«Բացառում եմ Էրտողանի Երեւան գալը, քանի որ դա կը նշանակի, որ Թուրքիան ճանաչում է Հայոց ցեղասպանութիւնը», կ՚ըսէ պատմաբան Աշոտ Մելքոնեան
«Արմէնփրես» լրատու գործակալութիւնը հարցազրոյց մը կատարած է Հայաստանի գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի եւ պատմութեան հիմնարկի տնօրէն Աշոտ Մելքոնեանի հետ, որ խօսած է Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ` Թուրքիայէն հայերու պահանջատիրութեան խնդիրին, Թուրքիոյ մէջ հայերը տարբեր պաշտօններու վրայ նշանակելու եւ 2015թ. Հայոց Մեծ եղեռնի տարելիցին նուիրուած պատմագիտական հանրութեան ծրագիրներու մասին:
Ստորեւ` հարցազրոյցը.
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ի՞նչ տողատակ է պարունակում «Ակօս» թերթի նախկին գլխաւոր խմբագիր Էթիէն Մահչուփեանին Թուրքիայի վարչապետի գլխաւոր խորհրդական նշանակելը:
Ա. Մ.- Ես համոզուած եմ, որ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի նախօրեակին թուրքական սուտը այն աստիճանի ծիծաղելի է դարձել համաշխարհային հանրութեան համար, որ Թուրքիան այլեւս չի կարող ժխտողական կեցուածքով ներկայանալ աշխարհին: Այժմ թուրքերը փորձում են նոր տարբերակներ գտնել իրենց խորամանկ-տողատակի քաղաքականութիւնն առաջ մղելու համար եւ դրա վառ վկայութիւնն էր ընթացիկ տարուայ ապրիլի 24-ի նախօրեակին այն ժամանակ Թուրքիայի վարչապետ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի կիսատ-պռատ յայտարարութիւնը, որտեղ, ճիշդ է, նա ցեղասպանութիւն բառը չէր գործածել եւ չէր ասել, որ նման բան է եղել, բայց եթէ ցաւ էր ապրում տեղի ունեցածի համար (ի հարկէ յաւելելով, որ այդ ցաւը հաւասարապէս վերաբերում է նաեւ մահմետականներին, որոնք երկուստեք կորուստներ են կրել), ապա դա եւս մէկ ապացոյց է, որ թուրքական ընդհանուր ռազմավարութիւնը փոխուել է, եւ թուրքերը փորձում են նոր ձեւեր փնտռել իրենց քաղաքականութիւնը առաջ տանելու համար:
Էթիէն Մահչուփեանի նշանակումով նրանք փորձում են ապացուցել, որ այնքան ժողովրդավար են, որ վերականգնում են Օսմանեան կայսրութիւնում գոյութիւն ունեցող աւանդոյթները, երբ հայ ամիրայական դասը կանգնած էր սուլթանի կողքին, եւ նրանք նոյնիսկ Թուրքիայի պետական քաղաքականութեան մէջ եղանակ էին ստեղծում: Սա, ի հարկէ, հերթական շղարշն է եւ պէտք է շատ զգուշ լինել եւ Թուրքիայում մեր պատրիարքարանը պէտք է իր յայտարարութիւններում շատ զգուշ լինի, քանի որ Թուրքիայում չկայ ժողովրդավարական միջավայր, եւ այնտեղ չես կարող ազատօրէն քո կարծիքը յայտնել եւ շատ հնարաւոր է, որ թուրքական իշխանութիւններն իրենց փոփոխուած քաղաքականութեան նոր ձեւերն առաջ տանեն հայ պաշտօնեաների միջոցով, եւ մենք պէտք է պատրաստ լինենք միջազգային հանրութեանը ծանօթացնելու վերը նշուած թուրքական այս ճարպիկ քայլերին:
Հ.- Հաւանական համարո՞ւմ էք Էրտողանի ժամանումը Երեւան 2015թ. ապրիլի 24-ին:
Ա. Մ.- Ես բացառում եմ Էրտողանի Երեւան գալը, քանի որ դա կը նշանակի, որ Թուրքիան ճանաչում է Հայոց ցեղասպանութիւնը, ինչը ներկայ վարչակարգից սպասել ուղղակի անհնարին է: Սակայն, եթէ Թուրքիան ուղարկի որեւէ պաշտօնեայի, դա Թուրքիայի` Հայոց ցեղասպանութեան իրողութիւնն ընդունելու հետ կապուած Արեւմուտքի ճնշումներին հակադարձելու մի փորձ կը լինի եւ նրանց նոր մարտավարութեան կիրառման ձեւերից մէկը: Այդ կերպ իրենց ցաւը յայտնելով 1915թ. իրադարձութիւնների կապակցութեամբ` յաջորդ տարի նրանք կարող են յայտարարել, որ, օրինակ, 1975-1982թթ. իբր հայ ահաբեկիչների, իսկ իրականում մեր նոր ազատամարտի պայքարի ներկայացուցիչների կողմից սպաննուած թուրքերի յիշատակին մի միջոցառում կազմակերպեն եւ դրանով մեզ դարձեալ փորձեն նոյն նժարի վրայ դնել, եւ այդ պատճառով այս հարցում պէտք է շատ զգոյշ լինել:
Հ.- Արմէն Մարուքեանի հեղինակած «Հայոց ցեղասպանութեան գործով միջազգային դատարան դիմելու հիմքերն ու հնարաւորութիւնները» գրքի շնորհահանդէսին դուք նշեցիք, որ 1965թ.-ից մենք ընկանք Թուրքիայի լարած թակարդի մէջ եւ մեզ ներքաշեցին անիմաստ ճանաչման գործընթացի մէջ, ու հիմա ողջ հայութիւնը պէտք է միաւորուի պահանջատիրութեան գաղափարի շուրջ:
Ա. Մ.- Մենք մինչեւ 1965թ.-ը ճիշտ ուղու վրայ ենք եղել, սակայն Խորհրդային Հայաստանը ստալինեան վարչակարգի պայմաններում հնարաւորութիւն չունէր բարձրաձայնելու Հայոց ցեղասպանութեան խնդիրը, իսկ այդ վարչակարգն այս խնդիրը փորձում էր լռեցնել, իսկ սփիւռքը դեռեւս շատ թոյլ էր: Բ. Համաշխարհային պատերազմից յետոյ շատ աւելի հեշտ էր եւ խնդիրը շատ յստակ էր դրուած, որ մենք հայրենիքի վերադարձի պահանջ ունենք, բայց 1965թ.-ից թուրքերը ճարպկօրէն մեզ ներքաշեցին Հայոց ցեղասպանութեան լինել-չլինելու վերաբերեալ բանավէճի մէջ, եւ մենք մոռացանք մեր հիմնական խնդիրը, չնայած կուսակցական մակարդակով, Հայ դատի յանձնախմբերի միջոցով շարունակուեց խօսուել պահանջատիրութեան մասին: Մենք սկսեցինք կարեւորել թուրքական ստի ջրի երես հանելը եւ առանց հասկանալու, որ աշխարհի տարբեր խորհրդարանների մակարդակով բանաձեւերի ընդունումը մեզ գրեթէ ոչինչ չտուեց, բացի 1995թ. ապրիլի 14-ին Ռուսաստանի Դաշնութեան պետական տումայի յայտարարութեան, որտեղ փաստուած էր, որ հայերի ցեղասպանութիւնը կատարուել էր իրենց պատմական հայրենիքում` Արեւմտեան Հայաստանում, այսինքն` այլ երկրների ընդունած բանաձեւերի մէջ միայն այս փաստաթղթում էր պահանջատիրութիւնը յստակ ձեւակերպում ստացել: Ի հարկէ, մարդիկ ասում են, որ Ցեղասպանութիւնը պէտք է ճանաչուի եւ նոր գա հատուցման խնդիրը: Բայց Հայոց ցեղասպանութիւնն ինքնին արդէն ճանաչուած էր, որովհետեւ այն այնպիսի մակարդակի երեւոյթ է, որ ամէն երկիր իր արխիւային փաստաթղթերով, տպագիր մամուլում եղած նիւթերով կարող է ուսումնասիրել խնդիրը եւ գալ այն եզրակացութեան, որ այն իսկապէս եղել է: Եթէ հեռաւոր Արժանթինում եւ Ուրուկուէյում հատորներով նիւթեր կային Հայոց ցեղասպանութեան մասին եւ դրանք հրապարակուեցին, ապա պատկերացրէք, թէ Գերմանիայի, Ռուսաստանի, Անգլիայի, Ֆրանսայի արխիւներում որքան նիւթեր կան: