Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականութիւնը մնալու է անցած երկու տասնամեակների ժառանգութեան ազդեցութեան տակ. իրանցի փորձագէտ

Թուրքիայի համապետական ընտրութիւնների հնարաւոր արդիւնքների, Անգարայի տարածաշրջանային քաղաքականութեան վրայ դրանց ազդեցութեան եւ յարակից այլ հարցերի շուրջ Ermenihaber.am-ը զրուցել է Թեհրանի համալասարանի գիտական յանձնաժողովի անդամ Ալի Քալիրատի հետ

– Յարգելի՛ պարոն Ալի Քալիրադ, շնորհակալ ենք հարցազրոյցի առաջարկն ընդունելու համար: Պարոն Ալի Քալիրատ, ինչպէս գիտենք, Մայիսի 14-ին Թուրքիայում կայանում է նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրութիւնները։ Նախագահի պաշտօնի համար պայքարում են գործող նախագահ Ռեճեպ Թայիպ Էրտողանը եւ ընդդիմադիր թեկնածու Քեմալ Քըլըճտարօղլուն։ Ի՞նչ էք կարծում, ի՞նչ արդիւնք կ’ունենայ ընտրական գործընթացը։

– Այժմ, երբ մենք ընտրութիւնների արդիւնքների շեմին ենք, եւ քուէաթերթիկների հաշուարկը մի քանի ժամից կ’աւարտուի, արդիւնքների կանխատեսումն աւելի բարդ ու բարդ է, քան նախկինում։ Թւում է, որ չնայած հրապարակուած հարցումների արդիւնքների եւ նախնական հաշուարկների, Էրտողանը եւ նրա դաշնակիցները ի վերջոյ յաղթում են նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրութիւններում։ Եթէ անգամ նախագահական ընտրութիւններում յաղթի ընդդիմադիր թեկնածու Քըլըճտարօղլուն, ապա խորհրդարանական ընտրութիւններում «Հանրապետական» կոալիցիայի յաղթանակն իրականում նշանակում Էրտողանի եւ «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան ազդեցութեան շարունակութիւնը Թուրքիայի քաղաքական մթնոլորտի վրայ։

– Ձեր կարծիքով՝ Թուրքիայում հնարաւոր իշխանափոխութիւնն ի՞նչ ազդեցութիւն կ’ունենայ երկրի տարածաշրջանային քաղաքականութեան վրայ։ Անվտանգութեան միջավայրում հնարաւոր փոփոխութիւն ակնկալո՞ւմ էք:

– Բնականաբար, ներքին միջավայրի փոփոխութիւնները, այդ թւում՝ գաղափարախօսութիւնների, քաղաքական արժէքների եւ ինքնութեան փոփոխութիւնները կարեւոր են, բայց անկախ Մայիսի 14-ի ընտրութիւններում որեւէ քաղաքական ուժի յաղթանակից՝ Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականութիւնը մնալու է անցած երկու տասնամեակների ժառանգութեան ազդեցութեան տակ։ Միւս կողմից, Թուրքիան ենթարկւում է միջազգային նոր միտումների եւ վերանայելու է քաղաքականութիւնը՝ ինչպէս դիմակայել միջազգային համակարգի նոր պայմաններին եւ դրա տարածաշրջանային հետեւանքներին։ Ընդդիմադիր վեց կուսակցութիւնների համատեղ փաստաթղթի արտաքին յարաբերութիւններին վերաբերող գլխում արծարծուած թեմաների համաձայն, թւում է, որ Թուրքիայի անվտանգութեան միջավայրի սպառնալիքների եւ հնարաւորութիւնների վերաբերեալ նրանց ըմբռնումը սկզբունքօրէն չի տարբերւում «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան մօտեցումից։

– Իսկ ի՞նչ կ’ասէք ընտրութիւններից յետոյ Թուրքիայի եւ Իրանի յարաբերութիւնների մասին։ Ըստ Ձեզ՝ հնարաւոր իշխանափոխութիւնն ի՞նչ ազդեցութիւն կ’ունենայ Իրան-Թուրքիա յարաբերութիւնների վրայ։ Ընդդիմութեան թեկնածու Քայեալ Քըլըճտարօղլուն նշել է, որ Իրանի երթուղին Միջին միջանցքի հիմնական երթուղիներից մէկն է։ Ըստ Ձեզ՝ ընտրութիւնների արդիւնքներն ի՞նչ ազդեցութիւն կ’ունենան միջազգային տարանցիկ երթուղիների վրայ։

– Կարծես՝ Իրանի եւ Ռուսաստանի մի քանի տարուայ ջանքերի յաջող աւարտից ի վեր՝ վերջ դնելու սիրիական ճգնաժամին, ինչպէս նաեւ Դամասկոսի տարածաշրջանային յարաբերութիւնների կարգաւորման գործընթացի սկզբից յետոյ, այժմ Հարաւային Կովկասը դարձել է Թեհրանի եւ Անգարայի միջեւ յարաբերութիւնների կարեւորագոյն մարտահրաւէրը։ Եթէ ընդդիմութիւնը յաղթի ընտրութիւններում, ապա, անկասկած, սա ազդեցութիւն կ’ունենայ Անգարայի եւ Պաքուի յարաբերութիւնների վրայ՝ հաշուի առնելով Ատրպէյճանի իշխանութիւնների վերջին յայտարարութիւնները եւ այս երկրի կառավարութեանը ենթակայ լրատուամիջոցների յստակ դիրքորոշումը թուրքական ընտրութիւնների նկատմամբ։ Իսկ «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան առաջնորդները ջանքեր են գործադրում՝ շահարկելով Ատրպէյճանի հետ յարաբերութիւնները՝ աջ ազգայնական ընտրողների տրամադրութիւնները փոխելու համար։ Սակայն այս ամէնը չի նշանակում, որ Անգարայի քաղաքականութիւնը շրջադարձ կը կատարի Պաքուի նկատմամբ։ Ի հարկէ, Քըլըճտարօղլուի յաղթանակի դէպքում Թուրքիայի կովկասեան քաղաքականութիւնը բնականաբար կը տարուի Եւրամիութեան նկատառումների ու առաջնահերթութիւնների շրջանակներում, ինչպիսին է եւրոպական էներգետիկ անվտանգութեան ապահովման հարցը։ Ուստի Թեհրանն ու Անգարան պէտք է լուծումներ գտնեն Հարաւային Կովկասում մրցակցութիւնը կառավարելու համար։ Անկախ նրանից, թէ Էրտողանը կը յաղթի, թէ Քըլըճտարօղլուն, Իրանի եւ Թուրքիայի տարածքով Արեւելք-Արեւմուտք տարանցիկ ճանապարհի ամրապնդումն ու զարգացումը կարող է դառնալ համագործակցութեան առանցքներից մէկը։