Խռոված Ապաստան. «Եւա»՝ հայ-իրանական գործակցութեամբ առաջին խաղարկային ժապաւէնը
ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ
«Ոսկէ ծիրան» փառատօնի «Անահիտ» մրցանակը ստացաւ «Եւա» ժապաւէնը (2017, 94 վ.):
Անկախ իր գեղարուեստական արժանիքներէն` ժապաւէնը ունի քաղաքական կարեւորութիւն: «Եւա» առաջին խաղարկային ժապաւէնն է, որ ֆինանսաւորուած եւ պատրաստուած է հայ-իրանական գործակցութեամբ: Դերասաններն ու բեմադրիչը հայեր են, իսկ թեքնիք անձնակազմը` իրանցիներ: Հարկ կա՞յ բացատրելու Հայաստան- Իրան յարաբերութիւններու կարեւորութիւնը: Քաղաքական է նաեւ այն պատճառով, որ ցոյց կու տայ Հայաստան-Ղարաբաղ կենսական (օրկանիք) կապը: Նկարահանումները ամբողջութեամբ կատարուած են Ղարաբաղի մէջ: Լեզուն Ղարաբաղի բարբառն է: Հերոսուհին` Եւան (Նարինէ Գրիգորեան) մասնակցած է ղարաբաղեան պատերազմին` որպէս ռազմաճակատային հիւանդանոցի բժշկուհի եւ վաստակած` «Խենթ Եւա» տիտղոսը: Ժապաւէնի խորապատկերն է հայ մարդու կեանքը յետպատերազմեան Ղարաբաղի մէջ: Բեմադրիչը ցոյց կու տայ պատերազմի կործանարար ազդեցութիւնը հայ մանուկներու վրայ: Ի զուր չէ, որ Ազրպէյճան միջամտած է արգիլելու համար անոր ցուցադրութիւնը պոլսական փառատօնի մը ծիրէն ներս:
Անահիտ Աբադ (1968 Թեհրան) վկայեալ բեմադրիչ մըն է: Շատ կանուխ սկսած է շարժապատկերի շուրջ յօդուածներ գրել «Ալիք» օրաթերթին մէջ: 2010 թուականէն ի վեր ղեկավարն է Իրանեան շարժապատկերի հաստատութեան Բեմադրիչի օգնականներու եւ ծրագրողներու կեդրոնական խորհուրդին: Նկարած է հայկական բեմագրութիւններով շարք մը վաւերագրական ժապաւէններ, ինչպէս` «Իրանահայերու դերը իրանական շարժապատկերի պատմութեան մէջ», «Հին Ջուղան եւ ջուղայեցիները», «Իրանահայութիւնը», եւ այլն: Աբադ կ՛ըսէ, որ չի յիշեր իր նկարած շատ մը ժապաւէններու վերնագրերն իսկ: Ըստ Նարինէ Գրիգորեանին, «Եւան» Անահիտ Աբադի առաջին երկարամեթրաժ խաղարկային գեղարուեստական ժապաւէնն է: Անահիտ Աբադ կ՛ըսէ, որ Եւայի, իմա` ուժեղ հերոսական հնարամիտ կնոջ կերպարը արդիւնքն է 17 տարուան ընթացքին իր մէջ հասունցած խմորումներու:
Դիպաշարը.- Եւային ամուսինը կը մեռնի խորհրդաւոր պայմաններու մէջ: Ոստիկանութիւնը քրէական գործ կը յարուցէ Եւային դէմ: Ամուսինին հարազատները կ՛ուզեն Եւային դուստրը` Նարէն խլել: Եւան (պատասխանատուութենէ) կը փախչի դէպի Հայաստանի սահմանամերձ Քարվաճառ, ուր կ՛ապրին իր ազգականները: Այդ Ղարաբաղի մէջ է նաեւ, որ Եւա ունեցած է իր առաջին մեծ սէրը: Հերոսուհիին սիրած տղան զոհուած էր ճակատամարտի մէջ: Եւան անմիջապէս ամուսնացած է երեւանցի հարուստ եւ ազդեցիկ մարդու մը հետ: Բայց ինչո՞ւ կինը պիտի առնէր այդպիսի այպանելի քայլ: Առեղծուած մը եւս: Պարզ է` Եւային նման արտասովոր կին մը Քարվաճառի մէջ չէր կրնար երկար ժամանակ աննշմար մնալ: Հետեւաբար Եւան կը ծրագրէր կեղծ անձնագիրով փախչիլ արտասահման: Եւ ահա Եւան կը յայտնէ իր ինքնութիւնը` բժշկելու համար անոք տղեկ մը … Ուժեղ կինը կը դադրեցնէ փախուստը, կ՛որոշէ դիմագրաւել իր պատասխանատւութիւնները:
Գեղարուեստական.- Ժապաւէնին կառոյցը կը յենի վերյիշումներու վրայ: Ժամանակի ընթացքը միալար եւ անընդմէջ չէ. այս իրողութիւնը կը բարդացնէ դէպքերու պատճառական (causal) ընկալումը: Հարցականները կը բազմանան: Ոչ միայն Եւան, այլեւ ամբողջ հաւաքականութիւնը կ՛ապրի անորոշութեան եւ տագնապի մէջ:
Փախուստի տեսարանները ունին անիրական, մղձաւանջային բնոյթ: Ժապաւէնին գոյները գորշ են, սառն դեղնաւուն, բայց մարդկային յարաբերութիւնները` ջերմ: Կը տեսնենք աւերուած տուներ, շիրիմներ եւ, ի հարկէ, ղարաբաղեան վանդակաճաղեր: Երաժշտութիւնը կը պատկանի Վահան Արծրունիին, ատիկա ժողովրդական թախծոտ, գեղեցիկ երգ մըն է, որ կը յիշեցնէ միջնադարեան տաղերը:
Համացանցի վրայ կան հատուածներ (1, 2): Կը յուսամ, որ ժապաւէնը կը ցուցադրուի Լիբանանի մէջ, որպէսզի կարելի ըլլայ աւելի հանգամանօրէն անդրադառնալ անոր: Փառատօնի մասին` աւելի ուշ:
———————