Դաշնակցութիւն կուսակցութիւնը եւ ՀՀ արտաքին քաղաքական գերակայութիւնները. հարցազրոյց Կիրոյ Մանոյեանի հետ
Խորհրդարանական ընտրութիւնները նաեւ երկրի արտաքին քաղաքականութեան կուրսի ընտրութիւն են: «Արմեդիա»-ի գերակայութիւններից մէկը ՀՀ արտաքին քաղաքականութեան լուսաբանումն ու վերլուծութիւնն է: Ապրիլի 2-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրութիւններին ընդառաջ «Արմեդիա»-ն կը ներկայացնի առաջադրուած 9 քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչների հետ միեւնոյն հարցաշարով անցկացուած հարցազրոյցներ՝ ընթերցողի համար առաւել յստակեցնելով քաղաքական այդ ուժերից իւրաքանչիւրի մօտեցումները ՀՀ արտաքին քաղաքական գերակայ ուղղութիւնների վերաբարեալ:
Ներկայացնում ենք «Արմեդիա»-ի հարցազրոյցը ՀՅԴ Հայ դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենեակի ղեկավար եւ ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Կիրոյ Մանոյեանի հետ:
– Կ‘առանձնացնէ՞ք Ձեր քաղաքական ուժի արտաքին քաղաքական 3 հիմնական գերակայութիւնները:
– Առաջինը, հայամէտ եւ հայաստանակենտրոն քաղաքականութիւնն է, այսինքն` ոչ թէ միտում այս կամ այն ճամբարին, այլ մեր ազգային պետական շահերից բխող արտաքին քաղաքականութիւն:
Երկրորդը, հիմնականում հարեւանների հետ յարաբերութիւններին է վերաբերում, Արցախի հարցի կարգաւորմանը: Մենք գտնում ենք, որ Հայաստանը պէտք է աշխատանք տանի նաեւ Արցախի ճանաչման ուղղութեամբ: Դրա համար Հայաստանը նաեւ պէտք է քայլեր ձեռնարկի՝ ցոյց տալու ՀՀ կողմից Արցախի Հանրապետութեան ճանաչման գործընթացը, եւ դրա համար ասել ենք, արդէն եւ երկար ժամանակ է պնդում ենք՝ պէտք է Հայաստանն Արցախի հետ ստորագրի ռազմաքաղաքական համագործակցութեան պայմանագիր: Դա կը նշանակի որոշ չափով բարձրացնել ճանաչման մակարդակը, եւ այդ դէպքում աւելի հեշտ կը լինի դիմել նաեւ այլ պետութիւններին, որպէսզի ճանաչեն:
Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի հետ յարաբերութիւններին, մենք գտնում ենք, որ պէտք է ընդհանրապէս, անկախ Թուրքիայի հետ յարաբերութիւններ ունենալ-չունենալուց, Հայաստանը Ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ աշխատանք տանի:
Եւ նաեւ՝ որպէս չորրորդ ուղղութիւն, Հայաստան-Վրաստան յարաբերութիւնների սերտացում, որպէսզի այդ սերտացումից նաեւ բարելաւուի ջավախահայութեան եւ ընդհանրապէս վիրահայութեան վիճակը, պաշտպանուեն նրանց իրաւունքները:
–Ինչպիսի՞ն է ձեր դիրքորոշումը Ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման գործընթացիվերաբերեալ:
– Մեր մօտեցումով Արցախն ի վերջոյ պէտք է միացուի Հայաստանին. շարժումն այդ նպատակով է ստեղծուել: 1991 թ., փաստօրէն, մարտավարական նկատառումներով դեռ այն ժամանակ գործող սովետական օրէնքների հիման վրայ հռչակուել է անկախութիւն: Մեր տեսանկիւնից անկախութեան հռչակումն ու ճանաչումը միայն հանգրուան է Հայաստանի հետ վերամիաւորման գործընթացում: Այդ ուղղութեամբ էլ պէտք է աշխատել: Դրա համար էլ անհրաժեշտ է է՛լ աւելի զարգացնել ռազմաքաղաքական համագործակցութեան պայմանագրային հիմքերը: Սա մի բան է, որի մասին երկար ժամանակ ասել ենք: Հայաստանի նախագահն էլ անցյալ տարուայ ապրիլի կռիւների ժամանակ յայտարարեց, որ Արտգործնախարարութեանը յանձնարարել է պատրաստել այդպիսի փաստաթուղթ: Մեր տեղեկութիւններով փաստաթուղթը պատրաստել են, բայց, այսպէս ասած, յարմար պահին են սպասում այն ստորագրելու համար:
