Դաշնակցական Մամուլը

Միհ­րան ­­Քիւր­տօղ­լեան

(ներ­կա­յա­ցո­ւած՝ Հ.Յ.Դ. Եւ­րո­պա­յի ե­րի­տա­սար­դա­կան­նե­րու հա­մա­գու­մա­րին, 12 ­Մա­յիս 2019ին, Ա­թէնք: ­Հոս՝ խտա­ցո­ւած)

­Մա­մու­լը՝ ընդ­հան­րա­պէս Ի՞նչ կը նշա­նա­կէ «մա­մուլ»

­Բա­ռա­ցի՝ եր­կա­թա­գոր­ծի յա­տուկ գոր­ծիք մըն է, որ կը ծա­ռա­յէ ա­ռար­կայ մը ա­մուր բռնե­լու, ան­շար­ժաց­նե­լու նպա­տա­կի: ­Հին տա­րի­նե­րուն, մին­չեւ 1960-70 թո­ւա­կան­նե­րը հա­տիկ-հա­տիկ, քով-քո­վի կը շա­րո­ւէին բա­ռի մը գի­րե­րը եւ այդ­պէս կը կազ­մո­ւէր է­ջը ափ­սէի մը վրայ, որ տպագ­րա­կան մե­քե­նա­յի մա­մու­լին մէջ կ­՚ամ­րա­ցո­ւէր, որ­պէս­զի գի­րե­րը չտարտղ­նո­ւին եւ կը տպո­ւէր թեր­թը, այ­սինքն մա­մու­լէն լոյ­սին կու­գար, լոյս կը տես­նէր թեր­թը: Այս ձե­ւով է, որ «մա­մուլ» բա­ռը փո­խա­բե­րա­բար ստա­ցած է այ­սօ­րո­ւան ի­մաս­տը եւ ոչ միայն հա­յե­րէ­նի մէջ:
­Հե­տա­գա­յին, ձայ­նաս­փիւ­ռի եւ հե­ռա­տե­սի­լի բազ­մա­ցու­մով գոր­ծա­ծա­կան դար­ձաւ «գրա­ւոր կամ տպա­գիր մա­մուլ» բա­ցատ­րու­թիւ­նը զա­տո­րո­շե­լու հա­մար մէ­կը միւս­նե­րէն…:
Սկզբ­նա­կան շրջա­նին եւ եր­կար ժա­մա­նա­կի հա­մար մա­մու­լի ո­գին եւ ու­ժը մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւնն էր: Ան էր, որ հան­րա­յին կար­ծիք կը մշա­կէր եւ ուղ­ղու­թիւն կու տար քա­ղա­քա­ցի­նե­րու քայ­լե­րուն: Եւ փո­խա­դար­ձա­բար՝ հա­սա­րա­կու­թեան, ժո­ղովրդա­յին խա­ւե­րու տե­սա­կէտ­նե­րուն, փա­փաք­նե­րուն, սպա­սում­նե­րուն կ­՚ար­ձա­գան­գէր եւ ձե­ւով մը ան կը դառ­նար ժո­ղո­վուր­դի հա­յե­լին…
­Մեծ է մա­մու­լին դե­րը ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան տա­րած­ման, զար­գաց­ման ու ամ­րաց­ման գոր­ծին մէջ: Եւ, որ­քան որ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը զար­գա­ցաւ, խօս­քի ա­զա­տու­թիւ­նը ան­կապ­տե­լի ի­րա­ւունք դար­ձաւ, այն­քան ա­ւե­լի մա­մու­լին դե­րը եւ ու­ժը ա­ւել­ցան այն աս­տի­ճան, որ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ, ղե­կա­վար­ներ կը յար­գէին մա­մու­լը, կ­՚ակ­նա­ծէին ան­կէ, նոյ­նիսկ կը վախ­նա­յին մա­մու­լէն…:
­Ճիշդ այս պատ­ճա­ռով ալ մա­մու­լին տրո­ւե­ցաւ 4րդ­ իշ­խա­նու­թեան հան­գա­մանք ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան մէջ՝ օ­րէնս­դիր, գոր­ծա­դիր ու դա­տա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րէն վերջ:
