Երեք Զինուոր, Երեք Եղբայր, Երեք Անհատականութիւն
ԳԱՅԵԱՆԷ ՊՕՂՈՍԵԱՆ
Երեք զինուորները նստել են կողք կողքի շարուած աթոռների վրայ ու պատրաստակամ նայում են ինձ: Սիրում եմ զրուցել երիտասարդների հետ, հասկանալ նրանց ապրումները, մտքերը, մտահոգութիւնները, հպուել նրանց ազատութեանն ու ըմբոստութեանը, լաւատեսութեանն ու խիզախութեանը: Անթաքոյց սիրով հայեացքս սահում է մէկից միւսին. տղաները ժպտում են:
– Եղբայրնե՞ր էք,- մէկ անգամ էլ եմ ճշդում, որովհետեւ այնքան տարբեր են ժպտում… ու արտաքինով էլ բոլորովին նման չեն իրար: Յանկարծ մէջս զարթնում է չկայացած հոգեբանը (իմ անկատար երազանքներից մէկը) ու փորձում եմ տարրալուծել երեք հայեացք, երեք աչքեր, երեք ժպիտ, որ պահ առ պահ նոր երանգներ է ստանում:
Խորէնը աւագն է, խաղաղ հայեացք ունի, աչքերն ազնիւ են, մտածող, հնազանդ:
Յովիկը կրտսերն է: Սեւեռուն նայում է ինձ, շարժումներն արտայայտիչ են, դէմքին չարաճճի կրակ կայ: Սիրուն տղայ է:
Հայկը միջնեկն է, պինդ մկաններ ունի, կեցուածքի մէջ անթաքոյց ըմբոստութիւն կայ: Անհամբերութիւնից ճօճւում է աթոռի վրայ ու առանց հարցնելու սկսում` «Մենք, ուրեմն, Ռուսաստանից ենք եկել: Եկել ենք մեր հայրենիքը պաշտպանելու»…
Ես հասկանում եմ, որ ամենատաղանդաւոր լրագրողն անգամ չի կարող այս երեք միանգամայն տարբեր երեւոյթները համատեղել մէկ զրոյցի մէջ: Ու որոշում եմ Ուտմուրթիայի Սարափուլ քաղաքում մեծացած ու հայրենիքին ամիսներ առաջ զինուորագրուած երեք եղբայրների` Խորէն, Հայկ եւ Յովիկ Մկրտչեանների հետ զրուցել առանձին-առանձին:
Մարդուն Հերոս Դարձնում Են…
– Եւ ի՞նչ…,- հարցնում է Յովիկը:
– Ի՞նչը ինչ,- անակնկալի եմ գալիս:
– Դէ ուշադիր նայում էիք, հոգեվերլուծութիւն էիք անում:
– Ի՞նչ իմացար:
– Հոգեբանութիւնն իմ տարերքն է, շա՜տ շա՛տ եմ կարդացել: Մարդու հոգին հասկանալը ամենաբարդ ու ամենահետաքրքիր զբաղմունքն է: Ծառայութիւնս աւարտեմ, ընդունուելու եմ հոգեբանութեան բաժանմունք: Ես էլ ձեզ էի ուսումնասիրում: Դեռեւս միջանցքում. մի քանի անգամ գնացիք-եկաք:
– Եւ ի՞նչ,- այս անգամ հարցնելու հերթն իմն է:
– Ինքնասեւեռում, միշտ առաջինը լինելու ձգտում, անսահման լաւատեսութիւն, բացառիկութեան ախտանշաններ…
– Ախտանշաննե՞ր…այ քեզ բա՜ն:
– Մենք մի բանով իրար նման ենք` ուշադրութեան կենտրոնում լինելու ցանկութեամբ:
– Բանակում հնարաւո՞ր է ուշադրութեան կենտրոնում լինել: Զինուորական համազգեստը հաւասարեցնում է բոլորին,- խօսակցութիւնը «տեղափոխում եմ» բանակ:
– Ես միշտ դիրքորոշում ունեմ, լղոզուած չեմ:
-…Տխո՞ւր ես,- դէմքին լարուածութիւն կայ: Թէ՞ մտահոգութիւն:
– Դեռ ուշքի չեմ եկել: Հայրս ասում էր` Երեւանը Մոսկուայից սիրուն է:
– Սիրո՞ւն է:
– Մոսկուան կոպիտ քաղաք է, շատ մեծութիւններ կան, քիչ սէր: Երեւանը մեղմ է, ազնուական` երբեմնի փառքի ու հրապոյրների կնիքը վրան: Հին, թանկարժէք շորի պէս, որ ինչքան էլ խունանում է, գեղեցկութիւնը չի կորցնում:
– Ի՞նչը սրտովդ չէ:
– Գիւղում մարդիկ թրիք են չորացնում, որ ձմռանը… 21-րդ դարում: Երեխայ կայ` առաջին դասարան չգնաց շոր չունենալու պատճառով: Ռուսաստանում լինէր, ոստիկանութիւնից կը գային, կը հետաքրքրուէին, երեխային դպրոց կը տանէին:
– Բանակում ի՞նչ կայ,- հարցնում եմ, որովհետեւ չեմ ուզում` ինքը ինձ որեւէ բան հարցնի թրիք չորացնող գիւղացիների ու շոր չունենալու պատճառով դպրոց չգնացող երեխաների մասին:
– Մեր վաշտում լաւ է, որովհետեւ հաւասարութիւն է: Գործարարի տղան ու բանուորի տղան հաւասար ծառայում են: Զինուորը ջահել է, կարող ես ոգեւորելով, ներշնչելով նրան հերոս դարձնել, կարող ես կոտրել ու դարձնել դաւաճան:
– Դաւաճան կամ հերոս ծնւում են:
– Խորապէս սխալւում էք: Մարդուն հերոս կամ դաւաճան են դարձնում նրան շրջապատող մարդիկ:
Չգիտես ինչո՛ւ ուզում եմ իմանալ, որ այս տղան սիրած աղջիկ ունի՞, թէ՞ չէ:
– Սիրո՞ւմ ես նամակ գրել, ինչ-որ մէկին գրո՞ւմ ես,- հարցնում եմ:
– Ինձ աղջիկները պաշտում են,- ժպտում է լայնաշուրթ, չարաճճի:
Ես մտածում եմ` լաւ է, որ խմբագիրը արձակուրդում է: Ի՞նչ էի պատասխանելու, երբ հարցնէր` ինչո՞ւ ծառայութեանը վերաբերող հարցեր չես տուել, զինուորի առօրեան չի երեւում նիւթիդ մէջ, մարտական պատրաստութիւնը…
– Չի բացառւում, որ ես լրագրող դառնամ,- ասում է Յովիկն ու խորամանկ ժպտում:
– Այս պահի՞ն որոշեցիր:
– Լաւ մասնագիտութիւն ունէք:
Հայ Լինելը Պատիւ Է
Հայկի դէմքի խստութիւնը խանգարում է ինձ: Յօնքերը կիտած` անհաղորդ նայում է:
– Մկաններիցդ երեւում է, որ մարզիկ ես,- սիրաշահում եմ:
– Ես ու Խորէնը վեց տարի քարաթէ ենք պարապել,- պատասխանում է դէմքի նոյն խստութեամբ:
– Յաջողութիւններ ունեցե՞լ էք:
– Ինչպէ՞ս կարող է հայը մի գործ անել ու յաջողութիւն չունենալ,- բանաձեւում է ու նայում դէմքիս:
Ռուսաստանում է մեծացել, հայերէն հազիւ է խօսում:
– Ռուսաստանի առաջնութիւնում երկրորդ տեղն ենք զբաղեցրել մեր քաշային կարգում: Հայրս փոքրուց ասել է` Ռուսաստանում դուք Հայկ, Խորէն կամ Յովիկ լինելուց առաջ հայ էք, ազգի պատիւը բարձր պիտի պահէք, միշտ ձգտէք առաջ:
– Դժուար չէ՞ միշտ մրցակցութեան մէջ ապրելը:
– Հայրս միշտ ասել է` հայ լինելը պատիւ է:
– Բա՛ չե՞ս հարցրել` ինչո՞ւ:
– Հայրս առանց հարցնելու էլ ասել է` քո ազգը իր չափանիշներն ունի, որոնք լաւագոյնն են աշխարհում, պիտի այնպէս ապրես, որ դուրս չմնաս այդ չափանիշներից:
– Որո՞նք են հայ ազգի չափանիշները:
– Դէ՛, բոլորը, ո՞րը թուեմ, ասենք` ընտանիքի մոտելը: Տղամարդը պիտի փող աշխատի, հոգայ ընտանիքի հոգսերը, տան գլուխը լինի ու տան տէրը: Կինը պիտի լինի հոգատար, խնամի ամուսնուն, դաստիարակի երեխաներին: Օճախը տաք պահի: Երեխաները հնազանդ պիտի լինեն ծնողներին, պատուեն ու սիրեն նրանց, ու երբ ծնողները ծերանան, խնամեն նրանց: Սա զուտ հայկական մոտել է ու շատ գեղեցիկ:
– Հեշտ յարմարուեցի՞ր հայաստանցի զինուորների բնաւորութեանը: Չկայի՞ն մտածելակերպի, կենցաղավարութեան տարբերութիւններ:
– Ամէն ինչ սահուն անցաւ իմ հրամանատարի շնորհիւ: Մեր վաշտի հրամանատար Արթուր Մելքոնեանը 27 տարեկան է: Ե՛ւ եղբայր է մեզ համար, ե՛ւ հայր, ե՛ւ ընկեր, ե՛ւ հրամանատար: Մեր բանակային ընտանիքի մեծն է, աւագը, որն ամբողջ պատասխանատուութիւնը իր վրայ է վերցրել ու իր վերաբերմունքով, իր սրտացաւութեամբ, իր հոգատարութեամբ այնպէս է արել, որ իւրաքանչիւրս հոգ տանենք միւսի մասին: Բանակի զինծառայութեան հանդէպ իր սէրը փոխանցել է մեզ, հայրենիքը գործով սիրելու իր ձեւը: Նա առաջին անգամ է վաշտ ղեկավարում, բայց կարողացաւ մեր վաշտը լաւագոյնը դարձնել ոչ միայն գնդում, այլեւ` զօրամիաւորումում: Նա մեզ չստիպեց լաւ ծառայել, այլ ներշնչեց` իր սիրով, իր արդարամտութեամբ, բոլորիս հաւասար աչքով նայելու իր բնաւորութեամբ ստիպեց գնալ իր հետեւից, այնպէս ծառայել, ինչպէս ինքն է ուզում: Մի անգամ դաշտային պարապմունքի ժամանակ անձրեւ եկաւ, եղանակը ցրտեց: Մեր վաշտի հրամանատարը մեզ տարաւ սպաների համար նախատեսուած իր վրանը, բոլորիս տեղաւորեց: Մենք զինուորներով ինչպէ՞ս կարող ենք մէկս միւսին անտեսել, վերեւից նայել, եթէ նոյնիսկ մեր հրամանատարը մեզ վերեւից չի նայում: Եթէ մենք տեսնում ենք, թէ նա ինչպէս է իւրաքանչիւրիս մասին մտածում: Եթէ բոլորը մեր հրամանատարի պէս հրամանատար ունենան, մեր բանակին ոչ ոք չի յաղթի:
Հանդուրժելը Ուժի Նշան Է
Ես ու Խորէնը մնացինք երկուսով: Խորէնն աւագն է: Տարիքին անյարիր` լուրջ է, խոհուն ու սակաւախօս:
– Լաւ եղբայրներ ունես,- ասում եմ:
– Երկուսն էլ անհատականութիւն են ու շատ տարբեր են իրարից:
– Ո՞վ է աւելի շատ հոգս պատճառել քեզ մանկութեան տարիներին:
– Երկուսն էլ իմ աւագութիւնն ընդունել են ու յարգել իմ խօսքը: Մեր ընտանիքում այդպէս է:
– Դու երկուսի էլ հակապատկերն ես:
– Ես հանդարտ բնաւորութիւն ունեմ, շուտ չեմ բռնկւում, ինքնամփոփ եմ, քիչ ընկերներ ունեմ, միասէր եմ: Դժուարութեամբ եմ շփւում մարդկանց հետ, ինձ իմ միջավայրն է պէտք: Աղջիկները Յովիկի նման առեղծուածային տղաների են սիրում կամ Հայկի նման գործնական:
– Առեղծուածայի՞ն ու գործնակա՞ն… Իսկ քեզ ի՞նչ բառով կը բնութագրես:
– Ես, հայերէն ո՞նց է հնչում, «պաստայաննի» եմ: Ես իմ աշխարհում եմ ապրում: Իմ մասնագիտութեան, իմ ընտանիքի, իմ ընկերների, իմ սիրած աղջկայ հետ:
– Ի՞նչ մասնագիտութիւն ունես:
– Կահոյքի ծրագրող եմ:
– Բանակային կեանքն ինչպէ՞ս է անցնում:
– Ռուսաստանում մարդիկ ապրում են լաւի ու վատի մասին սեփական պատկերացումներին համապատասխան, իսկ Հայաստանում պարտաւոր ես ապրել ըստ հասարակական կարծիքի, դառնալ ինչ-որ կարծրատիպերի գերին: Նոյնը բանակում է: Կան «աւանդոյթներ», որոնք բոլորին խանգարում են, օրինակ` ես զգացել եմ, որ վիճող տղաները կը հանդուրժէին, կը ներէին իրար, եթէ «հանդիսատես» չունենային, եթէ հանդուրժելը ոչ թէ թուլութեան, այլ ուժի նշան համարուէր: Ինձ համար ծիծաղելի է տեսնել որոշ զինուորների ինքնահաստատուելու ջանքերը: Ես եկել եմ բանակ զինուորական մասնագիտութիւն սովորելու, ծառայելու հայրենիքիս ու չեմ հասկանում այն տղաներին, ովքեր գլուխ են պահում եւ հպարտանում են դրանով: Ես «լաւ տղայի» իմ պատկերացումն ունեմ. փնթի տղան չի կարող լաւը լինել նրանից, ով մաքրում է իր շուրջը: Լաւ տղան նա է, որն իր ֆիզիքական ուժը մարդկանց օգնելու համար է օգտագործում, որը բարութեան, հաշտութեան կողմնակից է: Հայրս միշտ ասել է` ուժեղից ուժեղը կայ, քեզնից թոյլին բարձրացրու, որ քեզնից ուժեղն էլ քեզ բարձրացնի:
Յ. Գ.
Նիւթն աւարտել` կարդում եմ գրածս. մի տեսակ կարծես արժանահաւատ չէ, շատ է խելօք ու բարձրագոչ հասարակ զինուորի համար: Բայց այս զրոյցն այն դէպքերից է, որ գրեթէ չեմ «գունազարդել»: Տղաների ռուսերէնը, որ յամառօրէն ձգտում էին հայերէն բառերով համեմել, անկեղծ էր, ինքնատիպ ու բնական, բայց հայերէն վերապատմելիս, այնուամենայնիւ, վերամբարձ է թւում:
«Հայ Զինուոր»