Բառակերտում. Նոր պատուհան մը կը բացուի
Կը բացուի՝ մեր լեզուի պահպանութեան ու զարգացման դաշտին վրայ։
«ԲԱՌԱԿԵՐՏՈՒՄ».– Այսպէս կը կոչուի այն բաժինը, որ հաստատուեցաւ 5 մայիս 2020-ին՝ Հայերէն blog կայքէջին վրայ։ Զայն կարելի է այցելել հետեւեալ ել-կապի ճամբով՝
https://hayerenblog.wordpress.com ու մտնել Բառակերտում բաժինը։
Նախ երկու խօսք հիւրընկալ այս կայքէջին մասին։ Ան գոյութիւն առած է 8 ապրիլ 2016-ին։ Ինչպէս կը կարդանք իր «Առաջադրութիւններ» ներածականին մէջ՝ իր հիմնուելէն տարի մը ու երկու ամիս ետք, «Հայերէն պլօկը կը հաւատայ ՀԱՅԵՐԷՆին, մանաւանդ անոր անցեալին ու ապագային»։ Այդ հաւատքով ալ ան կը գործէ ահա աւելի քան չորս տարիէ ի վեր, հանդիսանալով «գրադաշտ ու գրագործարան։ Հոն կան գիրականն ու գրականը միաժամանակ, կողք-կողքի, աւելի ճիշդ՝ վրայ-վրայի կամ տակ-տակի, օրական դրութեամբ իրարու յաջորդող։ Գրականութենէն դուրս, անոր սահմաններուն եւ անկէ ներս կը գտնուի Հայերէն պլօկը միաժամանակ, սահմանի հարցը դնելով ու հանելով, ճիշդ աշխարհագրական սահմաններուն յաճախ շարժուն գոյութեան պէս»,– կը յստակացուի նոյն այդ ներածականին մէջ։
Իր չորրորդ տարեդարձին առթիւ, ի շարս այլոց, երբ ինծի ալ առիթ կը տրուէր, որ երկու խօսք ընեմ, Հայերէն blog-ը կը համարէի ժամադրավայր մը եւ դիտել կու տայի թէ «գանձարան մըն է ան, ոչ միայն գրական փորձերու, այլեւ գրականագիտական, մշակութաբանական ու այլ առնչեալ ոլորտներու։ Յաւելեալ միջոցներով ու դասաւորումով կրնայ նոյնիսկ հանրագիտական բնոյթ ստանալ»։
Եւ ահա, իր բազմաթիւ ու այլազան բաժինները կը հարստանան հիմա այն նոր բացուող պատուհանով, որուն սկիզբը զետեղուած է հետեւեալ խմբագրական նոթը.
«Ծանօթ է, որ արեւմտահայերէնը հետամուտ եղած է «օտար» եզրերը «հայացնելու» ուղղակի կամ անուղղակի աշխատանքի մը։ Անշուշտ լեզուագիտական ուսումնասիրութեան առարկայ է եզրերու մէջ օտարին ու հայկականին սահմանումի հարցը։ Տարիներու ընթացքին փոխառութիւններ ու փոխադրութիւններ, թարգմանութիւններ ու հայացումներ կատարուած են եւ կը կատարուին։ Մեր ուշադրութեան արդիւնքը եղած է այն, որ արեւմտահայերէնը յաճախ հայացման առաջարկներ կատարած է։
ԲԱՌԱԿԵՐՏՈՒՄ բաժինով կը սկսինք հաւաքել նման առաջարկներ, որոնք այստեղ դասակարգուելէ ետք կրնան ուսումնասիրութեան, քննարկման առարկայ դառնալ ու ի հարկին շրջանառութեան մէջ ալ մտնել։
Կը հրաւիրենք նման առաջարկներ ունեցող ընթերցողները, որ իրենք ալ իրենց առաջարկները ղրկեն մեզի»։
Այդ հրաւէրէն առաջին օգտուողը ըլլալով՝ համեստաբար այնտեղ ներկացացուցի տարիներու ընթացքին իմ ալ յօրինած կամ հնարած բառերէս առաջին ցանկ մը՝ քաջ գիտնալով, որ վերջին հաշուով անոնք՝ այդ նորաբանութիւնները, առաջարկներ են միայն, կրնան իմ գրութիւններէս դուրս անգամ մը եւս երբեք չգործածուիլ։ Իսկ ի՞նչ արժէք կ՚ունենան բառերը, եթէ մնան մէկ գրողի սեփականութիւնը…