­Նոյն պատ­ճա­ռով ալ բռնա­պետ­ներ (տիք­տա­թոր­ներ) երկ­րի իշ­խա­նու­թիւ­նը ի­րենց ձեռ­քին մէջ առ­նե­լէ, ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը ջնջե­լէ ան­մի­ջա­պէս ետք խիստ գրաքն­նու­թիւն կը հաս­տա­տեն մա­մու­լին վրայ: Ա­զատ մա­մու­լը բռնա­պե­տե­րուն մե­ծա­գոյն թշնա­մին է…:
­Մա­մու­լի ու­ժէն օգ­տո­ւե­լու հա­մար աշ­խու­ժա­ցաւ դրա­մագ­լու­խը, «capital»ը: Դ­րա­մա­տէ­րեր հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ գնե­ցին կամ ստեղ­ծե­ցին, ի­րենց թերթ-պար­բե­րա­թեր­թե­րով ո­ղո­ղե­ցին հրա­պա­րա­կը, տէր դար­ձան ռա­տիօ-հե­ռա­տե­սի­լի կա­յան­նե­րու: Ան­կա­րե­լի ե­ղաւ դրա­մագ­լու­խին դէմ մրցիլ եւ հան­րա­յին կար­ծիք մշա­կող մտա­ւո­րա­կան լրագրող­ներ դար­ձան դրա­մա­տէ­րե­րու պաշ­տօ­նեայ եւ են­թա­կայ՝ ա­նոնց հա­շիւ­նե­րուն, շա­հե­րուն…:
Այ­սօր, մա­մու­լի ազ­դե­ցու­թիւ­նը մեծ հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րու հա­սած է, բայց ան­կէ օգ­տո­ւո­ղը դրա­մագ­լուխն է, դրա­մա­տէ­րերն են: Այդ ու­ժով է, որ ի գործ կը դրո­ւի դի­մա­գիծ ձե­ւա­ւո­րե­լու, (image maker)ի հնար­քը, ո­րու շնոր­հիւ ո­րե­ւէ քա­ղա­քա­գէտ վեր կը բարձ­րա­ցո­ւի, կ­՚ազ­նո­ւա­ցո­ւի, ժո­ղո­վուր­դին սի­րե­լին-նա­խընտ­րե­լին կը դառ­նայ կամ կը մրո­տո­ւի, վար կը զար­նո­ւի: ­Ներ­կա­յիս, քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վար­ներ շատ ա­ւե­լի հլու-հնա­զանդ են մա­մու­լին, որ կը նշա­նա­կէ դրա­մագ­լու­խին: Ո­րով, կա­րե­լի է ը­սել, թէ ի­րա­կա­նին մէջ հի­մա շա՜տ ա­ւե­լին է մա­մու­լը, քան «4րդ­ իշ­խա­նու­թիւն» ը­սո­ւա­ծը:
­Պէտք է ը­սել եւ ընդգ­ծել, որ հայ­կա­կան մա­մու­լը եւ մա­նա­ւանդ դա­նակ­ցա­կան մա­մու­լը սկիզ­բէն, ա­ռա­ջին օ­րէն մին­չեւ այ­սօր ե­ղա’ծ­ է եւ է’
գա­ղա­փա­րի ծա­ռա­յող, քա­ղա­քա­կան նպա­տակ հե­տապն­դող, ազ­գի շա­հը պաշտ­պա­նող գոր­ծօն, ո­րով­հե­տեւ ա­նոր տէ­րը դրա­մագ­լու­խը չէ ե­ղած եր­բեք, այլ ե­ղած է կու­սակ­ցու­թիւ­նը: Ա­ւե­լին. ան եր­բե’ք­ ոչ միայն շա­հա­բեր չէ ե­ղած, այ­լեւ ա­նոր բա­ցը «deficit»ը գո­ցե­լու, պիւտ­ճէն հա­ւա­սա­րակշ­ռե­լու հա­մար կու­սակ­ցու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու ժո­ղով­նե­րը յա­տուկ պիւտ­ճէ­ներ կը քո­ւէար­կեն՝ ի­րենց մա­մու­լին ան­խա­փան հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը ա­պա­հո­վեու հա­մար:
Հ­պան­ցիկ ակ­նարկ ՝ դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լին կա­րե­ւոր դե­րին մա­սին.