Մեր համար արդէն այդ յարմար պահը կայ: Նախ անցեալ տարուայ կռիւները, երբ յայտարարվեց նախագահի կողմից (Արցախի Հանրապետութեան հետ ռազմաքաղաքական պայմանագրի մշակման մասին, խմբ.): Դրանից յետոյ էլ եղել են երկու հանդիպումներ կողմերի նախագահների մասնակցութեամբ եւ ՄԽ համանախագահողների, նոյնիսկ միջնորդ պետութիւնների ներկայացուցիչների մասնակցութեամբ, որտեղ պայմանաւորուածութիւններն են ձեռք բերուել, եւ այդ պայմանաւորուածութիւնները չեն իրականացւում Ատրպէյճանի կեցուածքի պատճառով: Դա բաւարար առիթ է, որպէսզի այդ պայմանագիրը ստորագրուի Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ:
Մենք գտնում ենք, որ հարցը պէտք է խաղաղ կերպով փորձենք կարգաւորել: Իսկ խաղաղ կարգաւորումն անպայման չի նշանակում, որ Ատրպէյճանը պէտք է համաձայնուի. աշխարհում եղել են ուրիշ հակամարտութիւններ, որտեղ աշխարհը, կարճ ժամանակ անց, ոչ թէ այսպէս, երբ արդէն քսան տարուց աւել է՝ բանակցութիւններ կան, կողմնորոշուել է ՝ ասելով, որ այս համակարտութեան կողմերից մէկն իր տեսակէտը չի փոխել, չի փոխելու (խօսքը Քոսովոյի համակարտութեան մասին է), ինչի համար մենք որոշակի քայլեր կը ձեռնարկենք, այդ քայլերն էլ հիմնականում կը դրսեւորուեն Քոսովոյի ճանաչմամբ:
Մենք այդ ուղղութեամբ էլ աշխատանք պէտք է տանենք:
-Մօտ ապագայում հնարաւոր համարո՞ւմ էք հայ-թուրքական յարաբերութիւնների վերականգնումը: Որո՞նք են այս ուղղութեամբ առաջընթաց գրանցելու գրաւականները: Եւ ի՞նչ քայլեր են անհրաժեշտ Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման համար:
– Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումը բաւական առաջ գնացել է: Առաւել առաջ գնացած կարելի է համարել, եթէ էլի պետութիւններ ճանաչեն: Դրա համար էլ այդ ուղղութեամբ աշխատանք տանելու կողքին անհրաժեշտ է նաեւ հատուցման հարցերը բարձրացնել: Ինչպէս Արցախի պարագայում մենք՝ որպէս կուսակցութիւն, այդ ուղղութեամբ աշխատանք տանում ենք, բայց արդէն պետութիւնը պիտի սկսի այդ ուղղութեամբ աշխատել, այս դէպքում էլ, մենք՝ որպէս կուսակցութիւն, արդէն հատուցման հարցերով որոշ քայլեր արել ենք, գիտենք նաեւ, որ պետութեան կողմից որոշ նախնական նախաձեռնութիւններ կան, բայց պէտք է աւելի աքթիւ լինի պետութիւնն այդ ուղղութեամբ՝ սկսած հատուցման խնդիրների սահմանումից, մինչեւ ճանապարհների որոնում, այդ աշխատանքների համադրում այլ դերակատարների հետ: Ամէն ինչ չէ, որ պետութիւնը կը կարողանայ անել, կամ պէտք է անի, սակայն ճիշդ կը լինի, որ պետութիւնն այդ ամբողջը համադրի, ղեկավարի: Դրա համար էլ պէտք է, որ պետութիւնն աքթիւ լինի այս ուղղութեամբ:
– Ինչպիսի՞ մօտեցում ունէք ՀՀ ինտեգրացիոն գործընթացների վերաբերեալ: Ինչպէ՞ս էք տեսնում ՀՀ-ԱՄՆ, ՀՀ-ՌԴ, ՀՀ-եւրոպական առանձին երկրների հետ երկկողմ յարաբերութիւնների զարգացումը:
