Ատրպէյճան-Իսրայէլ «սիրախաղը» առաւել անկաշկանդ եւ հրապարակային է դառնում

ԱրմէնՊետրոսեան

Ընթացիկ տարին ամենաակտիւն է Իսրայէլ-Ատրպէյճան յարաբերութիւնների ողջ պատմութեան ընթացքում։ Ընդամէնը 5 ամսուայ ընթացքում այս երկրների յարաբերութիւններում արձանագրուել են որակական լուրջ տեղաշարժեր, որոնք ուղղակի արդիւնք եւ հետեւանք են նաեւ աշխարհաքաղաքական եւ տարածաշրջանային մի շարք բարենպաստ իրողութիւնների։

2023 թ. Մայիսի 30-31-ին տեղի է ունեցել Իսրայէլի նախագահ Իցխակ Հերցոգի պետական այցն Ատրպէյճան (ուշագրաւ է, որ ըստ իսրայէլական ԶԼՄ-ների՝ այցը պետական էր, ատրպէյճանական ԶԼՄ-ների համաձայն՝ պաշտօնական)։

Իրադարձութիւնը պատմական էր, քանի որ նախագահի մակարդակով սա առաջին այցն էր Պաքու։ Ատրպէյճան մեկնելուց առաջ «Բեն Գուրիոն» օդանաւակայանում Իսրայէլի նախագահը յայտարարել է․ «Ատրպէյճանն առանցքային եւ բարեկամական պետութիւն է՝ համագործակցութեան բազմաթիւ ոլորտներով… Ատրպէյճանն Իրանի հարեւանն է՝ տարածաշրջանում ապակայունացնող ուժի, որը փորձում է խաթարել խաղաղութեան եւ անվտանգութեան իսրայէլական դաշինքները»։

Իրանի թեմային Հերցոգն անդրադարձել է նաեւ Ատրպէյճանի նախագահի հետ հանդիպմանը՝ դրանից յետոյ իր հրապարակային ելոյթում ընդգծելով, որ Ալիեւի հետ մանրամասնօրէնխօսել են «համաշխարհային եւ տարածաշրջանային անվտանգային կառուցուածքի մասին, որը վտանգւում եւ սպառնալիքների է ենթարկւում Իրանի կողմից»:

Ալիեւին իր հերթին բարձր է գնահատել երկու երկրների միջեւ պաշտպանական համագործակցութիւնը՝ յաւելելով, որ Պաքուն «այս ոլորտում երկար տարիներ է՝ մուտք ունի դէպիիսրայէլական ժամանակակից տեխնիկան, որն օգնում է արդիականացնել Ատրպէյճանի պաշտպանունակութիւնը եւ պաշտպանել պետականութիւնը, արժէքները, ազգային շահերը եւ տարածքային ամբողջականութիւնը»։

Ատրպէյճանի հրէական համայնքի հետ հանդիպմանը Հերցոգը մատնանշել է Իրանում բնակուող 30 միլիոնանոց Ատրպէյճանական սփիւռքի հանգամանքը, թէ ինչպէս Պաքուն «ոտքի կանգնեց, (երբ) երեք տարի առաջ յաղթեց Հայաստանին եւ վերադարձրեց իր տարածքի 30 տոկոսը» եւ թէ որքան տպաւորուած է Ալիեւի «անձնական համարձակութեամբ» իր անձի նկատմամբ Իրանի թշնամանքի հանդէպ:

Հարկ է նշել, որ «պատմական» կարելի է գնահատել ոչ միայն վերոնշեալ այցը, այլեւ Իսրայէլ-Ատրպէյճան բարձր մակարդակի բանակցութիւններում Իրանի վերաբերեալ նման հանդուգն հռետորաբանութիւնը հրապարակային հարթութիւնում։

Ընդ որում, այս երեւոյթը նոր է, որը պայմանաւորուած է տարածաշրջանային վերջին իրողութիւններով, յատկապէս՝ Ատրպէյճան-Իրան յարաբերութիւններում արձանագրուածաննախադէպլարուածութեամբ։ Վերոնշեալի համատեքստում Ատրպէյճան-Իսրայէլ-Իրան եռանկիւնում գործում է հետեւեալ բանաձեւը՝ որքան սրւում են Պաքու-Թեհրան յարաբերութիւնները, տրամագծօրէն հակառակ սցենարն է արձանագրւումՊաքու-Թել Աւիւ ուղղութեամբ։

Հետեւաբար նաեւ այս տեսանկիւնից 2023 թուականնաննախադէպ է։ Իսրայէլի նախագահի այցից ընդամէնը 40 օր առաջ Ատրպէյճան էր այցելել Իսրայէլի ԱԳ նախարար Էլի Քոհէնը՝ բոլոր ժամանակներում Պաքու ժամանած ամենաբազմանդամ պատուիրակութեամբ։ Ապրիլի 18-19-ին կայացած Իսրայէլի ԱԳ նախարարի գլխաւորած ծանրակշիռ պատուիրակութեան այցի թեմատիկ առիթը միջկառավարական յանձնաժողովի 3-րդ նիստն էր։ Դրա կազմում ներառուած էին պաշտպանական արդիւնաբերութեան, կիբեր եւ ազգային անվտանգութեան, ջրային ռեսուրսների կառավարման, ինչպէս նաեւ գիւղատնտեսութեան ոլորտներում մասնագիտացած 20 առաջատար ընկերութիւնների ներկայացուցիչներ: Նրանք տասնեակ հանդիպումներ են անցկացրել ատրպէյճանական պետական կառոյցների եւ համապատասխան ոլորտային կազմակերպութիւնների ներկայացուցիչների հետ։ Մինչեւ Ատրպէյճան մեկնելը Քոհէնըյայտարարել էր. «Այսօր քաղաքական կարեւոր այցով եմ մեկնում, որպէսզի Պաքուում մեր լաւ ընկերների հետ շարունակենք միասնական եւ ամուր ճակատ կառուցել մեր ընդհանուր մարտահրաւէրներիդիմագրաւման եւ տնտեսութեան, անվտանգութեան, էներգետիկայի ու նորարարութեան/ինովացիայի ոլորտներում համագործակցութեան խորացման համար»: Իսրայէլցի պաշտօնեաների նկատմամբ ցուցաբերուեց բարձր մակարդակի ընդունելութիւն։ Է. Քոհէնը հանդիպեց Ատրպէյճանի նախագահ Ի. Ալիեւի, իր գործընկեր Ջ. Բայրամովի հետ, իսկ էկոնոմիկայի նախարար Մ. Ջաբարովի հետ գլխաւորեցին միջկառավարական նիստը։ Այցի ընթացքում ձեռք են բերուել մի շարք կարեւոր պայմանաւորուածութիւններ առեւտրային յարաբերութիւնների եւ ներդրումների խրախուսման, շրջակայ միջավայրի պահպանութեան ոլորտում համագործակցութեան, նորարարական տեխնոլոգիաների՝ թուային տնտեսութեան, բնագաւառներումստորագրուել են փաստաթղթեր։

Բայց եւ այնպէս, Ատրպէյճան-Իսրայէլ յարաբերութիւններում արձանագրուած առանցքային իրադարձութիւնը Մարտի 29-ին Թել Աւիւումատրպէյճանական դեսպանատան բացումն էր, որը տեղի ունեցաւ Ատրպէյճանի ԱԳ նախարար Ջ. Բայրամովի անմիջական մասնակցութեամբ։

Հարկ է նշել, որ Իսրայէլն ու Ատրպէյճանը դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատել են 1991 թ.։ Իսրայէլը դարձաւ աշխարհի առաջին երկրներից մէկը, որը ճանաչեց անկախ Ատրպէյճանական Հանրապետութիւնը, իսկ 1993 թ. Պաքուումբացուեց Իսրայէլի դեսպանատունը (Ատրպէյճանի պատասխան քայլի 30-ամեայ ձգձգման պատճառները՝ յաջորդիւ)։

Քոհէն-Բայրամով հանդիպմանն աննախադէպյայտարարութեամբ էր հանդէս եկել Իսրայէլի ԱԳ նախարարը՝ նշելով. «Իսրայէլում Ատրպէյճանի դեսպանատան բացումը երկու երկրների միջեւ յարաբերութիւնների ամրապնդման եւս մէկ վկայութիւն է: Ատրպէյճանը մուսուլմանական երկիր է, իսկ նրա ռազմավարական դիրքը երկկողմ յարաբերութիւնները դարձնում է կարեւոր եւ մեծ ներուժ ունեցող։ Իսրայէլի կապերն Ատրպէյճանի հետ մեծ նշանակութիւն եւ մեծ ներուժ ունեն։ Մենք պայմանաւորուեցինք ուժեղացնել իրանական սպառնալիքի դէմ պաշտպանութեան միասնական ճակատը, զարգացնել համագործակցութիւնը տնտեսութեան, անվտանգութեան եւ վերականգնուող էներգիայի աղբիւրների շահագործման ոլորտներում։ Միասին կ’աշխատենք կանխելու Իրանում միջուկային զինանոցի ստեղծումը. սա պահանջում է ոչ միայն դիւանագիտականեւ տնտեսական քայլեր, այլ նաեւ զսպման ուժային գործօնների ամրապնդում»։

Պէտք է հաւաստել, որ իսրայէլցի եւ ատրպէյճանցի բարձրաստիճան պաշտօնեաների հանդիպումներում նման հակաիրանական հրապարակային յայտարարութիւնը աննախադէպ էր։ Այս իրողութիւնը փաստում է ինչպէս Ատրպէյճան-Իսրայէլ յարաբերութիւնների որակապէս նոր մակարդակի, այնպէս էլ Իրանի դէմ միասնական ճակատի ձեւաւորմանդիւանագիտական-քարոզչական բազմավէկտոր ուղերձների յղման նպատակային քաղաքական քայլի մասին։

Իսրայէլ-Ատրպէյճան յարաբերութիւնների առանձնայատկութիւնները

Ընդհանուր առմամբ, Ատրպէյճան-Իսրայէլ ռազմավարական բնոյթի յարաբերութիւնները որակապէս նոր մակարդակի հասան 2020 թ. 44-օրեայ պատերազմի ընթացքում եւ դրանից յետոյ Հարաւային Կովկասում ստեղծուած որակապէս նոր իրավիճակի պայմաններում։ Ատրպէյճան-Թուրքիա դաշինքի համար չափազանց կարեւոր պատերազմում նման արդիւնքներհնարաւոր եղաւ արձանագրել նաեւ Իսրայէլի միանշանակ աջակցութեան շնորհիւ։ Պատերազմական գործողութիւնների ընթացքում Իսրայէլի անխափան ռազմական մատակարարումներն անգնահատելի գործօն էին դրա արդիւնաւէտ ընթացքի համար։

Պատերազմի հետեւանքով տարածաշրջանում ուժային հաւասարակշռութիւնըփոխուեց մի կողմից՝ Ռուսաստանի, իսկ միւս կողմից՝ թուրք-ատրպէյճանական դաշինքի օգտին, զգալիօրէն թուլացան Իրանի դիրքերը։ Նման զարգացումներն էականօրէն նպաստեցին Պաքուի եւ Թել Աւիւի միջեւ յարաբերութիւններում առաւել անկաշկանդ առաջընթացին։

Հարկ է նշել, որ այս երկկողմ բազմաշերտ յարաբերութիւնները եղել են փոխշահաւէտ, ռազմավարական նշանակութեան, բայց որոշակիօրէն նաեւ խնդրայարոյց։ Բանն այն է, որ առնուազն 2000-ականների երկրորդ 10-ամեակից սկսած՝ Ատրպէյճանը եղել է իսրայէլական ռազմարդիւնաբերական արտադրանքի առանցքային գնորդներից։ Զուգահեռաբար ատրպէյճանական նաւթը կազմում է Իսրայէլի ամբողջ նաւթային ներկրումների մօտ 30-40%-ը։ Բացի այդ՝ նման նշանակութեան յարաբերութիւնների համար կարեւորագոյն գործօն է նաեւ Ատրպէյճանի՝ շիայական մեծամասնութեամբ բնակչութիւն ունեցող երկրի աշխարհագրական դիրքը, մասնաւորապէս Իսրայէլի տարածաշրջանային առանցքային հակառակորդ Իրանին ուղղակիօրէն սահմանակից լինելու հանգամանքը, որն էլ իր հերթին լայն հնարաւորութիւններ էր ընձեռում առնուազն հետախուզութեան ոլորտում փոխգործակցութեան խորացման համար: Այս ուղեգիծը տեղաւորւում էր Իսրայէլ պետութեան հիմնադիր վարչապետ Դաւիթ Բեն-Գուրիոնի հեղինակած «շրջանակային» քաղաքականութեան տեսութեան տրամաբանութեան մէջ, որի նպատակը ռազմավարական բնոյթի յարաբերութիւնների հաստատումն էր հրէական պետութեան հակառակորդ երկրների սահմանակից հարեւանների հետ։

Պաքուի իշխանութիւնները տեւական ժամանակ թոյլատրել են իսրայէլական յատուկ ծառայութիւններին իրենց տարածքում ստեղծել ենթակառուցուածքներ Իրանում տեղի ունեցող իրադարձութիւններին հետեւելու համար։ Անգամ օդանաւակայան է ստեղծուել, ինչը նախատեսուած էր տրամադրել Իսրայէլին իրանական միջուկային օբիէկտների վրայ յարձակման ծրագրերի իրականացման դէպքում:

Զուգահեռաբար Իսրայէլը տարիներ շարունակ Պաքուին վաճառել է սպառազինութեան ամենաառաջատար համակարգեր, այդ թուում՝ բալիստիկ հրթիռներ, հակաօդային պաշտպանութեան եւ ռատիոէլեկտրոնային պայքարի համակարգեր, կամիկաձէ անօդաչու թռչող սարքեր եւ այլն։ Ըստ գաղտնազերծուած փաստաթղթերի՝ Ասիայի ամենամեծ բեռնատար աւիաընկերութիւններիցմէկը՝ ատրպէյճանական «Silk Way»-ը, «Boeing 747» բեռնատար ինքնաթիռներով շաբաթական երեք չուերթ է իրականացնում Պաքուի եւ «Բեն Գուրիոն» միջազգային օդանաւակայանի միջեւ։

Հրապարակուածտեղեկատուութեան համաձայն՝ ընկերութեան «IL-76» ինքնաթիռները 2016 թ. ի վեր առնուազն 92 անգամ վայրէջք են կատարել Իսրայէլի՝ մեծութեամբ երկրորդ «Ովդա» օդանաւակայանում:

Մինչդեռ մինչեւ 44-օրեայ պատերազմը, հաշուի առնելով նաեւ արցախեան հիմնախնդիրը որպէս կրօնական հակամարտութիւն ներկայացնելու թուրք-ատրպէյճանական ուղեգիծը, Պաքուն բաւականաչափ զգուշանում էր Թել Աւիւի հետ յարաբերութիւնների՝ առաւել հրապարակային բնոյթից եւ բազմավեկտոր խորացումից՝ խուսափելով մի կողմից՝ «արաբամուսուլմանական աշխարհի», միւս կողմից՝ յատկապէս Իրանի զգայուն վերաբերմունքից, որը կարող էր կոտրել տասնամեակներ շարունակ Ատրպէյճանի եւ Թուրքիայի կողմից ձեւաւորուած մուսուլմանական զգալի համախոհութիւնը արցախեան հիմնախնդրի առնչութեամբ։ Ընդհակառակը, ատրպէյճանական դիւանագիտութիւնը, առանց միջոցների մէջ խտրականութեան, ձգտում էր պաղեստինեան հիմնախնդրի հիմքով Իսրայէլի դէմմիաւորուած մուսուլմանական երկրներին համախմբել նաեւ Հայաստանի դէմ։ Սա էր պատճառը, որ Պաքուն խիստ զգուշաւոր էր Թել Աւիւի հետ հրապարակային մակարդակում համագործակցութեան խորացումից կամ առնուազն դրա բացայայտ բնոյթից։

Ի տարբերութիւն Ատրպէյճանի՝ Իսրայէլը ձգտում էր Ատրպէյճանի հետ առաւել բաց, խոր եւ բազմաշերտ համագործակցութեան վերոնշեալ մուսուլմանական համախոհութիւնը ճեղքելու եւ յատկապէս հակաիրանական քաղաքականութեան տիրոյթում առաւել կարեւոր ռազմավարական դիրքեր զբաղեցնելու նպատակով։

Վերոնշեալի համատեքստում, ինչպէս արդէննշուեց, իրավիճակը որակական փոփոխութիւններ կրեց ինչպէս 44-օրեայ պատերազմի հետեւանքով, այնպէս էլ ԱՄՆ-ի միջնորդութեամբ 2020-21 թթ. մի շարք կարեւոր արաբական երկրների եւ Իսրայէլի միջեւ ստորագրուած «Աբրահամեան համաձայնագրերի» ազդեցութեամբ, երբ էականօրէն թուլացաւ Իսրայէլի դէմ արաբամուսուլմանական համատեղ ճակատը։

Իրանի գործօնն Իսրայէլ-Ատրպէյճան յարաբերութիւններում

Պատերազմի հետեւանքով հարաւկովկասեան տարածաշրջանից դուրս մնացած Իրանի՝ սեփական դիրքերի վերականգնմանը միտուած նպատակային քայլերն աւելի խորացրին ճգնաժամն Իրան-Ատրպէյճան յարաբերութիւններում։ Մասնաւորապէսհետպատերազմեան տարածաշրջանում իր ազդեցութիւնը վերադարձնելու իրանական քաղաքականութեան հիմքում հետեւեալ քաղաքական-քարոզչական թեզերն էին՝

1. Տարածաշրջանային պետութիւնների տարածքային ամբողջականութեան եւ տարածաշրջանում սահմանների անխախտելիութեան ապահովումը՝ որպէս «կարմիր գիծ»։

2. Տարածաշրջանում օտար ուժերի եւ ահաբեկչական տարրերի ներկայութեան անթոյլատրելիութիւնը։
3. Իսրայէլական ներկայութեան խորացման բացառումը։

4. Տարածաշրջանի խնդիրները «3+3» ձեւաչափի շրջանակում կարգաւորելը։

Վերոնշեալ թեզերից երեքն ուղղակիօրէն Ատրպէյճանի դէմ էին, որոնք միտուած էին ձախողելու պատերազմից անմիջապէս յետոյ Պաքուի եւ Անգարայի կողմից շրջանառութեան մէջ դրուած, այսպէս կոչուած, «Զանգեզուրի միջանցք» կամ «թուրանական» միջանցք ծրագիրը, ինչպէս նաեւ Իսրայէլի հետ համագործակցութեամբ Իրանին սահմանակից Արցախի օկուպացուած շրջաններում «խելացի բնակավայրեր» կառուցելու ծրագրերի քողի ներքոյ հակաիրանական հետախուզական ենթակառուցուածքների ամրապնդման համար։

Նշուածի վառ օրինակ է Արցախի օկուպացուած Կովսականի (Զանգելան) շրջանում իսրայէլական համակողմանի ներկայութեան հանգամանքը, ինչը ներկայացւում է Աղալը բնակավայրը որպէս «խելացի գիւղ» վերակառուցելու աշխատանքներին մասնակցութեամբ։

Ատրպէյճան-Իսրայէլ յարաբերութիւնների որակապէս նոր մակարդակի բարձրացման վերաբերեալտեղեկատուութիւնըտարածուեց դեռեւս 2021 թ. Ապրիլի 28-ին, երբ իսրայէլական ԶԼՄ-ները տարածեցին Իսրայէլի ԱԳ նախարարութեան եւ նախարար Գաբի Աշքենազիի յայտարարութիւնն առ այն, որ Իսրայէլ-Ատրպէյճան միջկառավարական յանձնաժողովի նիստի ընթացքում նշուել է, թէ ընթացիկ տարում Ատրպէյճանն Իսրայէլում կը բացի դիւանագիտական կարգավիճակով առեւտրային ներկայացուցչութիւն։ «Սա կարեւոր քայլ է Իսրայէլում դեսպանութիւն բացելու համար…։ Մենք կը շարունակենք աշխատել Ատրպէյճանի հետ կարեւոր յարաբերութիւններ զարգացնելու եւ դրանք նոր ոլորտներում ընդլայնելու ուղղութեամբ», նշել է Աշքենազին: ԱրդէնՅուլիսի 29-ին Թել Աւիւում Միքայիլ Ջաբարովի մասնակցութեամբ տեղի ունեցաւ ներկայացուցչութեան բացումը։

Իսրայէլ-Ատրպէյճան յարաբերութիւնների խորացումն ընթանում էր Պաքու-Թեհրան յարաբերութիւններում խորացող լարուածութեանը զուգահեռ։ Օգոստոս-Սեպտեմբեր ամիսներին ՀՀ Գորիս-Կապան աւտոմայրուղու վրայ իրանցի վարորդների ձերբակալութեան եւ ճանապարհի արգելափակման գործողութիւնից յետոյ ատրպէյճանա-իրանական յարաբերութիւնները մտան հերթական ճգնաժամային շրջափուլ։ Այն ծաւալւում էր միաժամանակ մի քանի հարթութիւններում՝ տեղեկատուական-քարոզչական, քաղաքական հռետորաբանութեան եւ ռազմական մանեւրների՝ երկու կողմից յստակ ուղերձներ պարունակող զօրավարժութիւնների տեսքով։ Չնայած վերոնշեալլարուածութիւնըՆոյեմբեր-Դեկտեմբեր ամիսներին զգալիօրէնմեղմուեց, բայց եւ այնպէս յարաբերական կայունութիւնը ժամանակաւոր բնոյթ էր կրում։

2022 թ. Փետրուարից մեկնարկած ուքրայինական ճգնաժամն իր ազդեցութիւնն ունեցաւ նաեւ հարաւկովկասեան իրողութիւնների, ինչպէս նաեւ Թեհրանի հակառակորդների հակաիրանական քաղաքականութեան վրայ։ Մասնաւորապէս Ռուսաստան-Իրան ռազմական համագործակցութեան, յատկապէս՝ «Ուկրայինայում Ռուսաստանին չդադարող ռազմական մատակարարումների» վերաբերեալ մեղադրանքներով արեւմտեան դերակատարները յստակ ուղեգիծ որդեգրեցին՝ Թեհրանին Մոսկուայի հետ միասին միեւնոյն թշնամական առանցքում տեղաւորելու եւ նրանց դէմ ընդհանուր համախոհութեան հասնելու տեսանկիւնից։ Այս քաղաքական ուղեգիծը կարեւոր մանեւրի հնարաւորութիւն ընձեռեց նաեւ Պաքուին։ Բանն այն է, որ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի դէմ 2022 թ. Սեպտեմբերին Ատրպէյճանի սանձազերծած ագրեսիայի հետեւանքով ալիեւեան վարչակարգը բախուեց նաեւ կոշտ դիւանագիտական հակազդեցութեան, այդ թուում՝ Արեւմուտքի եւ Իրանի կողմից։

Ատրպէյճանական արկածախնդրութիւնը կանգնեցուեց նաեւ Թեհրանի ջանքերով։ Նման իրավիճակում Ատրպէյճանահայկական հիմնախնդիրների հետ կապուած Արեւմուտքի կոշտ դիրքորոշումը մեղմելու նպատակով Պաքուն ռազմավարական քաղաքական ընտրութիւն կատարեց՝ նպատակային կերպով դիրքաւորուելովհակաիրանական ճամբարում, հետեւաբար՝ նաեւ համակողմանիօրէն խորացնելով Իրանի տարածաշրջանային հակառակորդների հետ յարաբերութիւնները։ Մասնաւորապէս Ատրպէյճան-Իրան յարաբերութիւնները ճգնաժամային նոր շրջափուլ տեղափոխուեցին, երբ Ատրպէյճանն ակտիւ դերակատարում ստանձնեց քրտուհի Մահսի Ամինիի՝ հիճապը սխալ կրելու պատճառով սպանութեան հետեւանքով 2022 թ. Սեպտեմբերից Իրանում ակտիւացած ներքաղաքական բողոքի ակցիաների հրահրման գործում, յատկապէս՝ հանրապետութեան թուրքախօս բնակչութեամբ նահանգներում։ Այս նոր ճգնաժամը եւս բազմաշերտ էր, որ դրսեւորուեց նոյն եղանակներով, ինչ նախորդը։ Զուգահեռաբար Նոյեմբերի 18-ին Ատրպէյճանի Միլլի մեճլիսը հաստատեց Թել Աւիւումատրպէյճանական դեսպանատուն բացելու օրինագիծը։

Ատրպէյճան-Իրան լարուածութեան վերջին շրջափուլը սկսուեց 2023 թ. Յունուարի 27-ին Թեհրանում ատրպէյճանական դեսպանատան դէմիրականացուածյարձակման պատճառով, որի հետեւանքով սպանուել էր ներկայացուցչութեան անվտանգութեան ղեկավարը։ Միջադէպի հարցում մեղադրելով ԻԻՀ իշխանութիւններին՝ Ատրպէյճանը փակեց դեսպանատունը եւ Իրանից դիւանագիտական անձնակազմը դուրս բերեց։

Լարուածութեան վերջին շրջափուլում քաղաքական, քարոզչական հարթութիւններում տեղ գտած արշաւներից զատ՝ երկու երկրներում իրականացուեցին նաեւ «ազդեցութեան գործակալների» ցանցերի չէզոքացմանըմիտուած երբեւէ տեղի ունեցած ամենամասշտաբային գործողութիւնները։

Ատրպէյճանաիրանական ճգնաժամի գագաթնակէտը եղաւ Ատրպէյճանի կողմից Թել Աւիւում դեսպանութեան բացումը եւ Մուխթար Մամեդովին այդ երկրում առաջին ռեզիդենտ դեսպանի նշանակումը։ Դրա արդիւնքում Ատրպէյճանը դարձաւ շիայական մեծամասնութեամբ բնակչութիւն ունեցող առաջին երկիրը, որը դիւանագիտական ներկայացուցչութիւն ունի Իսրայէլում։

Ամփոփելով՝ կարելի է նշել, որ աշխարհաքաղաքական եւ տարածաշրջանային վերջին իրողութիւններն ուղղակիօրէն նպաստել են նոյն մակարդակներում նոր որակի միջպետական յարաբերութիւնների կառուցման նոր օրինակներին։ Դրանց լաւագոյն դրսեւորումներից է Թել Աւիւ–Պաքու համագործակցութիւնը։

Իսրայէլաատրպէյճանականյարաբերութիւնները դեռեւս ոչ փաստաթղթաւորուած ռազմավարական բնոյթի բազմաշերտ համագործակցութիւն է, որը եթէ երկկողմ տիրոյթում փոխադարձ դրական օրակարգի հիմքով է, ապա առաւել լայն, տարածաշրջանային մակարդակում՝ բաւականաչափխնդրայարոյց՝ յանգեցնելով էական անվտանգային մարտահրաւէրների։ Վերոնշեալի օրինակ են վերջին տարիներին Ատրպէյճանի տարբեր մասշտաբի ագրեսիաները Հայաստանի եւ Արցախի դէմ, ինչպէս նաեւ՝ Պաքու-Թեհրան աննախադէպ մակարդակի հասած եւ երկարաժամկէտ հեռանկարում անկանխատեսելի ելքով լարուածութիւնը նաեւ ողջ տարածաշրջանի համար։

ԱրմէնՊետրոսեան

«Դրօշակ» թիւ 6, 2023թ.