­Թուրք տի­րա­պե­տու­թեան դէմ աս­դին-ան­դին կռո­ւող խում­բե­րը միաց­նե­լու եւ «դաշ­նակ­ցու­թիւն» հիմ­նադ­րե­լու թէ՝ գա­ղա­փա­րը եւ թէ՝ կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը ծնունդ ա­ռաւ ­Թիֆ­լի­սի մէջ՝ 1890ին, ինչ որ ինք­նին բա­րո­յա­կան մեծ նշա­նա­կու­թիւն ու­նի այն ի­մաս­տով, որ յե­ղա­փո­խա­կան մտա­ւո­րա­կան­ներ, ո­րոնք յա­րա­բե­րա­բար ա­ւե­լի հան­գիստ պայ­ման­նե­րու տակ կ­՚ապ­րէին, կու­սակ­ցու­թիւն կը հիմ­նէին, կեան­քեր­նին կը վտան­գէին ոչ թէ ի­րենց հաշ­ւոյն, այլ թրքա­կան տի­րա­պե­տու­թեան տակ տա­ռա­պող հա­յու­թեան սի­րոյն: Ա­սի­կա ա­ւե­լի վերջ սքան­չե­լի կեր­պով պի­տի բա­նա­ձե­ւո­ւէր Ք­րիս­տա­փո­րի յե­ղա­փո­խա­շունչ խօս­քով, թէ՝ «պատ­ռել է հար­կա­ւոր ա­ւա­զա­կա­պե­տե­րու գծած սահ­ման­նե­րով քար­տէս­նե­րը, ո­րոնք աշ­խար­հագ­րա­կա­նօ­րէն մեզ ի­րար­մէ կը բաժ­նեն…»:
­Դաշ­նակ­ցու­թեան հիմ­նա­դիր­նե­րը ի­րենց յե­ղա­փո­խա­կան նպա­տակ­նե­րը տա­րա­ծե­լու, ժո­ղովր­դա­կա­նաց­նե­լու, հա­յու­թեան յե­ղա­փո­խա­կան ո­գի նե­րար­կե­լու հա­մար՝ այդ օ­րե­րուն եւ հե­տա­գայ տա­րի­նե­րուն պի­տի դի­մէին ազ­դու եր­կու մի­ջոց­նե­րու՝ մա­մո­ւլին եւ կեն­դա­նի գոր­ծին : Ա­նոնք կը հա­ւա­տա­յին, թէ խօս­քը, գա­ղա­փա­րը ա­նար­ժէք է ա­ռանց կեն­դա­նի գոր­ծի: Ո­րով, ­Կու­սակ­ցու­թիւ­նը հա­զիւ կազ­մա­ւո­րո­ւած՝ ար­դէն հիմ­նադ­րո­ւե­ցաւ «ԴՐՕՇԱԿ» ա­նու­նով պաշ­տօ­նա­թեր­թը 1890-91ին, ­Թիֆ­լի­սի մէջ, ուր լոյս տե­սաւ եր­կու թիւ՝ ­Մա­յի­սին եւ ­Սեպ­տեմ­բե­րին: 3րդ ­թի­ւը ­Ռու­մա­նիա 1892ին, որ­մէ ետք ­Ժը­նեւ մին­չեւ 1914՝ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի սկիզ­բը: Այս ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին՝ Դրօ­շա­կի շուրջ կազ­մո­ւե­ցաւ նաեւ Հ.Յ.Դ. Ա­րեւմ­տեան ­Բիւ­րօ 1898ին, ո­րով ո­րոշ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի հա­մար կու­սակ­ցու­թիւ­նը ու­նե­ցաւ եր­կու բիւ­րո­ներ: ­Հոն պար­բե­րա­բար հրա­տա­րա­կու­ցաւ նաեւ ֆրան­սե­րէն «Բ­րօ Ար­մե­նիա» ա­նու­նով թերթ՝ օ­տար­ներ լու­սա­բա­նե­լու հա­մար հա­յու­թեան պա­հանջ­նե­րուն ու պայ­քա­րին մա­սին:
