Ապրիլեան քառօրեայ հերոսամարտը. յաղթանա՞կ, թէ՞ պարտութիւն

Մէկ տարի առաջ` Ապրիլի 5-ին, Մոսկուայում Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի ԶՈՒ ԳՇ պետերը պայմանաւորուեցին դադարեցնել Ապրիլի 2-ից արցախա-ատրպէյճանական շփման գծի երկայնքով ծաւալուող ռազմական գործողութիւնները: Դրանք պատմութեան մէջ մտան որպէս Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմ:

Ցածր ինտենսիւութեամբ ռազմական գործողութիւնները շարունակուեցին մինչեւ Ապրիլի 28-ը: Այդ մարտերում հայկական կողմը 100-ից աւելի զոհ ունեցաւ` ինչպէս խաղաղ բնակչութեան, այնպէս էլ ԶՈւ շարքերում: Հակառակորդի վերահսկողութեանն անցան Արցախի պաշտպանական գծի հիւսիսարեւելեան եւ հարաւային ուղղութեամբ երկու ազդեցիկ յենակէտեր, այդ հատուածներում ատրպէյճանական կողմը մի քանի հարիւր մեթրով առաջխաղացում ունեցաւ:

Այդ տրամատթիք, բայց նաեւ հերոսական դրուագներով իրադարձութիւններին մէկամեայ հեռաւորութիւնից սթափ հայեացք նետելով` կարելի է վստահ ասել, որ թէեւ 1994 թ. հրադադարի հաստատումից ի վեր սա ամենավտանգաւոր սրացումն էր, բայց դասական իմաստով այն պատերազմ չէր: Իրականում քառօրեայ այդ մարտերով հայկական բանակի զինուորներն ու սպաները, յետոյ` նաեւ կամաւորականները, սխրանքի, անանձնական նուիրման եւ ինքնազոհողութեան աներեւակայելի օրինակներ ցոյց տալով, կանխեցին հայկական պաշտպանական առաջնագիծը ճեղքելու եւ հիմնական հարուածային ուժերի ներխուժումն ապահովելու օպերացիան: Քառօրեայ մարտերը կարճաժամկէտ կտրուածքով կանխեցին վերահաս լայնամասշտապ պատերազմը, տապալեցին բանակցային գործընթացում բեկում մտցնելու եւ լուծում պարտադրելու լծակ ստանալու` Պաքուի բլանները: Այս տեսանկիւնից, չնայած ցաւալի զոհերին, տարածքային կորուստներին, «քառօրեայ պատերազմը» հայկական կողմի համար մեծ չափով յաղթական էր:

Ատրպէյճանի ունեցած միակ շօշափելի առաւելութիւնը հոգեբանական էր. մի քանի հարիւր մեթր առաջխաղացումը բարձրացրեց հասարակութեան՝ դեռեւս Արցախեան պատերազմից ընկճուած մարտական ոգին եւ ինչ-որ առումով դարձաւ անտրամաբանական մեծ կորուստներն արդարացնելու միջոց: Մինչդեռ քառօրեայ պատերազմը հայկական կողմի համար լուծեց մի քանի մարտավարական խնդիրներ:

1. Հակառակորդի մօտ ջարդեց հայկական բանակի անմարտունակութեան, բարոյալքուածութեան մասին կարծրատիպը, ինչպէս նաեւ ձեւաւորուած խոր համոզմունքը, թէ սպառազինութեան հաշուին ունակ է մէկ հարուածով ծնկի բերել հայկական կողմին: Ատրպէյճանի իշխանութիւնները եւ հասարակութիւնը հասկացան, թէ ի՛նչ է արժենալու նոր պատերազմի սանձազերծումը:

2. Ձախողուած այդ յարձակումը թոյլ տուեց բացայայտել եւ չէզոքացնել առաջնագծում ու պաշպանութեան ամբողջ համակարգում եղած թոյլ օղակները, հասկանալ հակառակորդի տակտիկական առանձնայատկութիւնները:

3. Ատրպէյճանը կորցրեց, այսպէս կոչուած, «անակնկալի էֆէքթը»: Այդ մեթոտն այլեւս չի աշխատելու: Դրանում Ատրպէյճանը թերեւս լիովին համոզուեց այս տարուայ Փետրուարի 25-ին արցախեան ճակատում երկու ուղղութիւններով իրականացրած դիւերսիոն ներթափանցման անյաջող եւ իր համար մարդկային մեծ կորուստների յանգեցրած փորձերից յետոյ:

4. Դրդեց հայկական կողմին վերջապէս քայլեր ձեռնարկել ռազմական տեխնոլոգիական արդիւնաբերութեան ստեղծման, ներքին ռեսուրսների մոպիլիզացման փիլիսոփայութեան վրայ խարսխուած «ազգ-բանակ» կոնցեպցիան գործարկելու ուղղութեամբ: Մուլտիպլիկատիւ էֆէքթով այն կարող է ազդել բոլոր կենսական ոլորտների զարգացման վրայ:

5. Հասարակութեանը, յատկապէս` լրատուադաշտին սովորեցրեց` ինչ է հիպրիտային պատերազմը, բարձրացրեց զգօնութիւնը` հակառակորդի տեղեկատուական մանիպուլիացիոն թակարդներում չյայտնուելու առումով, սովորեցրեց ռազմաճակատային լրատուութեան հետ աշխատելու նրբութիւնները: Բանակի բաց տեղեկատուական քաղաքականութեան պայմաններում սա կարեւոր ձեռքբերում է՝ ոչ միայն տեղեկատուական անվտանգութեան, այլեւ տեղեկատուական «յարձակման»  առումով: Այդ պատերազմից յետոյ բանակը հասարակութիւնից էլ աւելի կտրելու` Ատրպէյճանի քաղաքականութեան պատճառով հայկական ԶԼՄ-ներն ու պաշտօնական աղբիւրներն ատրպէյճանցիների համար ենթագիտակցօրէն դառնում են աւելի արժանահաւատ, քան  սեփական պետութեան, պաշտպանական գերատեսչութեան տեղեկատուական պրոդուկտը: Իսկ դա Ատրպէյճանի հասարակական տրամադրութիւններն աւելի կառավարելի դարձնելու միջոց է:

6. Ատրպէյճանը մեծ հաշուով կորցրեց ԼՂ կարգաւորման գործընթացում պատերազմի շանտաժային խաղաքարտն օգտագործելու հեռանկարը: Չնայած ներկայիս փորձերին` այն այլեւս ո’չ հայկական կողմի եւ ո’չ էլ միջնորդ երկրների վրայ չի ազդում: Ատրպէյճանն ապացուցեց, որ արցախեան հարցը ռազմական ճանապարհով լուծելն իր համար նոյնքան բարդ է, եթէ` ոչ աւելի, քան բանակցութիւններով: Ապրիլեան ձախողման պատճառով Պաքուն պատերազմական շանտաժի կիրառման առումով կորցրեց այնպիսի կարեւոր դաշնակցի, ինչպիսին Ռուսաստանն է: Նոր յարձակում, որն այս անգամ իսկապէս կարող է մեծամասշտապ պատերազմի յանգել, Մոսկուան թոյլ տալ չի ցանկանում:

7. Այդ «պատերազմով», յատկապէս` դրա ընթացքում խաղաղ բնակիչների, գերեվարուած հայ զինծառայողների նկատմամբ իրականացրած գազանային յանցագործութիւններով Ատրպէյճանը հասաւ նրան, որ ամրապնդեց միջազգային հանրութեան համոզմունքն Արցախն Ատրպէյճանի ենթակայութեանը վերադարձնելու անթոյլատրելութեան հարցում:

8. Ամրապնդեց հայկական կողմի բանակցային դիրքերը: Արդէն 2016 թ. Մայիսից ակնյայտ դարձաւ, որ հայկական կողմը փաստացի հրաժարւում է դրանց շուրջ բանակցութիւններից՝ դնելով հրադադարի լիակատար վերականգնման նախապայմանը: Ատրպէյճանն ի վիճակի չէ դա կատարել, որովհետեւ դրանով էլ աւելի կամրապնդի առկայ սթափիւս քուօն: Արդիւնքում` գործընթացը մտել է կատարեալ փակուղի, որի պատասխանատուն է համարւում Պաքուն՝ հենց Ապրիլեան յարձակման արկածախնդրութեան պատճառով: Ստեղծուել է մի վիճակ, երբ Ատրպէյճանը ոչ պատերազմ սկսելու «թոյլտուութիւն» է կարողանում ստանալ, ոչ էլ` արդիւնքի հասնել բանակցութիւններով:

Չնայած այս ամէնին` «Ապրիլեան պատերազմը», որն աւելի ճիշդ կը լինի անուանել Ապրիլեան քառօրեայ հերոսամարտ, երկարաժամկէտ հեռանկարում չի կանխել հնարաւոր մասշտապային նոր պատերազմը: Դրա հաւանականութիւնը հիմա նոյնքան մեծ է, որքան անցած տարուայ Ապրիլի 6-ին: Բայց այդ հերոսամարտը լուծեց ամենակարեւորը` ցոյց տուեց, որ այս երկրում ապրող մարդը կարող է չլինել լաւ քաղաքացի, թերանալ լաւ պետութիւն կառուցելու գործում, բայց ամբողջ էութեամբ հայրենապաշտ է եւ հայրենապաշտպան: Ապրիլեան հերոսամարտն իրականում հայ հասարակութեանը հանեց Ապրիլեան պատերազմի յաղթանակների դափնիների վրայ լեթարգիական քնի վիճակից:

Գէորգ Դարբինեան               

«Երկիր»

Leave a Comment

You must be logged in to post a comment.