– Երկրի ներսում՝ որպէս համակարգի, հասարակարգի զարգացման ուղղութիւն, մենք կարծում ենք ճիշդ ուղղութիւնը եւրոպականն է: Եւ պէտք է այդ ուղղութեանը հետեւենք, տեղայնացնենք, որովհետեւ մենք քաղաքակրթութեամբ իրականում եւրոպացի ենք: Եւ Եւրամիութեան հետ անհրաժեշտ է այդ ուղղութեամբ աշխատանքներ տանել: Բնականաբար, ճիշդ է նաեւ տնտեսական համագործակցութեան ուղղութեամբ աշխատանքներ տանել Եւրամիութեան հետ:
Մենք մինչեւ հիմա լրիւ չենք էլ օգտագործել այն հնարաւորութիւնները, որոնք ունենք Եւրամիութեան հետ: Անհրաժեշտ է նաեւ ներքին որոշ փոփոխութիւններ կատարել՝ մեր արտադրանքի որակը բարձրացնելու եւ համապատասխանեցնելու ԵՄ չափանիշներին, որպէսզի կարողանանք նաեւ մտնել եւրոպական շուկայ: Ունենք հիմա որոշ արտադրանքներ, սակայն դա շատ սահմանափակ է: Աւելին անելու հնարաւորութիւն կայ եւ աւելին պետք է անենք եւրոպական առանձին երկրների եւ Եւրամիութեան հետ ընդհանրապէս:
Ինչ վերաբերում է ԵԱՏՄ-ին, մենք կողմ ենք եղել ԵԱՏՄ մաս կազմելուն: Մենք ՀՀ եւ ՌԴ նախագահների առաջին յայտարարութիւններն ենք քննադատել, որովհետեւ անհրաժեշտ քննարկումը, խորհդակցութիւնը չէր իրականացուել ՀՀ քաղաքական ուժերի եւ հասարակութեան հետ: Սակայն երբ պահը եկաւ եւ արդէն պէտք էր դիրքորոշում ցոյց տալ, մենք կողմ ենք արտայայտուել: Դա չի նշանակում, որ շատ սահուն պիտի ընթանայ ամէն ինչ: Տեսնում ենք նաեւ, որ Միութիւնում կան որոշ պետութիւններ, որոնք ատրպէյճանամէտ քաղաքականութիւն են վարում՝ ի վնաս մեզ հետ յարաբերութիւնների: Սակայն այդ ամբողջն իմանալով, անհրաժեշտ է, որ մենք այդ ինտեգրումը շարունակենք: Բնականաբար, ԵԱՏՄ-ի կամ դրա մաս չկազմող հարեւան կամ մերձաւոր երկրների հետ պէտք է հնարաւորինս աշխատանքներ տանենք:
Կարեւոր երեւոյթ է եւ դրա մէջ մենք նաեւ դերակատարութիւն ունեցել ենք, որ ի վերջոյ Արտգործնախարարութիւնն ունեցաւ արտաքին առեւտրով զբաղուող փոխնախարար: Այսինքն, անհրաժեշտ է, որ արտաքին առեւտուրը մաս կազմի մեր արտաքին քաղաքականութեան, բայց դրա համար անհրաժեշտ է երկրի ներսում ունենալ բարձր որակի արտադրանք, եւ այնպէս չլինի, որ մենք միայն ներկրող երկիր ենք:
– Ինչպէ՞ս էք տեսնում ՀՀ յարաբերութիւնների զարգացումը հարեւան երկրների՝մասնաւորապէս Վրաստանի եւ Իրանի հետ: Ի՞նչ քայլեր են անհրաժեշտ այս ուղղութեամբ:
– Վրաստանը շեշտում ենք այս ընտրութիւնների առիթով, որովհետեւ որպէս կուսակցութիւն, արդէն իրենց շրջանակների հետ յարաբերութիւններ հաստատելու որոշ նախաձեռնութիւններով հանդէս եկել ենք՝ նախքան իրենց խորհրդարանական ընտրութիւնները, եւ մեր ընտրութիւններից յետոյ պիտի շարունակենք այդ յարաբերութիւնները: Ջավախահայերի եւ վիրահայութեան իրաւունքների կատարմանն աջակցելու խնդիր կայ:
Ինչ վերաբերում է Իրանին, բնականաբար, այդ երկրի հետ մեր յարաբերութիւնները պէտք է սերտացնենք, խորացնենք տնտեսական եւ այլ գործակցութիւնը, տարածաշրջանային ծրագրերի ուղղութեամբ պէտք է նոր նախաձեռնութիւններ իրականացուեն: Բաւական հարցերի մասին արդէն խոսուել է՝ նաւթամուղ, երկաթ գիծ: Բոլոր այդ հարցերն իրականանալի են քաղաքական տեսանկիւնից: Մնում է դրանց գործնական իրականացումը: Այս առումով պէտք է աշխոյժ լինենք եւ ակնկալենք աշխուժութիւն նաեւ իրանական կողմից: Մեզ համար անհանգստացնող կարող է լինել Իրանի եւ Արեւմուտքի յարաբերութիւնների կրկին լարումը:
– Ի՞նչ տեսլական ունի Ձեր քաղաքական ուժը տարածաշրջանային անվտանգութեան վերաբերեալ:
– Տարածաշրջանային ասելով, եթէ ի նկատի ունենք Հարաւային Կովկասը կամ Անդրկովկասն, ապա դա այնպիսի տարածաշրջան է, որը ճամբարների հանդիպման վայր է: Անհրաժեշտ է, որպէսզի այդ վայրը չհանդիսանայ բախումների վայր, ինչը կը վնասի տարածաշրջանում ապրող ժողովուրդներին, ճանաչուած կամ չճանաչուած պետութիւններին: Այդ իմաստով, մենք գտնում ենք, որ պէտք է աւելի խորացնել մեր յարաբերութիւնները մեր ռազմավարական դաշնակցի հետ, բայց նաեւ՝ այլ ուղղութիւններով, եթե հնարաւոր է եւրոպական որոշ ուղղութիւնների, ՆԱՏՕ-ի հետ՝ առանց անդամակցութեան հարց դնելու: Մեր մօտեցումն այն է, որ եթէ որեւէ դաշինքի մաս ենք, դա ոչ թէ ընդդէմ որեւէ մէկի է, այլ՝ յանուն անվտանգութեան: Այս մօտեցումով անհրաժեշտ է, որ յարաբերութիւնները սերտացնենք, սակայն միւս կողմին բացատրենք, որ չնեղանայ՝ շարունակելով զբաղուել մեր անվտանգութեան հարցերով:
Եթէ մի քիչ աւելի լայն նայենք՝ Մերձաւոր Արեւելք, Սիրիա, Իրաք, Թուրքիա, ապա պէտք է ասել, որ կայ անորոշութիւն, սակայն մենք այս ուղղութիւններով էլ պէտք է լինենք աքթիւ, գործունեայ, յատկապէս Սիրիայի եւ Իրաքի պարագայում, որտեղ ունենք համայնքներ: Ճիշդ է Թուրքիայում էլ ունենք համայնք, սակայն այդ երկրի հետ չունենք դիւանագիտական յարաբերութիւններ: Այս ուղղութիւններով էլ պէտք է լինենք դերակատար, կողմ հանդիսանալու խնդիր չկայ, սակայն մեր անվտանգութեան հարցերի եւ այդ երկրներում մեր հայրենակիցների շահերի սպասարկման իմաստով պէտք է աքթիւ լինենք:
-Ինչպէ՞ս եք տեսնում ՀՀ-Սփիւռք համագործակցութեան զարգացումը, որո՞նք պէտք է լինեն ընդհանուր օրակարգի առաջնահերթութիւնները:
– Այս ընտրութիւններին մասնակցի միակ կուսակցութիւնն ենք, որը ե՛ւ ՀՀ-ում, ե՛ւ Արցախի Հանրապետութիւն, ե՛ւ արտասահմանյան շուրջ երեսուն երկրներում կառոյց ունենք: Այդ իսկ պատճառով մեր տեսանկիւնը շատ առարկայական է. այն իմաստով, որ գիտենք՝ ինչի մասին ենք խօսում եւ ինչ կարող ենք անել:
Անհրաժեշտ է Սփիւռքին առաւել եւս մասնակից դարձնել ՀՀ բոլոր բնագաւառների զարգացումներին: Ճիշդ է՝ որոշներում Սփիւռքի մասնակցութիւն, պարզ է, որ դա միատարր միաւոր չէ, խօսում ենք ընդհանուրի մասին: Ճիշդ է, որոշ կառոյցներին անդամակցելով, անհատապէս կամ այլ կերպ դրսում ապրող մեր հայրենակիցները մասնակցութիւն ունեն ՀՀ ներքին հարցերին, սակայն անհրաժեշտ է, որ նրանք մասնակցութիւն ունենան նաեւ քաղաքական զարգացումներին: Դրա ամենակարճ ճանապարհը երկքաղաքացիութիւնն է:
Բնականաբար պէտք է մի կողմից երկրի վիճակը բերել բաւարար մակարդակի, իսկ միւս կողմից՝ աշխատանքներ տանել, որպէսզի նաեւ տեղի ունենայ հայրենադարձութիւն՝ ե՛ւ ՀՀ-ում ծնուած հեռացածների, ե՛ւ ՀՀ-ում չծնուածների: Դա, բացի ժողովդրագրական հարցերի լուծումներից, կը նպաստի նաեւ երկրի տնտեսական վիճակի բարելաւմանը:
Սփիւռքի պարագայում իւրաքանչիւր կողմին պէտք է մօտենանք անհատապէս, ոչ թէ այն դիտարկենք միագոյն: