Նոր սահմանադրութեամբ կարելի է իսկապէս ապրող երկիր սարքել, որը կ՛ունենայ զարգացման հնարաւորութիւն
ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեան «Ազատութիւն» ձայնասփիւռի կայանին տուած հարցազրոյցին ընթացքին անդրադարձած է սահմանադրական բարեփոխումներուն առնչութեամբ Դաշնակցութեան մօտեցումներուն եւ կեցուածքներուն, հայաստանեան ներքին կեանքին վերաբերող կարգ մը իրադարձութիւններու եւ անոնց առնչութեամբ ՀՅԴ-ի դիրքորոշումներուն:
Օրին «Ազդակ»-ի էջերով անդրադարձանք հարցազրոյցին` ամփոփ եւ ընդհանուր գիծերու մէջ: Ստորեւ` հարցազրոյցին ամբողջութիւնը:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Պարո՛ն Մարգարեան, սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգի վերաբերեալ ձեր կուսակցութեան ներկայացրած առաջարկներում, մէջբերեմ, պէտք է բացառել Ազգային ժողովում արհեստական մեծամասնութեան ձեւաւորումը: Նախագծում, սակայն, որ ներկայացրեց սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական յանձնաժողովը, խօսւում է ԱԺ-ում կայուն մեծամասնութեան անհրաժեշտութեան մասին: Ընդ որում` առաջին փուլում այդ մեծամասնութեան չձեւաւորուելու դէպքում նախատեսւում է երկրորդ փուլ անցկացնել: Սա արդեօք անյաղթահարելի խոչընդոտ չէ՞ ձեր ներկայացրածի եւ ձեր ծրագրերի իրականացման առումով:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ո՛չ, կայուն մեծամասնութիւն` չի նշանակում արհեստական մեծամասնութիւն: Պէտք է ստեղծուի նոր քոալիսիոն: Եթէ առաջին փուլով քոալիսիոն չի ստեղծւում խորհրդարանում, պէտք է գործընթացը գնայ երկրորդ փուլ: Այդ դէպքում կը ստեղծուի նախընտրական քոալիսիոն: Ըստ էութեան, քոալիսիոն ձեւաւորելու սկզբունքը նոյնն է մնում, ստեղծւում է քոալիսիոնի կազմութեան հնարաւորութիւն: Երկրորդ փուլը, եթէ նոյնիսկ անպատեհութիւն ունի, ապա այդ անպատեհութիւնն աւելի շատ զգում է այն ուժը, որը ընտրութիւնների ժամանակ համեմատական մեծամասնութիւն է ստացել, այսինքն 45 տոկոս է բերել, 40 տոկոս է բերել: Դա կարող է պատճառ դառնալ, որ երկրորդ փուլում միւս բոլոր ուժերը կարողանան համախմբուել եւ գործընթացը վերածել սեւ ու ճերմակի ընտրութեան: Այդ դէպքում արդէն հաւանական է նաեւ, որ յաղթանակը լինի, այսպէս ասած, ընդդիմութեանը:
Այնպէս որ, կայուն քոալիսիոն ասուածը ոչ մի դէպքում մտահոգիչ չէ, կայուն քոալիսիոն երկրի համար նոյնիսկ անհրաժեշտութիւն է, բայց այդ կայունութիւնը պէտք է լինի իրական` բացառելով մէկ ուժի կողմից, առանձնաբար երկրի ղեկավարութիւն ստանձնելու հաւանականութիւնը: Իմ կարծիքով,պոնիւս (յաւելեալ-խմբ.) երբ տրւում է, դա արդէն արհեստական է, իսկ եթէ գործընթացն անցնում է երկրորդ փուլ, ես արդէն ասացի, համեմատաբար մեծամասնութիւն բերած ուժը աւելի դժուար պայմանների մէջ է յայտնւում, քան միւսները, որոնք 5, 10, 15 տոկոս են բերում:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Այսինքն կարելի՞ է ասել, որ ձեր առաջարկները ընդունուել են, եւ դուք «Այո»-ի քարոզարշաւի մասնակից էք լինելու:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Հիմնական, սկզբունքային հարցերում, այո՛: Մենք 25 տարի պայքարել ենք, որ երկիրը դուրս բերենք զարգացման մէկ նոր փուլ, աւելի ազատ եւ աւելի հաւաքական ղեկավարման փուլ: Մենք 25 տարի փորձել ենք համոզել, որ մի շարք երեւոյթներ, որ մեր երկրում կան եւ թւում են անյաղթահարելի` հովանաւորչութիւնը, անպատժելիութիւնը, ընտրութիւնների կեղծումը, փտածութիւնը եւ այլն, վերանան: Այդ հակաժողովրդավարական երեւոյթները որ կան, իրականում համակարգային պատճառներով են պայմանաւորուած, եւ համակարգը պէտք է փոխուի: 25 տարի անց, թւում է, մեր խօսքը լսելի է դարձել, թւում է` ընդհանուր հարցերի հետ կապուած մեր խօսքը արժեւորուել է:
Սահմանադրութեան նախագիծը դեռ ամբողջութեամբ չի հրապարակուել, եւ չի բացառւում, որ հետագայում, առանձին ձեւակերպումների հետ կապուած` մենք ունենանք խնդիրներ: Այդ խնդիրները մենք պէտք է արծարծենք եւ փորձենք սրբագրել: Ես պէտք է կոչ անեմ բոլորին հէնց այդ կերպ մօտենալ քննարկումներին: Սահմանադրութիւնը միայն այսօրուայ համար չէ, այն միայն այսօրուայ քաղաքական հարցերը լուծելու համար չէ: Հետեւաբար այստեղ մենք պէտք է ունենանք միասնականութիւն, ունենանք այնպիսի համագործակցութիւն, որ առաւելագոյն չափով կատարեալ սահմանադրութիւն կարողանանք մէջտեղ բերել: Առանձին մանրամասնութիւններ, որոնք կարեւոր են, բայց սկզբունքային խնդիրներ չեն, պէտք չէ ոչ մէկին յուսախաբ անեն եւ ստիպեն շտապ եզրակացութիւնների յանգելու, մանաւանդ որ մենք քննարկման երկար ժամանակաշրջան ունենք: Վերջապէս, Ազգային ժողովը մօտ մէկ ամիս պէտք է քննարկի այդ խնդիրները, եւ եթէ կան սխալ ձեւակերպումներ, շփոթ ձեւակերպումներ, այդ ամէնը պէտք է սրբագրուի:
Իսկ այն, որ համակարգը փոխւում է, խորհրդարանական է դառնում, որ` անձի մենիշխանութիւնը երկրում վերանում է, հաւաքական ղեկավարութեան խնդիրն է լուծւում, որ` յաղթող ուժը ձեռք չի բերում ամէն ինչ, իսկ միւսները` ոչինչ, արդէն իսկ շատ դրական է եւ կարող է Հայաստանը դուրս բերել զարգացման մէկ նոր փուլ, ինչի համար պէտք է միայն ուրախ լինել եւ դրական տրամադրուել:
Մենք մեր սահմանադրութիւնն ենք պաշտպանում, 25 տարի մենք սրա մասին ենք խօսել: Իսկ այն ուժերը, որոնք հակուել են այլ տեսակէտի, կարծում եմ, դեռ ամբողջութեամբ չեն մարսել եւ դեռ չեն կարողանում համոզումով հակառակը պնդել: Բայց ես վստահ եմ, որ քննարկումների ընթացքում ամէն ինչ շատ աւելի կը յստակեցուի, կը բիւրեղանայ, եւ մարդիկ աւելի դիւրութեամբ կը հաւատան, որ սա շատ աւելի լաւ սահմանադրութիւն է, կարող է աւելի լաւը լինել եւ հիմք դառնալ մեր երկրում շատ ու շատ կարեւորագոյն խնդիրների լուծման համար:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Այսինքն այս փուլում դուք պաշտպանում էք սահմանադրական բարեփոխումները:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այո՛, ի հարկէ, մենք վաղուց ենք պաշտպանում, թէեւ մենք էլ դեռ քննարկում ենք եւ առանձին պարբերութիւնների, ձեւակերպումների հետ կապուած` դեռ խնդիրներ ունենք: Այնուամենայնիւ, սկզբունքային առումով, մենք գտնում ենք, որ, այո՛, մեր տեսակէտը յաղթել է:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Դուք ասում էք, որ բարեփոխուած սահմանադրութիւնը համակարգային փոփոխութիւն է բերելու: Ծանօ՞թ էք խորհրդարանական ուժերի գնահատականներին: Նրանք ասում են, որ այս ամէնը նշանակում է Հանրապետականի իշխանութեան յաւերժացում, ընդդիմադիրներին քաղաքական գործընթացներից մեկուսացնելու նպատակ է հետապնդում: Նրանք մասնաւորապէս ասում են, որ օրէնքը փոխելով` մարդիկ չեն փոխւում…