­Տաս­նը­մէկ տա­րո­ւան դա­դա­րէ ետք Դ­րօ­շա­կը վե­րահ­րա­տա­րա­կո­ւե­ցաւ ­Փա­րիզ՝ 1925-1933: ­Նո­րէն դադ­րե­ցաւ: 1969-1985՝ ­Պէյ­րութ, 1986-1999՝ Ա­թէնք, ա­պա Ե­րե­ւան: ­Ներ­կա­յիս կը հրա­տա­րա­կո­ւի տպա­գիր եւ ե­լեկտ­րո­նիք ձե­ւե­րով: Խմ­բա­գիր­ներ ե­ղած են Ք­րիս­տա­փոր, ­Ռոս­տոմ , ­Յով­հան ­Դաւ­թեան, Մ.­ Վա­րան­դեան, Ս. Վ­րա­ցեան, Ա. ­Ջա­մա­լեան, ­Բաբ­գէն ­Փա­փա­զեան, ­Սար­գիս ­Զէյթ­լեան, ­Նա­զա­րէթ ­Պէր­պէ­րեան, ­Գէորգ ­Խու­դի­նեան եւ ու­րիշ­ներ…:
­Պատ­կե­րա­ցու­ցէ’ք: Ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րուն եւ եր­կար ժա­մա­նակ դրամ չկար, նե­ցուկ չկար, քա­ջա­լե­րանք չկար, ըն­դու­նե­լու­թիւն չկար: Ընդ­հա­կա­ռա­կը: ­Հա­րուստ հա­յե­րը, նաեւ ոչ-ար­հա­մար­հե­լի թի­ւով ե­կե­ղե­ցա­կան­ներ, ո­րոնք ազ­դե­ցու­թիւն ու­նէին ժո­ղովր­դա­յին խա­ւե­րուն վրայ, դէմ էին յե­ղա­փո­խու­թեան գա­ղա­փա­րին, ուր մնաց, որ կողմ ըլ­լա­յին յե­ղա­փո­խա­կան գոր­ծին: Այն­պէս որ, դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը ապ­րե­ցաւ ու գոր­ծեց մտա­ւո­րա­կան գոր­ծիչ­նե­րու զո­հա­բե­րու­թեան ու ամ­բող­ջա­կան նո­ւի­րու­մին շնոր­հիւ:
Այս ա­ւան­դու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կո­ւի մին­չեւ հի­մա, ան­շուշտ բա­րե­լա­ւու­մով, քա­նի հայ կեանքն ալ բա­րե­լա­ւո­ւած է: Կ­՚ար­ժէ ը­սել սա­կայն, որ ներ­կա­յիս ալ դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լի ծա­ռա­յող­նե­րը կը ստա­նան սո­վո­րա­կան վար­ձատ­րու­թիւն, իսկ մտա­ւո­րա­կան յօ­դո­ւա­ծա­գիր­նե­րը չեն վճա­րո­ւիր: ­Թե­րեւս բա­ցա­ռու­թիւն­ներ ըլ­լան, բայց ընդ­հան­րա­պէս կը գրեն անվ­ճար:
­Հա­կա­ռակ դրա­մա­կան մի­ջոց­նե­րու չգո­յու­թեան ու դա­ժան պայ­ման­նե­րուն, դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լի ցան­ցը ա­րա­գօ­րէն ու յա­մա­ռու­թեամբ տա­րա­ծու­ցաւ: Գ­րե­թէ ա­մէն վայր, ուր դաշ­նակ­ցա­կան գոր­ծիչ­ներ կա­յին, ու­նե­ցաւ իր մա­մու­լը: Կ­՚են­թադ­րեմ, թէ ան­թե­րի ու ամ­բող­ջա­կան ցանկ չկայ: ­Գո­նէ ես չեմ գի­տեր: ­Բայց պարզ գա­ղա­փար մը տա­լու հա­մար նշեմ դաշ­նակ­ցա­կան ցան­ցին պատ­կա­նող կարգ մը թեր­թե­րու ա­նուն­ներ.
­Հո­րի­զոն՝ ­Թիֆ­լիս 1906, հի­մա՝ ­Մոնթ­րէալ:
Ն­շա­նա­ւոր ե­ղաւ «Ա­զա­տա­մար­տը»՝ ­Պո­լիս 1909-10 մին­չեւ Ապ­րիլ 24, 1915, ա­պա հրա­տա­րա­կո­ւե­ցաւ «Ար­դա­րա­մարտ» ա­նու­նով եւ յա­ջոր­դա­բար՝ «Ա­րիա­մարտ»: ­Հե­տա­գա­յին «Ա­զա­տա­մարտ»ը հրա­տա­րա­կո­ւե­ցաւ ­Փա­րիզ, ա­պա ­Հա­յաս­տա­նի վե­րան­կա­խա­ցու­մով՝ Ե­րե­ւան: ­Ներ­կա­յիս՝ դադ­րած:
«Ազ­դակ»՝ Կ. ­Պո­լիս, ա­պա՝ 1927էն ­Պէյ­րութ: Եր­կար տա­րի­նե­րէ ի վեր ­Պէյ­րու­թի մէջ կը գոր­ծէ նաեւ Հ.Յ.Դ.ի պատ­կա­նող ձայ­նաս­փիւռ,
«Ա­լիք»՝ ­Թի­ֆիս 1906, ա­պա Էրզ­րում, հե­տա­գա­յին եւ ցայժմ՝ ­Թեհ­րան,
«­Յա­ռաջ»՝ ­Պո­լիս, ա­պա ­Փա­րիզ,
«Աշ­խա­տանք»՝ ­Թի­ֆիս, 1910-1915 տա­րի­նե­րուն՝ ­Վան, ա­պա՝ Իզ­միր,
«­Հա­յաս­տա­նի աշ­խա­տա­ւոր»՝ Ե­րե­ւա­նի մէջ (1919-20)
«Ա­պա­ռաժ»՝ ­Ղա­րա­բաղ
«­Վէմ»՝ գի­տա­կան-գա­ղա­փա­րա­բա­նական պար­բե­րա­թերթ՝ ­Փա­րիզ, հի­մա՝ Ե­րե­ւան,Ն­շա­նա­ւոր ե­ղած է «­Հայ­րե­նիք ամ­սա­գի­րը«՝ ­Պոս­թըն, (դադ­րած),
«­Հայ­րե­նիք օ­րա­թերթ»՝ ­Պոս­թըն, ներ­կա­յիս՝ շա­բա­թա­թերթ,
«Աս­պա­րէզ»՝ նախ Ֆ­րեզ­նօ, հի­մա՝ ­Լոս Ան­ճը­լոս, ա­ւե­լի քան մէկ դա­րէ ի վեր,
«Ար­մե­նիա օ­րա­թերթ»՝ Ար­ժան­թին, հի­մա՝ շա­բա­թա­թերթ,
«­Յու­սա­բեր»՝ Ե­գիպ­տոս,«Ա­րե­ւելք»՝ ­Սու­րիա (դադ­րած),
«­Նոր Օր»՝ օ­րա­թերթ՝ Ա­թէնք, 1923-1940 տա­րի­նե­րուն, ա­պա «Ա­զատ Օր»՝ 1945էն մին­չեւ այ­սօր,
«Եր­կիր»՝ Ե­րե­ւան, հի­մա՝ «Եր­կիր մե­տիա» նաեւ հե­ռա­տե­սիլ: Եւ, շա՜տ ու­րիշ­ներ…
Ի՞նչ ե­ղաւ դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լին դե­րը:
Ընդ­հան­րա­պէս, հայ­կա­կան եւ յատ­կա­պէս դաշնակ­ցա­կան մա­մու­լին դե­րը հնա­րա­ւոր ծա­ւա­լով ու տա­րո­ղու­թեամբ կշռել կա­րե­նա­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ է նախ մտա­բե­րել, թէ ա­նի­կա ինչ­պի­սի՞ մի­ջա­վայ­րի մէջ կո­չո­ւած էր գոր­ծե­լու:
­Բագ­րա­տու­նեաց թա­գա­ւո­րու­թեան կոր­ծա­նու­մէն (1045) մին­չեւ 1918 թո­ւա­կա­նը ­Հա­յաս­տան չկա­րո­ղա­ցաւ վե­րա­կանգ­նել իր պե­տա­կա­նու­թիւ­նը եւ դար­ձաւ պա­տե­րազմ­նե­րու թա­տե­րա­բեմ՝ ­ներ­խու­ժող տար­բեր ազ­գե­րու մի­ջեւ, ո­րոնք բա­ժան-բա­ժան ը­նե­լով մեր հայ­րե­նի­քը եր­կա՜ր դա­րեր (873 տա­րի) տի­րե­ցին ա­նոր վրայ. ա­րաբ­ներ, բիւ­զան­դա­ցի­ներ, սել­ճուք­ներ, մոն­կոլ-թա­թար­ներ, թուր­քեր, պար­սիկ­ներ, ռու­սեր…:
