Տիգրան Եկաւեան. «Սփիւռքի օրակարգը առաջնային դարձնելը խիստ անհրաժեշտութիւն է»

Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների մարտահրաւէրների, հայ-թուրքական կապերի ընթացիկ գործընթացների, սփիւռքահայ կառոյցների աշխատանքի ոճի արդիականացման եւ այլ թեմաների մասին «ԱԼԻՔ»-ը զրուցել է ֆրանսահայ քաղաքագէտ, արեւելագէտ Տիգրան Եկաւեանի հետ։

– Պարոն Եկաւեան, ինչպէ՞ս էք գնահատում Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների ներկայ մակարդակը:

– Դժբախտաբար առաւել քան երբեք Հայաստանի եւ Սփիւռքի կապերը գտնւում են մտահոգիչ եւ շատ վատ մակարդակի վրայ, հաշուի առնելով, որ փոխադարձ վստահութիւնը կորցուել է 44-օրեայ պատերազից անմիջապէս յետոյ տարբեր պատճառներով: Ի հարկէ, իւրաքանչիւր կողմն ունի իր պատասխանատուութիւնը այս յարաբերութիւնների բարդացման համար, բայց առաջին հերթին կարեւոր է անդրադառնանք իրողութեանն, որ Սփիւռքի եւ Հայաստանի կապերը առողջ հիմք չունեն, որ հնարաւոր դառնայ դրա հիման վրայ մշակել ռազմավարական յարաբերութիւններ:

Վերջին տարիներին կապերը սահմանափակուել են հետեւեալ օրակարգերի ուղղութեամբ՝ զբօսաշրջութիւն, մարդասիրական օժանդակութիւն: Հայկական Սփիւռքը, ինչպէս Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետն է նշում մաշուել է: Մեր խնդիրն այն է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան վերնախաւն ընդհանրապէս չի ցանկանում, որ սփիւռքահայ մարդկային ռեսուրսները մասնակից դառնան պետականաշինութեան գործին եւ պետութեան հզօրացմանը: Սա առաջին խնդիրն է, որ անհրաժեշտ է շտկել, չկայ այդ մասնակցութիւնը եւ հիմա տեսնում ենք, որ Հայաստանի ներկայ իշխանութիւնները փոխարէն ազգ-պետութիւն ստեղծեն այդ գաղափարը աւելի խոցելի են դարձնում:

– Որո՞նք են Սփիւռքի առջեւ եղած մարտահրաւէրները, որպէսզի աւելի հնարաւոր լինի աշխատել ՀՀ-Սփիւռք յարաբերութիւնների մերձեցման քայլերի առնչութեամբ:

– Մեծ են մարտահրաւէրները, որովհետեւ սփիւռքահայ կառոյցները ծերացել, տկարացել են, խոցելի են դարձել եւ անհրաժեշտ է արդիականացնել, որպէսզի մենք ունենանք երկու օրակարգի իրականացման հնարաւորութիւնները: Մէկը Սփիւռքի հզօրացումն է, այսինքն դէպի Սփիւռք մտայնութեան ուժեղացումը, որպէսզի իւրաքանչիւր կարեւոր համայնք հնարաւորութիւն ունենայ քաղաքական դերակատարութիւն դրսեւորել: Թէեւ, հիմա համայնքներ կան, որոնք դրսեւորում են այդ քայլերը, մասնաւորապէս՝ Ֆրանսա, ԱՄՆ, Լիբանան, Արժենթինա, այս համայնքները քաղաքական դերակատարութիւն են դրսեւորում: Ընդհանրապէս բոլոր համայնքները անհրաժեշտ է իրենց կառոյցները վերաստեղծեն կամ նոր կառոյցներ ստեղծեն, որպէսզի զբաղուեն քաղաքական առաքելութեամբ, որպէսզի նոր վերնախաւ ձեւաւորուի եւ պաշտպանի համահայկական օրակարգ:

Հետեւաբար, կարեւոր խնդիրներից մէկն այն է, որ համայնքները չունեն համահայկական օրակարգ եւ միայն հետապնդում են տեղական օրակարգեր: Սակայն, հիմա հայկական աշխարհը այնքան բախտորոշ հանգրուանում է ու դիմագրաւում է աննախընթաց մարտահրաւէրների, որ անհրաժեշտ է աւելի քան երբեւէ աշխատեն միասնական, նկատի առնելով, որ առանց Հայաստանի իշխանութիւնների են գործում, որոնք զբաղուած են տկարացնելու սփիւռքահայութիւնը: Այս իշխանութիւնները անընդհատ առաջ են բերում երկու Սփիւռքի գաղափարը, դասական Սփիւռք, Մեծ Եղեռնից վերապրածները, իսկ երկրորդ Սփիւռքը, որը կազմուել է 1991 թուականից յետոյ, որոնք տարբեր բովանդակութիւն ունեցող Սփիւռքներ են: Այսինքն, փոխարէն հզօրացնեն ներկայ կառոյցները աշխատում են բաժանել եւ նախընտրում են չէզոքացնել տարբեր պատճառներով:

Հետեւաբար, Սփիւռքի օրակարգի առաջնային դարձնելը շատ կարեւոր է: Մի մտայնութիւն, որը շատ քչերն ունեն: Հարկաւոր է նկատի առնել, որ այսօր երկու կառոյցներ կան, որոնք դերակատարութիւն ունեն այս ուղղութեամբ. Առաջինը՝ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնն է, որ ունի համահայկական ցանց եւ Սփիւռքի դերակատարութեան օրակարգին օգուտ եւ կարեւորութիւն է տալիս, միւսը՝ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնն է, որը զբաղւում է Սփիւռքի օրակարգով: Բայց, անշուշտ Սփիւռքի օրակարգը հնարաւոր է առաջնային դարձնել, եթէ մեր աշխատանքի մշակոյթը փոխենք, եւ այնտեղ է կարելի մտածել տեսլականի մշակման, ռազմավարական եւ սփիւռքակեդրոն օրակարգի ձեւաւորման ուղղութեամբ, որպէսզի Սփիւռքը կարողանայ խօսել մեր անունով, եւ կարողանայ ցոյց տալ Հայաստանին, որ Սփիւռքը ասելիք ունի այս ամբողջ համահայկական հարցերում:

– Հայ-թուրքական յարաբերութիւնների ընթացիկ գործընթացները ինչպէ՞ս էք գնահատում, Հայաստանի համար հեռանկարներ ունի՞ այդ երկխօսութիւնը, նկատի առնենք նաեւ Անթալիայում տեղի ունեցած դիւանագիտական ֆորումի ընթացքում հնչած յայտարարութիւնները Հայաստանի, Թուրքիայի եւ Ատրպէյճանի ներկայացուցիչների միջեւ: Նաեւ այն իրողութիւնը, որ Թուրքիան մշտապէս առաջ է մղում այն օրակարգը, որ Հայաստանը չունենալով ելք դէպի ծով եւ գտնուելով աշխարհագրական ոչ բարենպաստ իրավիճակում պէտք է աւելի շատ շահագրգռուած լինի Թուրքիայի հետ կապերի կարգաւորման օրակարգով:

– Երբ խօսում ենք Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւնների մասին անհրաժեշտ է տարանջատել երկու սկզբունք: Առաջինը՝ հաշտեցման հարցն է, երկրորդը՝ յարաբերութիւնների նորմալացման խնդիրն է, որը երկու պետութիւնների հարց է եւ Սփիւռքը անելիք չունի, որովհետեւ խօսում ենք դիւանագիտական, առեւտրական կապերի հաստատման մասին, սակայն երբ խօսում ենք հաշտեցման մասին, ապա այո՛ Սփիւռքը իր դիրքորոշումն ունի, որովհետեւ այն վերաբերւում է հասարակութիւններին եւ անհրաժեշտ է անպայման խօսել Ցեղասպանութեան օրակարգի մասին: Միւս խնդիրը, դժբախտաբար հիմա Թուրքիայի եւ Հայաստանի մերձեցման խնդիրը ընդհանրապէս առնչուած է Ատրպէյճանի եւ Հայաստանի յարաբերութիւնների հետ, որովհետեւ հիմա նոյնիսկ Ատրպէյճանն է Թուրքիայի ուղղութեամբ ճնշում բանեցնում, իսկ Թուրքիան շահ չունի Հայաստանի նկատմամբ, Հայաստանը պարտուեց եւ այլեւս բոլոր խաղաքարտերը կորցուած են:

– Պարոն Եկաւեան յիշենք, որ յարաբերութիւնների կարգաւորման տարբեր փուլերում Սփիւռքը իր յստակ դիրքորոշումն է արտայայտել հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորման առնչութեամբ:

– Այո, ֆուտբոլային դիւանագիտութեան ժամանակ Սփիւռքը արտայայտեց իր դիրքորոշումը, սակայն Սփիւռքը հիմա դերակատար չէ, որովհետեւ կազմակերպուած օրակարգ չունի առաջ մղելու: Սփիւռքը պէտք է արդիականացնի իր կառոյցները, որպէսզի սփիւռքահայութիւնը ունենայ մէկ նարատիւ, Հայկական Դատի, Հայոց Ցեղասպանութեան արդար պահանջի գործընթացը արդիւնաւորելու համար: Ազգ-պետութիւն լինելու անհրաժեշտութիւն կայ, եթէ Հայաստանը ցանկանում է խօսել համայն հայութեան անունով պէտք է հաշուի առնի, որ հայութեան 75 տոկոսը գտնւում է ՀՀ սահմաններից դուրս: Հետեւաբար, եթէ մենք այս փաստի հետ հաշուի չնստեցինք, ապա հաւատալի չի լինի, որ մենք ժողովուրդ եւ ազգ ենք: Եթէ ցանկանում ենք ազգ լինել պէտք է մեր համահայկական կառոյցները արդիականացնենք, եւ հզօրացնենք, եւ հաշուի առնելով Հայաստանի տկար դիրքը մենք պաշտպանենք մեր շահերը: Անհրաժեշտ է գիտակից լինել եւ աշխատանքի յեղափոխութեան ճանապարհները մշակել:

– Սփիւռքի աշխատանքի նոր ոճը ինչպէ՞ս էք պատկերացնում, անդրադառնանք նաեւ ֆրանսահայ համայնքին, որի ներկայացուցիչներից էք նաեւ դուք: Ի՞նչ մարտահրաւէրների առաջ է կանգնած ֆրանսահայ համայնքը:

– Ֆրանսահայ համայնքը վերջին տարիներին բաւական մեծ յաջողութիւններ արձանագրեց, որովհետեւ աւելի լայն հանրութեան մէջ ներկայութիւն ապահովեց, բայց այն բաւարար չէ եւ անհրաժեշտ է նոր վերնախաւ պատրաստել, որովհետեւ բաւարար չէ միայն Ցեղասպանութեան օրակարգը առաջ տանելը, հայապահպանութեան հարցերով զբաղուելը, եթէ չունենք պատրաստ վերնախաւ: Սա է մեր մարտահրաւէրը: Եթէ խօսք լինի արդիականացման մասին անհրաժեշտ է անդրադառնալ կրթութեանը, եւ Սփիւռքը պէտք է ինքնակազմակերպուի եւ ներդրում կատարի այդ ուղղութեամբ, որպէսզի ունենանք զօրաւոր դպրոցներ նաեւ համալսարաններ, որպէսզի իւրաքանչիւր սփիւռքահայ կարողանայ պատրաստուել, եւ ստեղծենք նոր վերնախաւ ամբողջ Սփիւռքի համար: Չմոռանանք, որ մենք շատ տաղանդաւոր հայորդիներ ունենք, որոնք համայնքների հետ կապ չունեն, որովհետեւ համայնքի կառոյցները չեն կարողացել իրենց տեղ տալ, իրենց պոտենցիալը օգտագործել: Հետեւաբար մեզ անհրաժեշտ է նոր վերնախաւ:

Զրոյցը՝ Սիւնէ Ֆերմանեանի