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Միւս կողմից էլ մարդկանց փոխուելով` վիճակը չի փոխւում: 25 տարի դրա փորձն ունենք: Անկախութեան շրջանի այս 25 տարում շատ մարդիկ են փոխուել, բայց վիճակը չի լաւացել կամ` շատ չի լաւացել: Ես կարծում եմ` սահմանադրական բարեփոխումների ընդդիմութիւնը շտապում է, շտապում է, որովհետեւ դեռեւս չի գիտակցում, որ հէնց այս բարեփոխումների մէջ է իր փրկութիւնը: Եթէ կայ ընդդիմութեան համախմբուելու իմաստ, պատճառ, որոշակի, շօշափելի արդիւնք, երկրում առանց ցնցումների փոփոխութիւն առաջ բերելու հնարաւորութիւն, հէնց այս կէտի մէջ է: Որովհետեւ այն ուժը, որ չունի 51 տոկոս եւ քոալիսիոն ձեւաւորելու համար գնում է երկրորդ փուլ, ինքնաբերաբար միւսներին հնարաւորութիւն է տալիս համախմբուել եւ ունենալ 50 տոկոսից աւելին, փաստօրէն, եւ առանց ցնցումների իշխանափոխութիւն կատարել երկրում: Ես կարծում եմ` իրենք շտապում են: Քաղաքական մօտեցումները նրանց խանգարում են բարեփոխումների բուն էութիւնը հասկանալու: Այս բարեփոխումների բուն էութիւնը ի նպաստ իրենց է, ի նպաստ` երկրի: Ես չեմ կարծում, որ եթէ ընդդիմութիւն ես, պէտք է ամէն ինչին դէմ լինես: Եթէ նոյնիսկ կայ մի բան, որ լաւ է, դրական է, նրանք չեն հաւատում, որ կարող է իրօք լաւը լինել: Շատերի հետ եմ առանձին շփուել: Ոչ ոք չի հաւատում, որ այս իշխանութիւնից լաւ բան կը ծնուի: Հէնց միայն դրա համար դէմ են: Բայց սա իշխանութեանը չէ, սա մերն է, 25 տարուայ պայքարի արդիւնք է: Սա մերն է այն իմաստով, որ իշխանութիւնը վերջապէս հասկացել է, որ այս ձեւով ինքը երկար ճանապարհ չունի երթալու: 2017-2018 թուականներին այս իշխանութիւնը յայտնուելու է նոյն վիճակում, որում յայտնուել են Լեւոն Տէր Պետրոսեանը եւ Ռոբերտ Քոչարեանը: Այսինքն` լուսանցքում: Ինքը փորձում է իր գոյութիւնը փրկել, գոյութիւնը եւ ոչ թէ իշխանութիւնը: Սահմանադրական բարեփոխումները բոլոր քաղաքական ուժերին է տալիս հնարաւորութիւն իրենց գոյութիւնը պահպանելու, արեւի տակ իրենց տեղն ունենալու եւ իրենց գաղափարախօսութեան համար պայքարելու:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Բայց ինչո՞ւ է իշխանութիւնն այսօր նրանց տալիս այդ հնարաւորութիւնը, եթէ 2018-ին…
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Արդէն ասացի, որովհետեւ նա հասկանում է, որ այսպէս երկար ճանապարհ չունի անցնելու: Չի կարող չանել այս բարեփոխումները, ճարահատ է գնում այս քայլին: Մենք այդպէս պէտք է մտածենք: Մենք պէտք է մտածենք, որ սա մեր յաղթանակն է եւ ոչ թէ իշխանութեան:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Նրանք 23 տարի յաջողութեամբ կարողացել են այս վիճակը պահել…