Ներկայացուած բառացանկին մէջ կրնան ըլլալ եզրեր, որոնք նոյն հեղինակէն առաջ կամ ետք այլոց կողմէ ալ առաջարկուած են, առանց որ իրարմէ տեղեակ եղած ըլլան առաջարկողները, կրնան նոյն իմաստներուն համազօր աւելի ճշգրիտ, աւելի դիպուկ բառեր առաջարկուած ըլլալ, ինչպէս կրնան առկայ եզրերու փոխարէն առաջարկուիլ նորաբանութիւններ՝ թերեւս որպէս հոմանիշ՝ երանգային տարբերութիւններով։
Նոր բառերու ստեղծումը չի սահմանափակուիր անպայման գիտական, արուեստագիտական կամ արհեստագիտական նորութիւններու օտար եզրերու թարգմանութեամբ։ Մեր բառապաշարին մէջ յաճախ կը պակսին արդի քաղաքական, տնտեսական, ընկերային ու այլ ոլորտներու վերաբերեալ հասկացութիւններ, որոնք գոյութիւն առած էին ու կ՚առնեն այլ լեզուներով, եւ որոնք լաւապէս մշակման մէջ էին հայերէնի պարագային՝ մինչեւ քսաներորդ դարու սկիզբը, երբ ահաւոր Աղէտը եկաւ ու կասեցուց մեր քաղաքակրթական յառաջխաղացքը, ներառեալ լեզուականը։
Աւելցնեմ նաեւ, որ նորաբանութիւնները անպայման օտար բառերու համազօրներ գտնելու համար չեն ըլլար միայն, այլ նաեւ նոր յատկանիշեր կամ նոր միտքեր, որոնք հետզհետէ կը ճոխացնեն լեզուն։
Կ՚արժէ այստեղ յիշեցում մը կատարել։ Բառակերտումի, ուստի նաեւ լեզուակերտումի, աւելի ճիշտ՝ լեզուամտածողութեան զարգացման տեսակէտէն արեւմտահայերէնի դերակատարութիւնը անժխտելի եղած է ատենին եւ է՛ տակաւին, ինչպէս կը խոստովանի Երեւանի պետական համալսարանի կողմէ 2014-ին հրատարակուած «Բառգրքոյկ նոր եւ նորակազմ բառեր հայերէնում»-ի հեղինակը՝ Ռուբէն Սաքապետոյեան, իր պատրաստած նորաբանութիւններու հաւաքածոյի ներածականին մէջ։ Նշելով այդ բառգրքոյկի նպատակը՝ «ընթերցողի ձեռքը տալու մի համառօտ ու գործնական ուղեցոյց, որտեղ արձանագրուած են նոր եւ նորագոյն բառեր՝ յաճախ առաջին անգամ շրջանառութեան մէջ դրուող» ան կ՚աւելցնէ՝ «Դրանց մի զգալի մասը գալիս է արեւմտայերէնից, քիչ չեն նաեւ արեւելահայ իրականութեան մէջ ստեղծուածները»։ Բառգրքոյկը կարելի է այցելել «Նայիրի»-ի վրայ։
Ահա, ուրեմն, հայերէնի հանդէպ տածած սիրոյն ու պատասխանատւութեան գիտակցութեան բերմամբ Հայերէն blog-ը կը սկսի իր այս նոր նախաձեռնութիւնը։ Անկասկած փափագելի է, որ ան արժանանայ համընդհանուր հետաքրքրութեան եւ ուշադրութեան, եւ մեր գրողները, ուսուցիչները, նոյնիսկ պարզ ընթերցողները իրենց նորաբանութիւններու առաջարկները յղեն անոր՝ առ ի համատարած ծանօթացման։ Լեզուագէտներն ու բառարանագէտները կրնան թերեւս օգտակար եզրեր գտնել այդ առաջարկներուն մէջ։
Վերջապէս, պէտք է գիտակցիլ նաեւ, որ նման աշխատանքները, երբ կը զարգանան, սիրայօժար աշխատողներէ անդին կը կարօտին նաեւ լիաժամ ու վարձատրուող մարդուժի։ Լեզուական-գրական-մշակութային նախաձեռնութիւննե՛րն ալ կը կարօտին նիւթական միջոցներու, որքան քաղաքական եւ այլ աշխատանքները, գուցէ եւ աւելիո՛վ, քանի որ մեր ինքնութիւնը կը պահուի ա՛յդ նախաձեռնութիւններով, եւ եթէ ինքնութիւնը չդիմանայ՝ ոչ Դատ կը մնայ, ոչ ալ երկի՛ր։ Այս մասին աւելին ըսելու առիթը կ՚ըլլայ…
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