ՎԱՀԷ ՕՇԱԿԱՆ՝ «ԻՄ ՍԻՐԵԼԻ ՍՓԻՒՌՔՍ»

Գառնիկ Աւ․ Ք․ Գ․

Գ․4 – «Մտքի Վիճակ»

Ըստ Վ․ Օշականի, «օտարը առանձին անձն է։ Եւ ահաւասիկ կու գանք սփիւռքահայուն նշանաւոր առանձնութեան» (ՍՏ)։ Նաեւ՝ «Մենք առանձին ժողովուրդ ենք։ Սփիւռքահայը առանձին ժողովուրդ է։ Առանձնութեան մէջ կ’ապրինք։ Մեր շփումները արտաքին աշխարհին հետ՝ կան անշուշտ, բայց խորունկ չեն (…) եւ ասկէ կը ծագի միւսին, միւս հայուն կամ աւելի վաւերականին, աւելի հարազատին, որ անցեալին մէջ կը գտնուէր, եւ որ մեզ անմիջապէս կը տանի անցելապաշտութեան եւ անոր բոլոր բարիքներուն ու չարիքներուն» (նոյն)։ Ուրեմն, վերյիշելով նաեւ նախորդ յօդուածը, սփիւռքահայ «առանձին ժողովուրդ»ը՝ «առանձին անձ»երու կամ «առանձին» մարդերու, ուստի եւ՝ «օտար»ներու ժողովուրդ մըն է։ Ըստ երկրորդ մէջբերումին, առանձնութիւնը այն վիճակն է, որուն մէջ եղողը՝ արտաքին աշխարհին հետ խորունկ շփումներ չի կրնար ունենալ։ Եւ քանի խորունկ շփումներ չի կրնար ունենալ, ապա իր մթութեան մէջ կը ծագի վաւերական, «աւելի հարազատ» ու անցեալի միւսը փնտռելու գաղափարը։ Գաղափարը լոյս մըն է, որ կ’առաջնորդէ առանձնութիւնը դէպի անցելապաշտութեան։

Նախկին յօդուածին մէջ պարզեցի, թէ ըստ իրեն՝ «օտար» բառը երկու նշանակութիւն ունի․ «ամէնէն ցած մակարդակի» կամ «կրաւորական ու սրտահեղձ երանգ»ով նշանակութիւն մը, եւ «զգաստ, արու» նշանակութիւն մը։ Այս երկրորդը անուանած է «բնազանցական օտարութիւն», եւ զայն արագօրէն կցած «սփիւռքցի ըլլալ»ուն։ Իր հայեացքով, «սփիւռքցի ըլլալ»ը՝ մարդ ըլլալ է, ու մարդ ըլլալն ալ՝ էապէս օտար ըլլալ է։ Հապա՝ «հայ ըլլալ»ը ո՞ւր մնաց կամ ո՞ւր գնաց․ չէ որ սփիւռքցին՝ սփիւռքահայն է։ Պատասխան․ իրեն համար, հայ ըլլալը՝ մարդ ըլլալու կերպերէն մէկն է, ընտրութիւն մը՝ որ կը հետեւի (կամ չի հետեւիր) մարդ ըլլալու գոյութենական իրականութեան։ Եւ մարդ գոյութիւնը՝ կ’ըլլայ որպէս օտար, քանի որ «էութիւններու թագաւորութիւն»էն բնութեան մէջ շպրտուածութիւն մըն է։ Նախապէս նաեւ ըսի, թէ մտածման եղանակը ոստումնային է, ուստի՝ չերկարեմ։ Հիմա՝ կարեւորը այն է, թէ ըստ Վ․ Օշականի՝ սփիւռքահայը որպէս մարդկային գոյութիւն՝ օտար մըն է, եւ քանի օտար մըն է, ապա՝ առանձին է։ Եւ սփիւռքահայութիւնն ալ օտարներու «ժողովուրդ» մըն է (այս անգամ կը չակերտեմ «ժողովուրդ» բառը, ըսելու համար՝ թէ իրարմէ օտարները ժողովուրդ մը չեն կազմեր, ազգ՝ երբեք, այլ լոկ՝ անհատներու քով-քովի կեցութիւններ, ոչ իսկ՝ համակեցութիւններ)։
«Մենք առանձին ժողովուրդ ենք։ Սփիւռքահայը առանձին ժողովուրդ է։ Առանձնութեան մէջ կ’ապրինք»։ Անշուշտ, գոյութենապաշտ անկիւնէ մը, որ իր նախասիրածն է, թէեւ պահ մը մոռցած, ոչ միայն «առանձին ժողովուրդ» է սփիւռքահայութիւնը, այլ նաեւ՝ բոլոր սփռեալ ժողովուրդները, եւ դեռ՝ «առանձին ժողովուրդ»ներ են բոլոր ազգերը։ Տակաւին, քանի ըստ ան անկիւնին, մարդ ըլլալը՝ օտար ըլլալ է, ուստի՝ առանձին ըլլալ է, ապա՝ թէ՛ սփիւռքահայութիւնը, թէ՛ բոլոր ժողովուրդներն ու ազգերը՝ «առանձին»ներ կը հաշուեն։