­Հայ­րե­նաբ­նակ հայ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը եր­կար դա­րեր օ­տար­նե­րէ տի­րա­պե­տո­ւած ըլ­լա­լով՝ կորսնցու­ցած էր իր ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թիւ­նը, ա­զատ ապ­րե­լու կամ­քը եւ դար­ձած՝ ստրկա­միտ: Ըն­տե­լա­ցած էր ան տի­րա­պե­տող ազ­գե­րու ար­ժէ­հա­մա­կար­գին, նոյ­նիսկ որ­դեգ­րած զայն: ­Միայն ե­կե­ղե­ցին մնա­ցած էր հա­մախմ­բու­մի վայր եւ իբ­րեւ այդ­պի­սին՝ մեծ ու նա­խախ­նա­մա­կան ե­ղաւ ա­նոր դե­րը հայ կեան­քի մէջ: ­Բայց ե­կե­ղե­ցա­կան­նե­րէն եւ հա­յոց ու­նե­ւոր դա­սէն քիչ չէին ա­նոնք, ո­րոնք կա­մայ-ա­կա­մայ դար­ձած էին գոր­ծա­կից՝ կե­ղե­քող օ­տար տի­րող­նե­րուն:
Ա­հա այն դա­ժան մի­ջա­վայ­րը, ո­րուն մէջ կո­չո­ւած էր գոր­ծե­լու դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը՝ հոն տա­րա­ծե­լու հա­մար յե­ղա­փո­խա­կան շունչ, յե­ղա­փո­խա­կան գա­ղա­փար­ներ ու ո­գի:
1. Դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լին ա­ռա­ջին մեծ ու շնոր­հա­պարտ գոր­ծը ե­ղաւ հա­մախմ­բել, քով-քո­վի բե­րել հայ մտա­ւո­րա­կան­նե­րը եւ ա­նոնց մտքի թռիչ­քին տեղ բա­նալ: Ատ­կէ ետք հայ կեան­քի մէջ ա­մէն փո­փո­խու­թիւն, ա­մէն յա­ջո­ղու­թիւն կա­րե­լի է վե­րագ­րել այս մեծ ի­րա­գոր­ծու­մին: Այդ մտա­ւո­րա­կան­նե­րը այն­քան շատ ե­ղան, որ Ակ­նու­նին հռե­տո­րա­կան իր ո­ճով ա­ռի­թով մը պոռթ­կաց, թէ սա մտա­ւո­րա­կան­նե­րու հա­մախմ­բում չէ, այլ ազգն իսկ է….
2. ­Պայ­քար ե­կե­ղե­ցա­կա­նու­թեան, նոյ­նիսկ կրօ­նի դէմ, որ­պէս­զի ար­մա­տա­խիլ ըլ­լայ տի­րա­ցո­ւի հո­գե­բա­նու­թիւ­նը, տի­րա­պե­տէ ա­զատ մտա­ծո­ղու­թիւ­նը, ի­րա­ւուն­քի գի­տակ­ցու­թիւ­նը, սե­փա­կան ճա­կա­տագ­րի տէր ըլ­լա­լու կամ­քը եւ ոչ թէ ա­մէն ինչ վե­րագ­րել Աս­տու­ծոյ կամ­քին, Աս­տու­ծոյ տնօ­րի­նու­մին, կե­ղե­քող­նե­րու դէմ սպա­սել Աս­տու­ծոյ պա­տի­ժին եւ այլն… :
3. Ու­րեմն, դաշ­նակ­ցա­կան մա­մուլն ու կեն­դա­նի գոր­ծը հո­գե­փո­խե­ցին հա­յու­թիւ­նը, պայ­քա­րի ո­գի ներշն­չե­ցին, ա­պա­գա­յի տե­սիլք տո­ւին ա­նոր, ո­րոնք ի վեր­ջոյ յան­գե­ցան ­Սար­դա­րա­պա­տին, ­Մա­յիս 28ի ան­կա­խու­թեան, ազ­գա­յին պե­տա­կա­նու­թեան:
4. ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ետք, գաղ­թա­կան հա­յե­րուն կողմ­նա­ցոյ­ցը դար­ձաւ դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը…..
5. ­Ճիշդ է, թէ օ­րա­թերթ ը­սո­ւա­ծը ա­մէն օր կը ծնի եւ ծնած օրն իսկ կը մեռ­նի: ­Բայց պահ մը մտա­ծե­ցէ՛ք, թէ գո­նէ մին­չեւ 1970ա­կան թո­ւա­կան­նե­րը, երբ գի­րե­րը քով-քո­վի կը շա­րո­ւէին, որ­քան աչ­քի եւ մտա­ծու­մի լոյս ու քրտինք թա­փո­ւած են դժո­ւար պայ­ման­նե­րու տակ, որ­պէս­զի մտա­ծու­մի լոյս տան հայ մար­դոց եւ ա­զա­տու­թեան կամք ներշն­չեն ա­նոնց:
6. ­Դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը շա՜տ շա­տե­րու հա­մար դպրոց ե­ղաւ: ­Մեր նշա­նա­ւոր գրա­գէտ­ներն ու բա­նաս­տեղծ­նե­րը հա­սուն­ցած են դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լի մէջ:
7. Ի­րո­ղու­թիւն է, որ յատ­կա­պէս ե­րի­տա­սարդ ու մի­ջին տա­րի­քի մար­դիկ ընդ­հան­րա­պէս թերթ չեն կար­դար ներ­կա­յիս: Ա­նոնց հա­մար ա­մէն ին­չի մա­սին ի­րա­զե­կո­ւե­լու աղ­բիւ­րը բջի­ջա­յինն է (սե­լիւ­լեր): ­Հաս­տա­տե­լով հան­դերձ, որ կար­դա­ցող­ներ շատ չեն մնա­ցած, դաշ­նակ­ցա­կան մար­մին­ներ նիւ­թա­կան ներդ­րում­ներ ը­նե­լով կը յա­մա­ռին թերթ հրա­տա­րա­կել, որ­պէս­զի հայ­կա­կան տու­նը ա­մէն օր հայ գիր տես­նէ եւ մեր «ան­կա­տար տեն­չեր»ը յի­շէ…:
Կ­՚ապ­րինք դա­րու մը մէջ, ուր ար­հես­տա­գի­տու­թեան (թեք­նո­լո­ժիի) գխապ­տոյտ պատ­ճա­ռող գիւ­տե­րը յե­ղա­փո­խած են, ինչ­պէս այլ, նաե՛ւ ­հա­ղոր­դակ­ցու­թեանց բնա­գա­ւա­ռը՝ միա­ժա­մա­նակ տկա­րաց­նե­լով ընդ­հան­րա­պէս լրա­տո­ւո­ւա­կան դաշ­տի ա­մէ­նազ­դու նկա­տո­ւած ձայ­նաս­փիւ­ռի, նոյ­նիսկ հե­ռա­տե­սի­լի մի­ջոց­նե­րը եւ ամ­բող­ջու­թեամբ լու­սանց­քի ան­ցու­ցած «դա­սա­կան»ը՝ այ­սինքն տպա­գիր մա­մու­լը:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹԻՒՆ

1) Այ­սօր,հա­մաշ­խար­հա­յին մա­կար­դա­կի վրայ մա­մու­լը, այ­սինքն լրա­տո­ւա­կան դաշ­տը, իր բո­լոր դրսե­ւո­րում­նե­րով՝ տպա­գիր, ձայ­նաս­փիւ­ռի, հե­ռա­տե­սի­լի թէ կայ­քէ­ջի ձե­ւե­րուն մէջ կը գտնո­ւի դրա­մագ­լու­խին ձեռ­քը եւ կը ծա­ռա­յէ ա­նոր շա­հե­րուն: ­Դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը, շատ ա­ւե­լի շեշ­տո­ւած յատ­կա­պէս սկզբնա­կան տա­րի­նե­րուն, յե­նած էր մտա­ւո­րա­կան գոր­ծիչ­նե­րու զո­հա­բե­րու­թեան եւ ամ­բող­ջա­կան նո­ւի­րու­մին վրայ:
­Ներ­կա­յի հայ կեան­քի բա­րե­լաւ օ­րե­րուն իսկ, որ­քան որ հնա­րա­ւոր է , մա­մու­լի աշ­խա­տա­ւոր գոր­ծիչ­նե­րէն կը պա­հան­ջո­ւի շա­րու­նա­կել «նո­ւի­րո­ւա­ծու­թեան» ա­ւան­դու­թիւ­նը: Ա­նոնք կը ստա­նան սո­վո­րա­կան վար­ձատ­րու­թիւն, իսկ յօ­դո­ւա­ծա­գիր մտա­ւո­րա­կան­ներ չեն վար­ձատ­րո­ւիր…:
2) ­Կա­րե­լի է ան­վա­րան ար­ձա­նագ­րել, թէ գլխա­ւո­րա­բար դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լին եւ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան կեն­դա­նի գոր­ծին շնոր­հիւն էր, որ թրքա­կան ու ռու­սա­կան կայս­րու­թեանց տի­րա­պե­տու­թեան տակ տա­ռա­պող ու ստրկա­միտ դար­ձած հայ ժո­ղո­վուր­դի եր­կու հա­տո­ւած­նե­րը հիմ­նո­վին հո­գե­փո­խուին: ­Դաշ­նակ­ցու­թեան գրա­ւոր խօսքն ու քա­րոզ­չու­թիւ­նը եւ կեն­դա­նի գոր­ծը հա­յու­թեան նե­րար­կե­ցին ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թիւն, ի­րա­ւուն­քի հա­մար պայ­քա­րե­լու կամք ու ա­զա­տագ­րու­մի ո­գի: Այդ ո­գին էր, որ վե­հա­պե­տեց ­Սար­դա­րա­պա­տի մէջ ու մեզ տէր դար­ձուց ­Մա­յիս 28-ի ան­կա­խու­թեան ու ազ­գա­յին պե­տա­կա­նու­թեան:
3) ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ետք, զա­նա­զան եր­կիր­նե­րու մէջ ան­ճար ու շո­ւար գաղ­թա­կան հայ մար­դոց ԿՈՂՄՆԱՑՈՅՑԸ հիմ­նա­կա­նօ­րէն դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը ե­ղաւ եւ զա­նոնք փրկեց գնչո­ւի պէս ապ­րե­լու ճա­կա­տագ­րէն: Ա­նոնց նե­րար­կեց վե­րապ­րու­մի վճռա­կա­նու­թիւն, քա­ղա­քա­կան կամք, կազ­մա­կեր­պա­կան ո­գի, ա­պա­գա­յի տե­սիլք եւ զա­նոնք միա­ւո­րեց մէկ ու նոյն նպա­տա­կով, որ «ՀԱՅ ԴԱՏ»ն­ է: ­Նոյն­պէս եւ ա­ռա­ւեա­բար դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լին եւ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան կեն­դա­նի գոր­ծին կը պար­տինք, որ այ­սօր ու­նինք կազ­մա­կերպ հա­յօ­ճախ­ներ՝ հա­յա­գա­ղութ­ներ այն եր­կիր­նե­րու մէջ, ուր հա­յեր կան:
4) ­Յատ­կա­պէս սփիւռ­քի մէջ, հայ ի­րա­կա­նու­թեան ներ­կա­յի սուր պա­հանջ­նե­րը բա­ւա­րա­րե­լու ի վի­ճա­կի չէ հայ­կա­կան, նաեւ դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լը: Կ­՚ապ­րինք թեք­նո­լո­ժիի դա­րուն մէջ, ուր լրա­տո­ւա­կան դաշ­տին վրայ միա­հե­ծան կ­՚իշ­խէ «social media»ն­ եւ ուր յայտ­նի չէ, թէ ո՞վ է բա­րե­կա­մը եւ ո՞վ՝ թշնա­մին…:
Ա­նոր դի­մաց հո­գե­վար­քի մէջ են տպա­գիրն ու ձայ­նաս­փիւ­ռը: Կ’են­թադ­րեմ, թէ հե­ռու չէ այն ժա­մա­նա­կը, երբ հո­գե­վար­քի պի­տի մատ­նո­ւի նաեւ հե­ռա­տե­սի­լը:
Ու­րեմն, ինչ­պէս հի­մա, նաեւ վա­ղը գե­րիշ­խո­ղը պի­տի մնայ «social media»ն, ըն­կե­րա­յին ցան­ցը, ուր ՄԵԾ ԲԱՑԱԿԱՆ ենք մենք…: ­Պի­տի կրնա՞նք ստեղ­ծել հայ­կա­կան մե­տիա, թէ ոչ (armenian media): Ե­րի­տա­սարդ­նե’ր, ա­տի­կա ձեզ­մէ, ձեր սե­րուն­դէն կա­խում ու­նի….