«Այս Աշխատանքը Միայն Համերգ Մը Չէ, ԱյլԱպացոյց Մը, Որ Մեր Մշակոյթը Կրնայ Նոր Ձեւերով Շարունակել Ապրիլ Առանց Իր Հոգին Կորսնցնելու». Սէրուժ Պաղտասարեան

Հարցազրոյցը վարեց` ՆՈՐԱ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ

22 յուլիս 2025-ը Սէրուժ Պաղտասարեանի կեանքին կարեւորագոյն օրը պիտի հանդիսանայ, ինչպէս ան կը գրէ Դիմատետրի իր էջին վրայ, որովհետեւ առաջին անգամն ըլլալով ան բեմ պիտի բարձրանայ երաժշտական իւրայատուկ եւ մեծ տարողութիւն ունեցող համերգով մը` Հայաստանի սիմֆոնիք նուագախումբին հետ, Հայաստանի Կարէն Դեմիրճեանի անուան մարզահամերգային հսկայ համալիրին մէջ:

Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան ուսանողական հաւաքի (ֆորում) 30-ամեակին առիթով եւ Համազգայինի հովանաւորութեամբ տեղի ունենալիք  համերգին «պիտի տօնակատարուին մեր արմատները, մեր ժողովուրդը, այն երաժշտութիւնը, զոր հայութիւնը ժառանգած է տարիներու ընթացքին», ինչպէս կը գրէ արուեստագէտը:

Յատկանշական է նաեւ այն, որ այս համերգը կը նուիրուի մեզմէ առյաւէտ հեռացած ֆորումականներ` Էտուին Իսաղուլեանի (մահացած Միացեալ Նահանգներ) եւ Արտակ Իշխանեանի (նահատակուած Արցախի 44-օրեայ պատերազմին) անթառամ յիշատակին:

Հայ աւանդական երգն ու երաժշտութիւնը նորօրեայ աշխարհին կամրջող, մշակութային ինքնութիւնն ու դիմագիծը պահպանելով դէպի արդի աշխարհ ընթացող յօրինումներ կատարող, հայ մշակոյթի գոհարները իրենց փակ շրջանակէն դուրս բերելով նորարարութեան գիրկը տանող, անոնց կենդանի, շարժուն եւ մերօրեայ լեզուով արտայայտուող նկարագիր տուող Սէրուժ Պաղտասարեանը ծանօթ է իր երաժշտական թարմ յօրինումներով, յատկապէս` լիբանանահայ իրականութեան մէջ: Երիտասարդ արուեստագէտը յառաջիկայ ամիս բեմ պիտի բարձրանայ տաղանդաւոր եւ իրենց անունն ու կշիռը ունեցող վաստակաշատ արուեստագէտներու հետ, որպէսզի անոնք միասնաբար պատուեն հայ երգն ու երաժշտութիւնը, նոր կեանք ու շունչ տան անոր, հասանելի դարձնեն նոր սերունդին, նաեւ` օտար հանրութեան:

Անոր յօրինումները միշտ ալ գրաւած են հին թէ նոր սերունդներ, թափանցած են անոնց հոգիին ու մտքին խորերը, ծանօթ երգերը հնչեցուցած են տարբեր ոճով ու թարմութեամբ, հմայած են շատեր, ներշնչած` ուրիշներ, բայց անպայման` դրոշմ մը ձգած լսողին մօտ:

Սէրուժ Պաղտասարեանին առաջին քայլերէն մինչեւ ապագայի ծրագիրները գիտնալու համար, յատկապէս` այս իւրայատուկ համերգին աւելի ծանօթանալու համար, «Ազդակ» հետեւեալ հարցազրոյցը կատարեց անոր հետ: 

«ԱԶԴԱԿ».- Ծնունդ առած ես երգով ու երաժշտութեամբ հարուստ ընտանիքի յարկին տակ, ե՞րբ զգացած ես, որ այդ տաղանդը նաեւ քու մէջդ կայ, ի՞նչ եղած են առաջին քայլերդ դէպի երաժշտական աշխարհ:

ՍԷՐՈՒԺ ՊԱՂՏԱՍԱՐԵԱՆ.- Իսկապէս, երջանիկ եմ, որ երգով ու երաժշտութեամբ ապրող ընտանիքի մը մէջ ծնած ու մեծցած եմ: Մանկութենէս շուրջս միշտ երաժշտութիւն կար` հայրիկիս երգերը, տունէն հնչող նուագը ու բեմի կեանքը: Դպրոցական տարիներուս մաս կազմեցի նաեւ «Կարկաչ» մանկապատանեկան երգչախումբին` Զաքար Քէշիշեանի ղեկավարութեամբ, որ կարեւոր դեր ունեցաւ իմ երաժշտական լսողութիւնս զարգացնելու մէջ:

2005-ին Կոմիտասի «Կռունկ» երգը վերամշակեցի ու ներկայացուցի իբրեւ ելեկտրոնային ստեղծագործութիւն: Այն ատեն մեծապէս ազդուած էի Տի.Ճէյ. Թիեսթոյէն, եւ ուզեցի ստեղծել ելեկտրոնային երաժշտութիւն մը, բայց` արմատաւորուած մեր ազգային երաժշտութեան վրայ: Հոնկէ սկսաւ ամէն ինչ:

«Ա.».- Ուրախալի է, որ միշտ ալ ներկայութիւն եղած ես հայկական երաժշտական աշխարհին մէջ, բայց տարիներու թաւալումով միշտ ալ բերած ես օրուան համահունչ նորութիւններ: Խօսինք այս ընթացքիդ մասին, ինչո՞ւ նորութիւն կը փնտռես եւ երաժշտական նորարարութիւններ կը կատարես:

Ս. Պ.-  Հայկական երաժշտութիւնը մեծ գանձարան մըն է, բայց ժամանակին հետ պէտք է շնչէ, շարժի եւ խօսի մեր օրերու սերունդին լեզուով: Նորութիւն փնտռելը ինծի համար պարտադրանք մը չէ, այլ` բնազդային մղում մը: Երբ աւանդականը կը միանայ ժամանակակիցին, կը ծնին ստեղծագործութիւններ, որոնք ե՛ւ արմատներ ունին ե՛ւ թեւեր` նոր սերունդին սրտին հասնելու: Ահա՛ այդ է իմ նպատակս:

«Ա.».- Ինչպէ՞ս կ՛ընտրես այն երգերը, որոնց վրայ աշխատանք պէտք է տանիս, որպէսզի անոնք նոր ոճով ներկայացուին: Այդ երգերը ընդհանրապէս ազգային են, կը կարծե՞ս, թէ սիրային, աշուղական ոլորտին մէջ ալ կրնաս մուտք գործել եւ հոն նորարարութիւն ներմուծել:

Ս. Պ.- Երգի ընտրութիւնը ինծի համար շատ զգացական գործընթաց մըն է: Երբ երգ մը կը լսեմ եւ կը զգամ, որ հոգիիս մէջ ալ բան մը կ՛արձագանգէ, ուրեմն այդ է փնտռուածը: Միշտ փորձած եմ աշխատիլ ազգագրական եւ պատմական խորք ունեցող երգերու հետ, որովհետեւ անոնք ինքնութիւն ունին: Բայց վստահ եմ, որ սիրային կամ աշուղական երգերն ալ մեծ ներուժ ունին: Պարզապէս պէտք է զգալ, թէ ո՛ր երգին մէջ կայ այն զգացումն ու ուժը, որ կրնայ վերածուիլ ժամանակակից լեզուի` առանց հոգին կորսնցնելու: Այդ պահուն նորարարութիւնը ինքնաբերաբար կը ծնի:

«Ա.».- 22 յուլիսին Հայաստանի սիմֆոնիք նուագախումբին հետ, հովանաւորութեամբ Համազգայինի Ֆորումին, բեմ պիտի բարձրանաս իւրայատուկ ներկայացումով մը` «Հայաստանի դիւցազներգական ձայնը» խորագիրով, որուն յայտարարութիւնն արդէն իր տարողութեամբ տպաւորիչ է:

Նախ` խնդրեմ խօսիս քու եւ Համազգայինի միջեւ կապին մասին, ինչո՞ւ նման ելոյթ Համազգայինի հետ զուգորդուած է, ապա` համերգին մասին, որ, որքան գիտենք, այս տարողութեամբ առաջինն է քեզի համար: Ճիշդ է, որ համերգը մէկ ժամ կամ աւելի կրնայ տեւել, սակայն նախապատրաստական հսկայ աշխատանք կայ տարուող ու տարուելիք, խօսինք այդ բոլորին մասին:

Ս. Պ.- Համազգայինին հետ կապս խոր արմատներ ունի: Մանկութենէս ի վեր շրջապատուած եմ Համազգայինի գործունէութեամբ` թէ՛ կրթական, թէ՛ մշակութային: Այդ հաստատութիւնը եղած է շատերուս համար մեր հայկական ինքնութեան պահպանման անկիւնաքարը սփիւռքին մէջ: Ու այսօր, երբ վերադարձած եմ Հայաստան եւ նոր էջ մը կը բանամ իմ երաժշտական կեանքիս մէջ, ինծի համար խորհրդանշական էր այս համերգը իրականացնել Համազգայինի Ֆորումին հովանաւորութեամբ: Ասիկա յարգանքի տուրք է բոլոր անոնց, որոնք տարիներ շարունակ մշակոյթին ու մեր արմատներուն ծառայած են:

Իսկ համերգը` «Symphonic Folk- The Epic Sound of Armenia», իմ երաժշտական ուղիիս մէջ ցարդ եղած մեծագոյն քայլն է: Առաջին անգամ ըլլալով բեմ պիտի բարձրանամ Հայաստանի պետական սիմֆոնիք նուագախումբին, ազգագրական նուագարաններու, մենակատարներու եւ երկու երգչախումբերու հետ: Այս բոլորը պիտի միանան` փոխանցելու համար ոչ միայն հայկական հնչեղութիւն, այլ` հայկական պատմութիւն, զգացում եւ հպարտութիւն:

Թէեւ համերգը ժամ մը կամ աւելի պիտի տեւէ, բայց իրական նախապատրաստութիւնը ամիսներու, կարելի է ըսել` ամբողջ տարիներու աշխատանքի արդիւնք է: Ստեղծագործութիւններու վերամշակում, նուագախումբին համար նոթաներու կազմութիւն, տարածքի եւ թեքնիք աշխատանքներ, գովազդային եւ ընդհանուր համակարգում` ամէն մանրամասնութիւն մտածուած է, որպէսզի հանդիսատեսը ապրի յիշարժան փորձառութիւն մը: Այս աշխատանքը միայն համերգ մը չէ, այլ` ապացոյց մը, որ մեր մշակոյթը կրնայ նոր ձեւերով շարունակել ապրիլ` առանց իր հոգին կորսնցնելու:

«Ա.».-  Կը կարծե՞ս, թէ նման համերգ մը քեզի համար գագաթ մը նուաճել պիտի ըլլայ, թէ՞ տակաւին շատ տեղեր կան հասնելիք: Ասիկա կրնա՞յ նաեւ բացում ըլլալ դէպի հայկականէն դուրս` օտար երաժշտական աշխարհ:

Ս. Պ.- Այս համերգը անտարակոյս կարեւոր գագաթնակէտ մըն է իմ երաժշտական ուղիիս մէջ: Բայց չեմ նկատեր զայն որպէս աւարտ մը կամ բարձրագոյն կէտ մը, այլ իբրեւ դուռ մը` դէպի նոր փորձառութիւններ, նոր լսարաններ: Ես կը հաւատամ, որ հայ երաժշտութիւնը, եթէ ճիշդ ձեւով ներկայացուի, կրնայ յուզել ու ներշնչել նաեւ օտար ականջները: Այս համերգը կրնայ ըլլալ այդ բացումը` ըսելու համար, թէ մենք ունինք պատմութիւն, զգացումներ ու հնչեղութիւն, որոնք համամարդկային են: Ուստի ինծի համար ասիկա ոչ միայն գագաթ մըն է, այլ` նոր ճամբու մը սկիզբը:

«Ա.».- Աշխարհը արագընթաց կը փոխուի, կը յառաջդիմէ, նորութիւններուն հետ քայլ պահելը կը դառնայ մրցում, այս բոլորին մէջ ո՞ւր են հայ երգն ու երաժշտութիւնը, կը կարծե՞ս, թէ անոնք կը գոյատեւեն, ինչպէս որ են, կամ պէտք է նորարարութիւն բերել, իսկ դուն` իբրեւ նոր սերունդի ներկայացուցիչ արուեստագէտ եւ նորարար, ի՞նչ ունիս ընելիք այս իմաստով, ի՞նչ են ծրագիրներդ:

Ս. Պ.- Աշխարհը իսկապէս սրընթաց արագութեամբ կը փոխուի: Թէ՛ արհեստագիտութիւնը, թէ՛ մշակութային դաշտը այլեւս ժամանակ չունի կանգ առնելու: Այս հոսքին մէջ շատ բաներ կը կորսուին, եթէ չկարենանք զանոնք ապրեցնել նոր ձեւով: Հայ երգն ու երաժշտութիւնը, ինչպէս որ են, գանձ են մեզի համար, բայց եթէ ուզենք, որ անոնք ապրին նաեւ նոր սերունդին մէջ ու արտաքին աշխարհին համար հասանելի դառնան, պէտք է խիզախութիւնը ունենանք եւ նորարարութիւն բերենք` առանց արմատներէն անջատումի: Իբրեւ նոր սերունդի ներկայացուցիչ, ես կը զգամ, որ պարտականութիւն մը ունիմ, անցեալը կապել ներկային եւ ստեղծելու այն կամուրջները, որոնցմով մեր երաժշտութիւնը կրնայ ապրիլ նոր ձայնով, բայց` նոյն հոգիով: «Symphonic Folk»-ը առաջին քայլն էր այդ ճամբուն վրայ: Եթէ մէկ օր հայկական երաժշտութիւնը հնչէ միջազգային բեմերուն վրայ, եւ մարդիկ առանց հասկնալու լեզուն` յուզուին այդ մեղեդիներէն, կը նշանակէ` մենք ճիշդ ուղիի վրայ ենք: Ահա՛ այդ է իմ նպատակս` մշակոյթը շարժման մէջ պահել, ոչ` ցուցասրահի մէջ ամփոփել:

«Ա.».-  Այսօր արհեստական բանականութիւնը թէ՛ առաւելութիւն եւ թէ՛ որոշ չափով մարդը փոխարինելու վտանգ սկսած է դառնալ: Քու երաժշտական բնագաւառիդ մէջ որքա՞ն տեղ ունի անիկա` դրակա՞ն է, թէ՞ ժխտական, որքա՞ն կարելի է վստահիլ-դիմել անոր` միշտ պահելով մարդու տաղանդն ու իւրայատկութիւնը:

Ս. Պ.- Արհեստական բանականութիւնը այսօր դարձած է գործիք մը, որ կրնայ թէ՛ ուժեղացնել եւ թէ՛ խաբել: Երաժշտութեան մէջ ես կը տեսնեմ անոր դրական կողմերը, մանաւանդ ստեղծագործական ընթացքին մէջ` իբրեւ օգնական: Կարելի է փորձարկել նոր հնչեղութիւններ, գծել գաղափարներու նախահայեացքներ, արագացնել որոշ թեքնիք գործընթացներ: Բայց պիտի ընդունիմ, որ ան չի կրնար փոխարինել մարդկային զգացումն ու խառնուածքը: Երաժշտութիւնը միայն հնչիւն չէ: Ան ապրում է, յիշողութիւն, ներաշխարհի արտայայտութիւն: Արհեստական բանականութիւնը կրնայ գծել եղանակ մը, բայց չի կրնար զգալ, ինչպէս կը զգայ մարդը: Ուստի ես կը մօտենամ անոր իբրեւ գործիքի, ոչ` իբրեւ արուեստագէտի: Տաղանդը եւ մարդու ինքնատպութիւնը պէտք է միշտ մնան կեդրոն: Եթէ ճիշդ ձեւով օգտագործուի, արհեստական բանականութիւնը կրնայ օգնել մեզի հասնելու այնպիսի բարձունքներ, ուր ցայսօր մարդ առանձինն չէր կրնար հասնիլ: Բայց առանց մարդու սրտին` երաժշտութիւնը կը դառնայ միայն ձայն: