անշուշտ այստեղ կայ պետական եւ մասնաւոր ազդակ: Այսօր զէնքի արտադրութեան մէջ միայն պետական կառոյցները չեն, որ դերակատար են: Եւ եթէ մի տեղ դրամ կայ, այդ զէնքերը ձեռք բերելը այսպէս կամ այնպէս դիւրին են: Բայց հաւասարակշռութեան խախտումը կարծում եմ վնաս է տարածաշրջանի բոլոր պետութիւնների համար: Յամենայնդէպս մենք պէտք չէ լռենք, բողոք պէտք է բարձրացնենք, պահանջենք եւ նաեւ ձեւեր գտնենք, որպէսզի հետ չմնանք այդ մրցավազքից: Թէպէտ ասում եմ, դա Ազրպէյճանի համար դիւրին գործ է, մեզ համար` դժուար: Բայց այլ ելք չունենք:

Հ.- Բայց սա ինչ է նշանակում, առեւտո՞ւր: Ռուսական կողմը բազմիցս ասել է, որ դա իրենց համար առեւտուր է:

Պ.- Նշանակում է, որ առեւտուրը գերակշռում է: Քաղաքականութեան մէջ կայ բարեկամական յարաբերութիւն: Կարծում եմ, որ Ռուսաստանը պէտք է անդրադառնայ, որ այս ձեւով ինքը չի կարող երկար ժամանակ իր շուրջ դաշնակիցներ պահել, պէտք է հասկանայ, որ այս ձեւով ինքը կը կորցնի: Որովհետեւ ելքեր միշտ էլ հնարաւոր է փնտռել, գտնել: Ձեւեր միշտ էլ կան, թէկուզ դժուար, որոնց համար նաեւ ծանր գին կը վճարենք: Չեմ ուզում մտածել, թէ մենք էնքան անճար ենք, որ ուզենք թէ չուզենք մեր միակ ելքը Ռուսաստանն է: Ռուսաստանը պէտք է գիտակցի ու հասկանայ, որ սխալ մօտեցումը կարող է պատճառ դառնալ, որ ինքը շատ աւելի մեծ կորուստներ ունենայ: