ՆՈՐԱ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ
4 օգոստոս 2020, ուշ երեկոյ:
Հիւանդանոցին դուռին առջեւ կանգնած ենք ես ու մայրս` վիրաւոր: Ահաւոր է պատկերը եւ բաւական ցնցիչ… Ամէն տեղ եւ ամէն ինչ կարմիր է, ամէն բան անբնական է, ամէն կողմ ապակիի բեկորներ` նոյնիսկ մարդոց մարմիններուն մէջ: Ժամեր առաջ մեզ ընդունած «Ապու Ժաուտէ» հիւանդանոցն ալ, միւսներուն նման, այլեւս անկարող դարձած է ներս առնելու վիրաւորներ, որոնք դրան առջեւ կ՛աղաչեն, բժշկական օգնութիւն կ՛աղերսեն, մայր մը նոյնիսկ դուրսը` կառատան մէջ վիրաւոր մը խնամող հիւանդապահուհիին առջեւ կը ծնրադրէ, կը խնդրէ, որ իր վիրաւոր եւ մահուան ճիրաններուն մէջէն դուրս գալու պայքար մղող որդիին ալ օգնութեան հասնի…
Բեռնատարներով դիակներ կը բերուին եւ կը զետեղուին դուրսը` իրարու կից ու վրայ, ովքե՜ր են անոնք, արդեօք որքա՜ն մեծաթիւ մայրեր ու հայրեր, հարազատներ կը փնտռեն հոն կողք-կողքի սալայատակին վրայ տեղադրուողները…
Կարծէք պայքարի դաշտի մէջ ենք, մահն ու կեանքը այդ նոյն տարածքին մէջ դէմ յանդիման են, կռիւ է ահաւոր, բժիշկներ կը փորձեն կեանքի յաղթանակը ապահովել, սակայն մահը այնքան ծանրակշիռ է, որ չ՛ուզեր խնայել ոեւէ մէկը… Բայց եւ այնպէս բժշկական կազմին վճռականութիւնն ու իրենց երդումին նկատմամբ հաւատարմութիւնը հրաշքներ կը գործեն:
Հակառակ պնդումներուս, որ եղբայրս անկարելի է հիւանդանոցը առանձին ձգել, մեզ տանելու եկած բարեկամս կը համոզէ, որ անիմաստ է մեր այս վիճակին մէջ հոն մնալը, կը խոստանայ անպայման վերադառնալ, եղբօրս բջիջայինը բերել իրեն, որպէսզի մեզի հետ կապի մէջ մտնէ:
Ինքնաշարժին մէջ նստած եմ անխօս, որքան կը մօտենանք պայթումին մերձակայքը գտնուող շրջաններուն, այնքան աւելի կը մթագնի պատկերը, կ՛աւելնան աւերները, աւելի յաճախ կը հանդիպինք վիրաւորներու եւ դիակներու…
Այլեւս համոզուած եմ, որ իրական են այս բոլորը, համոզուած եմ, որ տան մեր հանգստաւէտ բազկաթոռներուն մէջ նստած երեւակայածին ժապաւէն մը չենք դիտեր, այլ մենք ինքներս ենք ժապաւէնի դերակատարները, վերապրող հերոսները գուցէ:
– Ո՞ւր պիտի երթանք,- հարց կու տայ մայրս` կարծես փափաքելով «տուն» բառը լսել, հակառակ անոր որ լաւապէս կը գիտակցի, թէ մեր տունը այլեւս երդիք մը չէ, որ մեզի կրնայ ապահովութիւն եւ հանգստաւէտութիւն տալ, այլ աւերակներու կոյտի վերածուած է:
Ոչ ոք կը պատասխանէ արդէն իսկ պատասխանի չսպասող մօրս:
Կը հասնինք քրոջս շէնքը, ուր եւս մեծ են քանդումները, ապակիները կը խշրտան մեր ոտքերուն տակ: Մայրս` բարեկամուհիի մը ընկերակցութեամբ, ու ես դանդաղ կերպով կը սկսինք բարձրանալ աստիճաններէն. իւրաքանչիւր յարկի վրայ բնակիչներ համախմբուած են ու կը գանգատին, կը պատմեն իրենց ապրածին մասին, սարսափահար է ամէն մարդ անխտիր, իւրաքանչիւրը ունի ի՛ր պատումը, սակայն հազիւ մեզ տեսած` բոլորը քար լռութեան կը մատնուին, կը նային մեզի, իրարու, ոմանք կը յուզուին, ուրիշներ ի զուր բառեր կը փնտռեն առանց յաջողելու, ոմանք օգնութեան ձեռք կ՛ուզեն երկարել, մեր պարզած ահաւոր պատկերին դիմաց, կարծէք կը մոռնան իրենցը: Բայց իմ միտքս հոն չէ, սիրտս ուրիշ տեղ է այդ վայրկեանին, մտահոգ եմ, ի՞նչ պիտի ընէ քրոջս աղջիկը` Տեսիլը, որ, թէեւ մեզի հետ էր պայթումի ահաւոր պահուն, բայց հիմա ի՞նչ պիտի ըլլայ հակազդեցութիւնը տեսնելով մեզ, յատկապէս զիս, որ բաւական արտառոց վիճակ մը ունէի` գլխուս վիրակապերով, արիւնլուայ հագուստներով: Կը հասնինք չորրորդ յարկ, քոյրս կը բանայ դուռը` փորձելով յայտնի չընել իր տակնուվրայ, յուզուած եւ այլայլած վիճակը:
– Ո՞ւր է Տեսիլը,- կը փսփսամ, ուզելով անհետանալ այդ երկվայրկեանին, որպէսզի սարսափ չպատճառեմ թանկագին մանուկիս:
– Քնացաւ, լոգցուցի, ուղղակի քնացաւ, լա՛ւ է, մի՛ մտահոգուիր,- պատասխանը լսելով կը խաղաղիմ:
Քոյրս` Վերան, կը փորձէ առաւելագոյն հոգատարութիւնն ու հանգստութիւնը ապահովել մեզի: Կ՛առաջարկէ լոգնանք եւ, հակառակ չափազանց զգայուն ըլլալուն, հերոսաբար կը ստանձնէ մեր արիւնները մաքրելու ծանր լուծը: Բաղնիքն ենք` առատ ջուրը կը հոսի` դժուարանալով իրեն հետ տանիլ չորցած ու լերդացած արիւնը, բայց Վերան` միշտ հարցնելով, եթէ կը ցաւցնէ, վճռական է, անդադար կը սրբէ ու կը փորձէ ջնջել ամէն հետք մարմնիս վրայէն: Կը փորձեմ գտնել աչքերը, թափանցել անոնց խորը եւ հոն կարդալ, թէ գերզգայուն քոյրս որքա՛ն կը տանջուի այդ պահուն, բայց կարծես կը խուսափի շեշտակի աչքերուս նայելէ եւ դրական պատասխան կու տայ իմ կրկնուող հարցումներուս. «Վերա լա՞ւ ես, կը դիմանա՞ս»:
Հեռուէն Տեսիլին նայելէ ետք, խուսափելով իրեն շատ մօտենալէ, կ՛ուղղուիմ հիւրասենեակ, ուր պատկերասփիւռէն սփռուող պայթումին նկարներն ու տեսագրութիւնները կրկին զիս դէմ յանդիման կը դնեն եղած դառն իրականութեան: Կը դիտենք` փորձելով հասկնալ եղածը, Պէյրութ մայրաքաղաքը վիրաւոր է կրկին, ամէն կողմ մահ ու աւեր, անդամահատուած է անիկա իսկապէս, իր փողոցներուն մէջ արիւնաքամ կ՛ըլլան իր իսկ զաւակները, որոնցմէ ոմանք կորսնցուցին իրենց կեանքը, ուրիշներ` մարմնի անդամները, ոմանք` հարազատները, իսկ մեծամասնութիւնը` իրենց երդիքները: Աչքս չեմ կրնար հեռացնել պատկերասփիւռէն` միաժամանակ քրոջս հարց տալով եղբօրս մասին, որուն լուրերը կ՛առնենք իրեն հետ հիւանդանոցը գիշերող ընկերներէն:
– Բաւական ցնցուեցայ եւ մեծապէս յուզուեցայ, երբ վիրահատութենէս ետք աչքերս բացի ու շուրջս գտայ ընկերներս, զարմիկս, որոնց մասին չէի իսկ մտածած: Վիրահատութեան սենեակ գացի առանձին, երբ աչքերս փակեցի` լրիւ մինակ էի, ակնկալեցի, որ նոյն վիճակին մէջ պիտի ըլլամ, երբ սթափիմ, որովհետեւ գիտէի, որ դուք անկարող էք հետս ըլլալու, բայց…,- բաւական ժամանակ անց խեղդուկ ձայնով ինծի պատմեց եղբայրս` Արան, որուն համար զարմանքի ու գոհունակութեան կողքին, մեծ յուզում յառաջացուցած էր մեծաթիւ ընկերներու եւ բարեկամներու ներկայութիւնը իր կողքին` այդ ուշ ժամուն, այդ ահաւոր պայմաններուն մէջ:
– Լաւ է Արան, վիրահատութիւնը աւարտած է, ընկերները մինչեւ առաւօտ փոխնիփոխ քովը պիտի մնան,- աւետեց Վերան:
Այդքան ահաւոր էր կեանքը վերջին քանի մը ժամերուն, որ ներքուստ անկարող էի հաւատալ քրոջս, հաւանաբար այդպէս կ՛ըսէր, որպէսզի յաւելեալ մտահոգութիւն չպատճառէր, իսկ ես ինչպէ՞ս կրնայի յաւելեալ տեղեկութիւն ունենալ, երբ բջիջայինս մնացած էր մեր տունը: Բան մը կ՛եռար մէջս, տագնապի մէջ էի, քանի մը անգամ կրկնել տուի քրոջս, որ լաւ է Արան, բայց տակաւին ակամայ թերահաւատ էի: Կարծես զիս այդ վիճակէն դուրս հանելու նպատակով բջիջայինս ինծի երկարեց տակաւին մեր տունէն նոր վերադարձած քեռայրս` մեր փրկարարը, որ գացած էր մեր տան արմատախիլ եղած դռները ձեւով մը փակելու, որովհետեւ արդէն իսկ գողութիւն սկսած էր լքեալ Պէյրութի մէջ:
Հարիւրաւոր նամակներով եւ հեռաձայններով խճողուած բջիջայինիս մէջ կը փնտռեմ Արային մօտիկ ընկերոջ թիւը ու ուղղակի կը գրեմ իրեն. կը նկատեմ, որ պայթումին յաջորդած վայրկեաններուն ան տասնեակ անգամներ հեռաձայնած էր ինծի` գիտնալու մեր մասին: Պատասխանը չ՛ուշանար, Արան լաւ է, ամէն ինչ սկզբունքով յաջող ընթացած է, տախտակը կարելի եղած է դուրս բերել եղբօրս գլխուն մէջէն… Չեմ կրնար պատկերացնել, թէ ի՛նչ հմտութեամբ եւ բժշկական հնարքով կարելի եղած է ատիկա ընել, բայց` փառք կու տամ Աստուծոյ:
Հասած է այլեւս հիւրասենեակի նստարանները իբրեւ անկողին որդեգրելու եւ քիչ մը հանգստանալու ժամը: Քեռայրս կը մօտենայ ու կը համբուրէ զիս ու մայրս այնքան ջերմագին, որ կեանքիս մէջ դրոշմուած պիտի մնայ յիշողութեանս մէջ, կարծէք տակաւին ինք ալ նոր սթափած ըլլայ այս բոլորէն, զորս ընկալելու ժամանակն ու առիթն իսկ չէր ունեցած մինչ այդ, եւ մեր վերապրումին համար գոհ է:
Կը փորձեմ նուազագոյն ցաւ պատճառող դիրքով երկարիլ, ծանրօրէն վիրաւոր ձեռքս տեղաւորել նստարանի վերի մասը, գլխարկի չափ մեծկակ վիրակապերով գլուխս տեղադրել բարձին ու պահ մը փակել աչքերս:
«Ինչպէ՞ս ողջ մնացինք, ինչպէ՞ս կրցանք դուրս գալ այդ քարուքանդ տունէն, աւերակ շէնքէն, ինչպէ՞ս ողջ մնացինք», հարցումները կը մրճահարեն ուղեղս: Հաւանաբար մեծ մօրս աղօթքներով, մօրս հաւատքով ամրացած է մեր տունը, մեծ մօրս օրհնութիւններով զինուած ենք մենք, որ կրցանք կենդանի մնալ, երբ մահուան սպառնալիքը մեր կարծածէն ու երեւակայածէն շատ աւելի մեծ էր:
«Ինչպէ՞ս ողջ մնացինք»-ը կրկին կը ցնցէ էութիւնս, կը խեղդէ կոկորդս, սակայն շատ արագ ինծի կը հասնի պատասխանը, երբ կողքիս երկնցած մօրս ձայնը կը շոյէ ականջս եւ կու տայ պատգամը. «Փա՜ռք Աստուծոյ, փառք քեզ Տէր, որ մեզի արտօնեցիր ոտքի կանգնիլ եւ միասին դուրս գալ աւերակներուն մէջէն, եթէ մեզմէ մէկը չկարենար ոտքի ելլել, եթէ մեզմէ մէկուն մահուան թելը անջատէր… Փա՜ռք, փառք Քեզ, որ Տեսիլը կարիք չունեցաւ հիւանդանոցի, աղաչեմ, Արային լրիւ ապաքինում տաս, եւ զինք կրկին դիմացս տեսնեմ: Փա՜ռք Քեզ, Հայր մեր…»:
Հարցումը ուղղակի կը հեռանայ ինձմէ, պատգամող պատասխանը անոր տեղը կը գրաւէ արդարօրէն, ես ալ կը մրմնջեմ. «Փա՜ռք Քեզ, պահէ եղբայրս, Տեսիլը, բոլորս»:
Հակառակ ժամերուն սակաւաթիւ ըլլալուն, կեանքիս ամէնէն երկար ու չլուսցող գիշերուան հետ ժամադրուած էի: Կ՛ունենայի այն զգացումը, որ աչքերս շրջապատող վէրքերուն պատճառով անկարող էի զանոնք իրարու մօտեցնելու (թէեւ ատիկա իրական չէր), իսկ արցունքներս դարձած էին աչքիս մէկ անբաժան մասը` դանդաղ, բայց անդադրում հոսքով… Ֆիզիքական ոչ մէկ ցաւ կը զգամ, հակառակ բազում վէրքերուս եւ կարերուն, բայց ամբողջ մարմինս կը ցնցուի, կը դողայ ու կը վերապրի պայթումին ուժգնութիւնը: Յանկարծ նոյն մտահոգութիւնը կը սկսի տառապեցնել զիս, այդ պատճառով ալ չեմ ուզեր, որ լոյսը բացուի. «Ինչպէ՞ս պիտի հակազդէ Տեսիլը այս վիճակս տեսնելով»:
Կը թաւալին ժամերը տարիներու նման, կը բացուի առաւօտը ամէնօրեայ իր սովորութեամբ, բայց մենք ամէնօրեայ մեր սովորութենէն այնքա՜ն հեռու ենք: Հայելիի մը առջեւ կը փորձեմ քիչ մը աւելի կոկիկ կերպարանք տալ ես ինծի, սակայն տակաւին ձախողութիւնս չընդունած, կը զգամ տաքուկ ձեռքեր կը շրջապատեն զիս` Տեսիլն է, սրտիկս, որ կը նայի աչքերուս, նայուածքն ու մօտեցումը այնքան պարզ են, որ կարծես ոչ մէկ արտասովոր բան կայ դիմացը: Զիս տանջող երկրորդ հարցումին պատասխանն ալ տրուած է արդէն… Կը սկսինք մեր խաղին` մոռնալով իրականը, երեւակայական կերպարներուն հետ ըլլալը նախընտրելի կը նկատենք այդ պահուն:
Կը մնայ Արային վերամիացումը մեզի: Անոր եղբայր-ընկերներուն կապուելով կը գիտնանք, որ վիճակը արդէն մտահոգիչ չէ, անհրաժեշտ քննութիւններէն ետք պիտի վերադառնայ տուն: Տուն… Քրոջս հիւրընկալ եւ ջերմ բնակարանն ալ գործնականօրէն նեղ պիտի գայ բոլորիս, բայց ատիկա հիմնական չէ այդ պահուն, այլ կարեւորը մեր վերամիաւորուիլն է:
Ժամեր անց արդէն մեզի հետ է մեր հերոսը` Արան, որ պայթումի ատեն ոչ միայն կրցաւ պաշտպանել Տեսիլը եւ զայն պահպանել պայթումի բազում հարուածներէն, այլ նաեւ իր այդ վիճակին մէջ կրցաւ ղեկավարել մեզ, երբ ես գիտակիցի ու ենթագիտակիցի միջեւ կ՛օրօրուէի, մայրս անկարող էր առանձին շարժիլ, տունէն դուրս ելլելու անցքը լրիւ փակ էր…
Այս անգամ միայն մօրս ձայնը չէր լսուեր, այլ բոլորիս. «Փա՜ռք Աստուծոյ»: Չորսս տան մէջ էինք, միասին իջանք, բաժնուեցանք, իսկ այդ պահուն` կրկին միասին էինք, ողջ ու ընդունելի առողջութեամբ: Նոր ուղիի մը սկիզբը կանգնած էինք միասին, նախ կացութիւնը ընկալելու, ապա վէրքերու ապաքինումը հետապնդելու, տան վերաշինութեան ծրագրելու եւ գործադրելու երկա՜ր ճամբայ ունէինք կտրելիք, բայց կարեւորը` կրկին միասին էինք…
(Շար. 3)