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- 23 տարի ամէն անգամ աւելի դժուար է եղել ձեւաւորուող իշխանութիւնների համար, քան` իրենց նախորդների համար: Եթէ դիտարկենք նախագահական ընտրութիւնները, ապա կը նկատենք, որ անընդհատ դժուարացել են նախագահական ընտրութիւնները: Պատճառն այն է, որ ողջ համակարգը կառուցուած է մէկ անձի վրայ: Այդ անձը երկիրը ղեկավարում է այնպէս, ինչպէս ուզում է. ինչ ուզում է` արգելում է, ինչ ուզում` թոյլատրում է: Մենք սա պէտք է վերացնենք: Անունը ինչ ուզում է, թող լինի նախագահի: Եթէ նա ունի այդ հնարաւորութիւնները, ապա վաղ թէ ուշ կարող է գայթակղուել այդ իշխանութեամբ: Ու եթէ մենք ուզում ենք, որ երկրում փոփոխութիւն տեղի ունենայ, մենք պէտք է համապատասխան սահմանադրութիւն ունենանք, որպէսզի առանձին մարդկանցով պայմանաւորուած չլինի մեր ընդհանուր կեանքի ընթացքը:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Այսինքն այս ամէնը իշխանութիւնը էլի իր համար է անում, նաեւ` իր մասին մտածելով:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այո՛, նաեւ իր համար է անում: Նա դա անում է, որպէսզի կարողանայ հետագայում որպէս պարզ քաղաքական ուժ գոյատեւել, գոյութիւն ունենալ, որպէսզի շարունակի իր ընթացքը եւ իրեն ոչ ոք յետոյ լուսանցք չմղի: Մենք չենք ուզում այս երկրում ստեղծել այնպիսի վիճակ, որ որոշները կարողանան ապրել, իսկ միւսները` ոչ: Մենք ուզում ենք ստեղծել վիճակ, որ բոլորս միասին կարողանանք ապրել, բայց այնպէս, որ մեր մէջ լինեն ճիշդ փոխյարաբերութիւններ, որ կարողանանք ճշդի համար պայքարել, ճիգ թափել եւ արդիւնքի հասնել: Բոլորը պէտք է կարողանան ապրել, բոլորը պէտք է կարողանան զարգանալ, անկախ այն բանից` ես այս կուսակցութեանը ընդունում եմ կամ չեմ ընդունում, այս մարդուն ընդունում եմ, կամ չեմ ընդունում: Իմ ենթակայական վերաբերմունքը չի կարող որոշիչ դառնալ, որ որեւէ քաղաքական ուժ կամ անձ գոյութիւն ունենայ կամ գոյութիւն չունենայ:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Դուք նախագահ Սերժ Սարգսեանի հետ պարբերաբար հանդիպում էք եւ հաւանաբար խօսել էք նաեւ բարեփոխումների մասին: Նա յայտարարեց, որ նախագահ չի ուզում դառնալ, վարչապետ չի ուզում դառնալ խորհրդարանական հանրապետութեան օրօք, իսկ վերջերս էլ Դաւիթ Յարութիւնեանը յայտարարեց, որ նաեւ ԱԺ նախագահ դառնալ չի ուզում: Ի՞նչ է ուզում նա անել սահմանադրական բարեփոխումների անցկացումով:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ես չգիտեմ` ի՛նչ է ուզում անել, իրեն հարցրէք: Ես էլ չեմ ուզում նախագահ դառնալ, չեմ ուզում վարչապետ դառնալ, նաեւ չեմ ուզում Ազգային ժողովի նախագահ դառնալ, բայց ես, իբրեւ գաղափարական մարդ եւ քաղաքական մարդ, իմ գաղափարները պաշտպանել եւ դրանց համար պայքարել եմ:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Ձեր պարագայում դա ընկալելի է…
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Բայց ինչո՞ւ միայն իմ: Մենք կուսակցութեան հետ ենք, ես կուսակցութեան ղեկավար եմ, ես փորձում եմ իմ կուսակցութեան միջոցով երկրի համար լաւ բան անել: Ինչո՞ւ մէկ ուրիշը չի կարող: Ես բացառիկ մարդ չեմ: Ուրիշներն էլ այդպէս կարող են մտածել: Պէտք է կարողանալ նաեւ չլինել նախագահ, չլինել վարչապետ, չլինել Ազգային ժողովի նախագահ, բայց ունենալ լիիրաւ պաշտպանուածութիւն, լիակատար ազատութիւն` աշխատելու, ստեղծագործելու եւ ապրելու:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Կ՛ուզենայի իմանալ քոալիսիոն ձեւաւորելու հնարաւորութեան մասին: Ձեր կուսակցութեան անդամները չեն բացառում, որ կարող է լինել այդպիսի հնարաւորութիւն, բայց Դաշնակցութեանն առայժմ համապատասխան առաջարկ չի արուել: Դեռ պահպանւո՞ւմ է այդ իրավիճակը:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ես աւելի անկեղծ կարող եմ լինել: Ձեր նշած առաջարկը միշտ էլ եղել է: Դրան զուգահեռ, մեզ համար քոալիսիայում լինելը երբեք էլ թապու չի եղել: Մենք երբեք չենք ասել, որ երկրին կարելի է օգտակար լինել միայն ընդդիմադիր լինելով: Ո՛չ, մենք այդպիսի հաւատք չունենք: Մենք կարող ենք լինել ընդդիմադիր, կարող ենք լինել քոալիսիոնի անդամ, բայց չենք կարող հրաժարուել մեր սկզբունքներից, յայտարարած սկզբունքներից: Ես կը դառնամ քոալիսիոնի մաս, եթէ պատրաստ լինեմ, վստահ, որ կը կարողանամ փոփոխութիւններ բերել այդ իրավիճակում: Մեզ համար քոալիսիոնի մէջ լինելը ինքնանպատակ չէ: Նոյն կերպ մեզ համար ինքնանպատակ չէ նաեւ ընդդիմութիւն լինելը: Եթէ ես կարողանամ իբրեւ իշխանութիւն օգտակար լինել երկրին ու ժողովրդին, ապա իշխանութեան կազմում օգտակար կը լինեմ: Կայ նաեւ հակառակը: Երբ ես համոզուել եմ, որ չեմ կարողանում որպէս իշխանութեան մաս օգտակար լինել, թողել եմ այդ քոալիսիոնն, դուրս եմ եկել: Իբրեւ ընդդիմութիւն էլ ես երբեք բացասական ուժ չեմ եղել: Ես եղել եմ դրական ուժ: Որտեղ կարողացել եմ մեր երկրին ու ժողովրդին օգտակար լինել, չեմ զլացել, արել եմ դա: Ես յօնքը շինելու տեղ աչքը չեմ հանել: Որպէս դրական ուժ, կարող եմ ընդդիմադիր էլ մնալ, բայց կարող եմ նաեւ ինչ-ինչ պայմաններով նաեւ քոալիսիոնի անդամ լինել: Դա բացառուած չէ, բայց ինքնանպատակ էլ չէ: Այսինքն մենք կարող ենք լինել, եթէ այն, ինչ որ մենք ասում ենք` քատրային քաղաքականութեան իմաստով, տնտեսական քաղաքականութեան իմաստով, երկրում ներքին փոխյարաբերութիւնների առումով, ազատութիւնների իմաստով, ժողովրդավարութեան առումով, մեծ մասով ընդունուի:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Այսինքն` նաեւ սահմանադրական բարեփոխումների ընդունման դէպքում:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Սահմանադրական բարեփոխումների մասով, այո՛, մենք յայտարարել ենք, եթէ մեր նշած բարեփոխումները լինեն, մենք պատրաստ ենք համագործակցութեան: Սահմանադրութեան համար ես կոչ կ՛անէի միւսներին էլ, որ իրենք էլ գան, ձեռք-ձեռքի տանք եւ կարողանանք հնարաւոր ամենակատարեալ սահմանադրութիւնը մեր երկրում հաստատել եւ իսկապէս նոր ուղի բացել երկրի համար:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Իսկ մինչ բարեփոխումները` համագործակցութեան հնարաւորութիւն քոալիսիոնի ձեւաչափով չէ՞ք տեսնում:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ճիշդն ասած` նման հարցի քննարկում մենք չունենք: Բայց, նորից եմ ասում, դա մեզ համար թապու չէ, եւ իշխանութիւնն էլ առնուազն տեղեակ է եղել, որո՛նք են մեր կարմիր գծերը, որո՛նք են այն հիմնական հարցերը, որոնք մեզ համար կարեւոր են: Օրինակ` շատ կարեւոր է, որ երկրում դրական ընթացքներ լինեն, դրական մթնոլորտ լինի: Մեր երկրում հիմնականում դա է բացակայում, յոյսն է կորել, հաւատքն է կորել: Ընդդիմադիր որոշ ուժեր, որոնք պէտք է հասկանային, որ խորհրդարանական համակարգն իսկապէս բարիք է երկրի համար, փոքր-մոքր հարցերի պատճառով ընդդիմանում են նաեւ բարեփոխումներին: Պատճառն այն է, որ մեզանում դրական մթնոլորտ չկայ, դրական շունչ չկայ: Մարդկանց թւում է, որ եթէ ընդդիմադիր ես, պէտք է անպայման վատը տեսնես, սեւը տեսնես, շատերը նոյնիսկ չեն կարողանում հասկանալ, որ մենք կենդանի հաւաքականութիւններ ենք` իշխանութիւն եւ ընդդիմութիւն: Ամէնքս ապրում ենք նոյն երկրում եւ, ուզենք թէ չուզենք, փոխյարաբերութիւնների մէջ ենք, ուզենք թէ չուզենք, ազդում ենք միմեանց վրայ: Այո՛, կարող է ընդդիմութիւնը շատ լաւ բան անել, բայց կարող է նաեւ իշխանութիւնը լաւ բան անել: Պէտք չէ բացառել բացարձակ իմաստով: Պէտք է հասկանալ, որ որոշ փոփոխութիւններ կատարւում են ինչ-որ զարգացման համար եւ ոչ թէ` զուտ շահադիտական նկատառումներով: Ես կարծում եմ, որ երկիրը հասել է այնպիսի մի տեղ, որ պէտք է գնալ այս փոփոխութիւններին, որպէսզի նաեւ մեր կեանքում փոփոխութիւններ լինեն:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Պարո՛ն Մարգարեան, նաեւ այսպիսի հարց. հնարաւո՞ր է, որ դուք, եթէ ձեր նշած ինչ-ինչ խնդիրները չվերանան, այնուամենայնիւ, լինէք «Ոչ»-ի քարոզարշաւում:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ես յոյս ունեմ, որ մենք չենք հասնի դրան: Ես արդէն ասացի. 25 տարի պայքարել ենք, որ խորհրդարանական համակարգ ստեղծուի Հայաստանում: Եւ ես չէի ուզենայ բացասական հնչեղութեամբ խօսել բարեփոխումների մասին մի քանի ձեւակերպումների, խմբագրական անհարթութիւնների, թերութիւնների պատճառով: Այդ թերութիւնները պատճառ դառնային, որ մենք ամբողջը մերժէինք: Նորից ասեմ` ամէն ինչ կշեռքի վրայ դնելու հարց է: Վերջապէս, հիմնականը երկիրն է, ժողովուրդն է եւ ոչ թէ` մեր քմահաճոյքներն ու շուկայական յարաբերութիւնները: Ես կարծում եմ, որ յաճախ առաջնայինը երկրորդականից չտարբերելն է նաեւ դժգոհութեան պատճառ դառնում: Տուեալ պահին հարցի էութիւնը անմիջականօրէն կապուած է երկրի եւ մեր ապագայի հետ, երկրի անվտանգութեան հետ, երկրում դրական մթնոլորտ եւ զարգացման պայմաններ ստեղծելու հետ եւ ոչ թէ կուսակցական այսրոպէական շահերի հետ: Մարդիկ մտածում են, որ եթէ յանկարծ ասեն լաւ է, ապա ուրիշները ի՞նչ կը մտածեն իրենց մասին, թէ` նրանք ի՞նչ տեսակ ընդդիմութիւն են: Բայց, ախր, նպատակը ընդդիմադիր լինելը չէ, նպատակը լաւ բան անելն է:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Այսինքն դուք չէ՞ք վախենում, որ ձեր կուսակցութեանն էլ կը քննադատեն:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ընդհանրապէս, վախը Դաշնակցութեան պարագայում բացառուած է: Մենք չենք վախենում, բայց, բնականաբար, հաշուի ենք առնում, քննարկում ենք քննադատութիւնները, քննարկում ենք, փորձում ենք պատասխանել: Փորձում ենք տրամաբանօրէն պատասխանել: Մենք միշտ պատրաստ ենք բանավէճի: Կայ, ասենք, տեսակէտ, որ այս համակարգը` նախագահականը, աւելի լաւ է, քան` խորհրդարանականը: Բայց եթէ լինի մէկը, որ կարողանայ մարդկային լեզուով ապացուցել դա, ես գուցէ ոչինչ չունենամ ասելու:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Պարո՛ն Մարգարեան, բայց ողջ հարցն այն է, որ այս իշխանութեանը չեն հաւատում մարդիկ:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այո՛, այո՛, ես հասկանում եմ, որ առաջին հայեացքից ամէն ինչ այդպէս է, բայց կայ տրամաբանութիւն: 25 տարի է` մենք ունենք մի իրավիճակ, որից դժգոհ ենք: Մեր այդ վիճակը ստեղծել է հէնց այս սահմանադրութիւնը: Հիմա կարող են ասել, թէ այս սահմանադրութիւնը միայն թղթի վրայ է գրուած: Բայց այդպէս չէ: Մենք ենք սահմանադրութեամբ տուել նախագահին այս լիազօրութիւնները, մենք ենք տուել սահմանադրութեամբ կառավարութեանն այս լիազօրութիւնները: Նախագահը պարտաւորուածութիւն չի զգում օրէնքով, որ պէտք է կանգնի ԱԺ-ում եւ հաշուետուութիւն տայ: Ո՞վ է տուել այդ հնարաւորութիւնն ու իրաւունքը նրան: Մե՛նք ենք տուել եւ` ա՛յս սահմանադրութեամբ: Այս նոր սահմանադրութեամբ վարչապետը, որ տէ ֆաքթօ երկրի թիւ մէկ դէմքն է դառնում, այսպէս ասած, կը պարտաւորուի հաշուետուութիւն ներկայացնել, տարին երկու անգամ կարող ես նրան անվստահութիւն յայտնել:
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ».- Հիմա էլ կարելի է, բայց չէք յայտնում:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մենք յայտնել ենք: Նոյնիսկ երկու անգամ ենք յայտնել: Եւ արդիւնքի էլ հասել ենք, թէեւ փոքրամասնութիւն ենք եղել: Բայց ես ուրիշ բան ասեմ: Մի առիթով, սրանից տարիներ առաջ, երբ մենք դեռ քոալիսիոնի մէջ էինք, ես յայտարարել եմ` կարող ենք երկրում 20 նախարար ունենալ, բայց իշխանութիւն չլինել: Այսինքն նախարարները աւելի շուտ չինովնիկ են, քաղաքական մարմին: Կառավարութիւնը քաղաքական մարմին չէ: Այս նոր սահմանադրութեամբ կառավարութիւնը քաղաքական մարմին է դառնում, քոալիսիոնն դառնում է իրական, մինչդեռ այսօրուայ քոալիսիոնները սուտ են, կեղծ: Սրանք առաւելութիւններ են, որոնց մասին պէտք է մտածել: Եթէ կարող ենք տեսնել ճշմարտութիւնը եւ այն գնահատել, ապա պէտք է դա անել, թէկուզ եթէ չբխի կուսակցական այսրոպէական շահերից: Երեք ամիս յետոյ լաւ կը լինի, երեք ամիս յետոյ նոր վիճակ կը ստեղծուի: Ա՛խր, ի՞նչ ենք արել մեր այս սահմանադրութեամբ ու մեր քար-ընդդիմադիր լինելով: Քար-ընդդիմադիր լինելով` ի՞նչ ենք փոխել, ի՞նչ ենք յաջողեցրել: Միթէ կարելի՞ է սխալը անվերջ շարունակել: Մինչդեռ նոր սահմանադրութեամբ կարելի է իսկապէս ապրող երկիր սարքել, որը կ՛ունենայ զարգացման հնարաւորութիւն, իսկ քաղաքական ուժերն էլ կ՛ունենան իրական քաղաքական դերակատարութիւն անկախ այն բանից` իշխանութի՞ւն են, թէ՞ ընդդիմութիւն: