Շուշիի ազատագրման ժամանակագրութիւն

29 Ապրիլ 92 

 Ազերիներ 700 զինուորներով եւ տասնեակ մը հրասայլերով Շուշիէն կը յարձակին Ստեփանակերտի եւ Քարին Տակի վրայ հասնելով մինչեւ Ստեփանակերտի դռները: Հայկական ուժերու բուռն դիմադրութեան շնորհիւ ազերիները կը նահանջեն, տալով 10 զոհ, 20 վիրաւոր եւ զրահապատ կառք մը: Հայկական կողմը կու տայ 3 նահատակ եւ 5 վիրաւոր:  

30 Ապրիլ 92 

 Ազերիները երկրորդ անգամ ըլլալով կը յարձակին Ստեփանակերտի վրայ: Հայկական ուժերը 4 նահատակ եւ 23 վիրաւոր տալով խիզախօրէն ետ կը մղեն յարձակումը:

1-2 Մայիս 92 

 Ազերիներ 1500 զինուորներ, 20 զրահապատ կառքեր եւ 3 ուղղաթիռներ կը կեդրոնացնեն  Ստեփանակերտ-Շուշի ճակատին վրայ: Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտ կը ռմբակոծուի. ազերիներ վերջնական պատրաստութիւնները կը տեսնեն անցնելու համար մեծ յարձակումի մը Ստեփանակերտի վրայ, մինչ Թուրքիոյ նախագահ Էօզալ Պաքու կ՚այցելէ: 

3 Մայիս 92 

Ազերիներ ուշ գիշերին 3-րդ անգամ ըլլալով կը դիմեն յարձակողականի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի վրայ: Անոնք կը յաջողին գրաւել Ստեփանակերտի մօտակայ ռազմագիտական կարեւորութիւն ունեցող բլուրներ, ուրկէ ռումբ կը տեղայ նաեւ Ստեփանակերտի վրայ:  Հայկական ուժերը բուռն դիմադրութիւն ցոյց կու տան. Լաչինի շրջանէն ազերիական ուժեր կը միանան Ստեփանակերտի վրայ յարձակող ուժերուն: 

5 Մայիս 92 

Մայիսի առաջին օրերուն ծայր առած բախումներուն հետեւանքով ինկած զինուորներուն թիւը կը հասնի 70-ի (երկուստեք): Ուշ երեկոյեան Արցախի խորհրդարանը նիստ մը գումարելով կ՚որոշէ փոխել ազերիներու դէմ ցարդ կիրարկուող պաշտպանողական մարտաւարութիւնը եւ անցնիլ յարձակողականի, չէզոքացնելու համար հրետանիի այն կեդրոնները, ուրկէ կը ռմբակոծուէր մայրաքաղաք Ստեփանակերտը: Այս որոշումին գործադրութիւնը կը վստահուի Պաշտպանական Խորհուրդին: 

8 Մայիս 92 

Կը սկսի Շուշիի ազատագըրման գործողութիւնը: 

Յարձակումներ – Հայկական ուժերը կը սկսին յարձակողականը քանի մը ճակատներու վրայ զուգահեռաբար: 

Ա. Դէպի Ջանհասան. թըշնամիի յառաջացեալ դիրքերուն մօտ՝ դէպի Ջանհասան ուղղուող ազատամարտիկներու խումբը անակնկալօրէն կ՚ենթարկուի պաշարման:

Տեղի կ՚ունենան կատաղի կռիւներ, որոնք նոր թափ կը ստանան Քէօսալարէն հասնող հայ ազատամարտիկներու օգնութեամբ: Կը կազմակերպուի արագ եւ ազդու յարձակողական, որուն ընթացքին կը գրաւուին 100 միլլիմեթրնոց այն հրթիռարձակները, որոնք ամիսներ շարունակ կը ռմբակոծէին Ստեփանակերտը: 

Բ. Քէօսալարի ճակատ. դէպի Քէօսալար ուղղուող հայկական ուժերը նոյնպէս անակնկալօրէն կ՚ենթարկուին պաշարման: Բուռն բախումներու ընթացքին կը փճացուի ազերիական հրասայլ մը եւ զրահապատ մը: Կ՚իյնան բազմաթիւ նահատակներ եւ տասնեակ մը վիրաւորներ հայկական կողմէն: 

Առաւօտեան ժամը 10:00-ին յարձակման ազդանշանէն 5 ժամ ետք, Ջանհասանը եւ Քէօսալարը կ՚իյնան հայկական ուժերու հակակշռին տակ: 

Դէպի Շուշի  Հայկական ուժերը Շուշիի պաշտպանողական ամրութիւնները կը ճեղքեն հիւսիսէն եւ արեւելքէն: 

1.- Շոշ-Շուշի (արեւելք) 

Մայիս 8-ի առաւօտեան ժամը 2:30-ին հայկական հրետանին կը սկսի Շուշիի անընդմէջ եւ ճշգրիտ ռմբակոծման: 

Միաժամանակ Աշոտ Ղուլեանի (Բեկոր) գլխաւորութեամբ Դաշնակցութեան ջոկատը Շոշ գիւղէն կ՚իջնէ ձոր եւ մագլցելով Շուշիի բարձունքը անակնկալօրէն կը յարձակի ազերիական ուժերուն վրայ, կը ստեղծէ ընդհանուր խուճապ ու կը կոտրէ թշնամիի դիմադրողականութիւնը: 

 2.- Ստեփանակերտ-Շուշի (հիւսիս) 

Հայկական հրասայլերը եւ 4-րդ վաշտը, յառաջապահ ունենալով այլ դասակներ, Շուշի-Ստեփանակերտ մայր ճանապարհէն կռուելով կը բարձրանան դէպի Շուշի: Հայկական հրասայլերը կը հանդիպին ազերիական հրասայլային դիմադրութեան, որ կը չէզոքացուի հայկական հրետանիի ճշգրիտ ռմբահարումով: Այս յարձակման ընթացքին ուղղակի ռմբահարման կ՚ենթարկուի Հայկական հրասայլ մը, որուն մէջ գտնուող 2 զինուորները կը զոհուին: 

Լիսագորի ռազմագիտական դիրքի  ճնշում 

Շուշիի գործողութեան մաս կը կազմէ նաեւ Շուշի-Լաչին ռազմագիտական ճանապարհին վրայ իշխող ազերիական Լիսագորի դիրքին ճնշումը: 

Հ.Յ.Դաշնակցութեան վաշտը շրջանցելով լեռնաշղթան, Սըղնախ գիւղի վրայով կը մօտենայ Լիսագորի: Վաշտը հետիոտն կը յառաջանայ անանցանելի ճամբաներէ: Կը քալէ 12 ժամ եւ կը հասնի Լիսագորի եւ Զառիսլուի միջեւ բարձունքի մը եւ Լաչին: Այստեղ տեղի կ՚ունենայ փոխ-հրացանաձգութիւն, որուն ընթացքին կը նահատակուի ՀՅԴ Լիբանանի երիտասարդական միութեան անդամ՝ ընկ. Վիգէն Զաքարեան: 

8 Մայիս 92 

8 Մայիսի երեկոյեան, Շուշին ամբողջութեամբ կ՚ենթարկուի հայ ազատամարտիկներու հակակշռին: 

Photo: Vladimir Gevorgyan