Ամենայն Հայոց Վեհափառ Գարեգին Բ.-ի ուղերձը «Լեռնային Ղարաբաղի հայկական հոգեւոր, մշակութային եւ պատմական ժառանգութեան պահպանութիւնը» խորագրով համաժողովին

Արցախի հոգեւոր, մշակութային եւ պատմական ժառանգութեան պահպանութեան հարցն աւելի քան երբեւէ հրատապ է այսօր, երբ Արցախի բռնի տեղահանուած ժողովուրդը զրկուած է սեփական հողի վրայ ապրելու եւ արարելու, դարերով իր հաւատքով կերտած մշակոյթը պահպանելու եւ զարգացնելու իրաւունքից։ Ժամանակակից աշխարհում չպէտք է հանդուրժուեն մարդկութեան ու մարդկայնութեան դէմ նման սոսկալի եղեռնագործութիւններ, ազատութեան, արդարութեան ու իրաւունքի հիմնասիւները խարխլող արարքներ։

Համաժողովի մեծարգոյ նախագահ,

Սիրելի ներկաներ,

Ողջունում ենք ձեզ եւ Հայրապետական Մեր օրհնութիւնը բերում ամէնքիդ։

Խորհրդանշական է, որ այս համաժողովը մեկնարկում է Զուիցերիայում, մի երկրում, որտեղ մարդու իրաւունքներն ու ազատութիւնները ճանաչւում եւ պաշտպանւում են որպէս համամարդկային արժէքներ եւ ամրագրուած են այստեղ ստորագրուած միջազգային կոնվենցիաներով ու հռչակագրերով։

Մեր գնահատանքն ենք բերում Եկեղեցիների Համաշխարհային խորհրդի գլխաւոր քարտուղար վերապատուելի Ջերրի Փիլային, Զուիցերիայի Բողոքական եկեղեցու նախագահ վերապատուելի Ռիտա Ֆամոսին, Եկեղեցիների Համաշխարհային խորհրդի վարչութեան պատուարժան անդամներին, համաժողովի կազմակերպիչներին եւ աջակիցներին, որոնց ազնիւ ջանքերի շնորհիւ եւս մէկ անգամ միջազգային հարթակից բարձրաձայնւում է Արցախի՝ Լեռնային Ղարաբաղի բռնագրաւումից յետոյ մեր ժողովրդի առջեւ ծառացած մարտահրաւէրների մասին։

Համաժողովի յարգարժան մասնակիցներ, այսօր այստեղ ենք՝ քննարկելու Արցախի հայկական հոգեւոր-մշակութային բազմադարեայ ժառանգութեան պահպանութեան հիմնախնդիրները եւ ուղիներ փնտռելու՝ կանխելու արցախահայութեան կերտած նուիրական սրբութիւնների հետագայ իւրացումն ու ոչնչացումը։

21-րդ դարում, որ ազգերի ու պետութիւնների կեանքում պիտի նշանաւորուէր խաղաղութեան, համերաշխութեան ու արդարութեան հաստատմամբ, ցաւօք, ականատես ենք պատերազմների, թշնամանքի ու ատելութեան հիմքի վրայ իրականացուող ցեղասպանական գործողութիւնների ու էթնիկ զտումների, ինչպէս եւ կրօնական ազատութեան եւ մարդու հիմնարար իրաւունքների ոտնահարման դատապարտելի դէպքերի: Այս արհաւիրքները վերապրեց նաեւ մեր ժողովուրդը Թուրքիայի ռազմական աջակցութեամբ Ատրպէյճանի կողմից Արցախի նկատմամբ իրականացուած ագրեսիայի ու ոճրագործութիւնների հետեւանքով։ 2020 թուականից սանձազերծուած 44-օրեայ եւ ապա նաեւ 2023 թ. լայնածաւալ ռազմական գործողութիւնների ընթացքում բռնագրաւուեց եւ ամբողջապէս հայաթափուեց Արցախը։ Գրաւուած են Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանային կենսական նշանակութիւն ունեցող զգալի տարածքներ, խաղաղութեան պայմանագրի կնքման գործընթացում ներկայացւում են նորանոր պահանջներ։ Ատրպէյճանը պատանդառուած է պահում Արցախի քաղաքական ղեկավարների, քաղաքացիական անձերի եւ ռազմագերիների՝ իրականացնելով նրանց նկատմամբ ցուցադրական, շինծու դատավարութիւն՝ միջազգային իրաւական նորմերի աղաղակող խախտումներով։ Ակնյայտ է, որ այսօրինակ անօրինութիւններն ու նուաստացուցիչ դաժանութիւնները, պայմանաւորուած են բացառապէս ազգային պատկանելիութեամբ եւ հայատեացութեամբ, որը եւ պատճառ է ոտնձգութիւնների հայ ժողովրդի հոգեւոր-մշակութային ժառանգութեան ու պատմական սրբավայրերի նկատմամբ։

Դարեր շարունակ արցախահայութիւնը հայրենի իր երկրում, հաւատքով եւ ազգային ինքնութեանը հաւատարիմ ոգով, կերտել է իր արժանապատիւ գոյութիւնը, դպրութեան եւ արուեստի բարձրարժէք արարումներով նաեւ հարստացրել մարդկութեան մշակութային գանձարանը։ Դեռեւս խորհրդային շրջանի առաջին տարիներին, համաձայն Արցախի թեմի առաջնորդ Վրթանէս Եպիսկոպոսի՝ Հայոց Հայրապետին ուղղուած զեկուցագրի, Արցախի տարածքում հաշուառուել է 18 վանք եւ 112 եկեղեցի, աւելի քան չորս հազար պատմական խաչքարեր ու մշակութային այլ կոթողներ։ Արցախի բռնագրաւումից յետոյ, ցաւով ենք արձանագրում, որ առ այսօր շարունակւում է Ատրպէյճանի կողմից հայկական հնագոյն յուշարձանների, քրիստոնէական սրբավայրերի, բնակատեղիների եւ գերեզմանոցների բարբարոսաբար ոչնչացումը։ Ատրպէյճանը հայոց հնամենի նշանաւոր վանքերն ու եկեղեցիները ինքնութիւնից զրկելու որդեգրած քաղաքականութեամբ աղուանական է հռչակում Արցախի հայկական հոգեւոր-մշակութային ժառանգութիւնը։

Աւելին, Ատրպէյճանի իշխանութիւնները շարունակում են անտեսել միջազգային հանրութեան կոչերը, հրաժարւում իրագործել Եւրախորհրդարանի 2022 թուականի «Լեռնային Ղարաբաղում մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման մասին» N 2582 բանաձեւի պահանջները, ինչպէս եւ մերժում Արցախի հայկական յուշարձանների վիճակի գնահատման ուղղութեամբ փաստահաւաք առաքելութիւն իրականացնելու ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի նախաձեռնութիւնը։ Ատրպէյճանի իշխանութիւնների հակահայկական քարոզչութեանն է լծուել նաեւ Կովկասի մուսուլմանների վարչութեան նախագահ Ալլահշուքիւր Փաշազատէն, որն օրեր առաջ հանդէս եկաւ ստայօդ յայտարարութիւններով։ Ատրպէյճանի հայատեաց այս նոյն գործելաոճով ժամանակին վայրագ ոչնչացման ենթարկուեցին Նախիջեւանի հայկական սրբավայրերը, իսկ ճիշդ քսան տարի առաջ՝ 2005 թ., հողին հաւասարուեցին Նախիջեւանի՝ Հին Ջուղայի շուրջ վեց հազար խաչքարերը։ Նմանօրինակ մշակութային եղեռնի ականատես եղաւ մարդկութիւնը նաեւ Իրաքում, Սիրիայում, Աֆղանստանում, երբ հնագոյն մշակութային կոթողները պատերազմի արհաւիրքների մէջ վերածուեցին աւերակների։ Մշակութային ոճրագործութիւնները ցաւալիօրէն չեն ճանաչում աշխարհագրական սահմաններ, եւ ամէնուր են, որտեղ խաթարւում են մարդու եւ ժողովուրդների իրաւունքները, դրսեւորւում այլատեացութիւն եւ անհանդուրժողութիւն, անտեսւում հոգեւոր ժառանգութեան վսեմ արժէքն ու կարեւորութիւնը։ Մշակութային ժառանգութեան նկատմամբ իրականացուող ոճիրները արդարօրէն դիտարկւում են ոչ միայն որպէս մէկ ազգի, այլ համամարդկային արժէքների դէմ յանցագործութիւն։

Բարբարոսական այսօրինակ ոճրագործութիւնների անպատժելիութիւնը ամենաթողութեան մթնոլորտ է ձեւաւորում ոչ միայն Ատրպէյճանի մշակութակործան ոճիրները շարունակելու համար, այլ նաեւ նախադրեալներ է ստեղծում եւ քաջալերանք հանդիսանում նմանատիպ եւ աւելի դաժան յանցագործութիւնների իրականացման աշխարհի այլ վայրերում։ Մշակութային արժէքների պաշտպանութիւնը բոլորիս համար ոչ միայն նուիրական պարտաւորութիւն է, այլեւ ազգերի ու ժողովուրդների պատմութեան, հաւատքի եւ ինքնութեան պահպանութեան հրամայական։

Համաժողովի յարգարժան մասնակիցներ, Արցախի հոգեւոր, մշակութային եւ պատմական ժառանգութեան պահպանութեան հարցն աւելի քան երբեւէ հրատապ է այսօր, երբ Արցախի բռնի տեղահանուած ժողովուրդը զրկուած է սեփական հողի վրայ ապրելու եւ արարելու, դարերով իր հաւատքով կերտած մշակոյթը պահպանելու եւ զարգացնելու իրաւունքից։ Ժամանակակից աշխարհում չպէտք է հանդուրժուեն մարդկութեան ու մարդկայնութեան դէմ նման սոսկալի եղեռնագործութիւններ, ազատութեան, արդարութեան ու իրաւունքի հիմնասիւները խարխլող արարքներ։ Այո՛, ազգերի միջեւ հակամարտութիւնները պէտք է կարգաւորուեն խաղաղ ուղիներով, արդարութեամբ ու փոխհամաձայնութեամբ, ազգային ինքնութեան ու արժանապատուութեան յարգմամբ:

Սիրելիներ, մենք մեծապէս կարեւորում ենք նման համաժողովների անցկացումը՝ յուսալով, որ միջազգային դերակատար երկրները եւ իրավասու կառոյցները գործուն քայլեր կը ձեռնարկեն՝ ուղղուած Արցախի հոգեւոր մշակութային ժառանգութեան պահպանութեանը, արցախահայութեան՝ իրենց հարազատ բնօրրան անվտանգ վերադարձի, ազատ ու արժանապատիւ ապրելու արդար իրաւունքի վերականգնմանը եւ մեր գերեալ զաւակների շուտափոյթ ազատ արձակմանը։ Մեր զգացուածութիւնն ու շնորհակալութիւնն ենք կրկին յայտնում քոյր Եկեղեցիներին, միջեկեղեցական կազմակերպութիւններին՝ դժուարին իրավիճակում մեր ժողովրդին ու Եկեղեցուն զօրակցելու եւ արցախահայութեան իրաւունքների պաշտպանութեան հարցում հետեւողականութիւն դրսեւորելու համար։

Առ Աստուած աղօթքով վերստին Մեր օրհնութիւնն ու շնորհակալութիւնն ենք բերում համաժողովի կազմակերպիչներին եւ մասնակիցներիդ եւ մաղթում արդիւնաւոր ընթացք համաժողովի աշխատանքներին։