1962-ին, շատ առաջ քան վերեւի հաստատումներուն երեւալը, «Եւրոպական Ու Ամերիկեան Արդի Գրականութիւն»ը տիտղոսով շարք մը գրած է։ Երրորդ յօդուածին մէջ, ակնարկած է մարդ էակի առանձնութեան։ Թէպէտ զայն առնչած է կեանքի «բնազանցական թելադրանքներուն ու իմաստին», բայց քիչ անդին՝ առանձնութեան ապրումը կապած է այլ խնդրի մը։ Մէջբերեմ․ «․․․մեծ քաղաքներուն մեծ մինակութիւնը։ Ով որ չէ ապրած մեծ քաղաքի մը մէջ, չի կրնար հասկնալ՝ թէ ինչպէ՞ս եւ ինչո՞ւ՝ միլիոնաւոր ջիղերու թնճուկներ, իրենց բանտերուն մէջ ճչալով ու լալով, երկաթի ու քարի ժխորներու մէջէն ցերեկ գիշեր կը սողոսկին, զիրար կը փնտռեն ու, հազիւ մօտեցած, կը փախին ետ՝ բազմութիւններու պաշտպանութեան, ետ՝ մեղաւոր մոլութիւններու մտերմութեան, ետ՝ իրենց մինակութեան յաւերժական կէսօրին։ Մինակութեան այս ապրումը, եւրոպացիք (…) կրցած են իմաստասիրական հիւթ մը հանել անկէ, ինչպէս Գամիւի ”Օտարական” վէպը կամ Սարթրի “Նողկանք” վէպը ու շատ թատերախաղերը կը փաստեն։ Արդի ժամանակներու այս “հիւանդութիւն”ը (չակերտի մէջ կ’առնեմ՝ որովհետեւ իրականութեան մէջ հիւանդութիւն մը չէ, այլ կեանքի իրողութիւնն իսկ․․․) դեռ չէ վարակած մեզ՝ հայերս, որովհետեւ մենք այս աշխարհի մէջ չենք ապրիր»։ Ասկէ կրնայ թուիլ, որ առանձնութեան ապրումը եւ մինակութեան ապրումը նոյն իմաստով եւ նշանակութեամբ գործածուած են։ Բայց այդպէս չէ, կը խորհիմ։ Արդէն նշեցի, թէ «առանձնութիւն» բառը գործածած է առնչաբար կեանքի «բնազանցական թելադրանքներուն ու իմաստին»։ Մինչդեռ, ինչպէս նախքան մէջբերեալ հատուածը գրած է, մինակութիւնը մեծ քաղաքներու «ահարկու տինամիզմ»ին հետեւանքն է։ Առանձնութեան իմաստն ու նշանակութիւնը՝ մինակութենէն հանուած «իմաստասիրական հիւթ»ն է, ինչո՞ւ ոչ՝ «հիւթ»երը (թէ՛ գրական, եւ թէ մանաւանդ՝ փիլիսոփայական)։ Սա ըսել է, թէ մեծ քաղաքներու «ահարկու տինամիզմ»ը, Եւրոպայի մէջ ազդակն է եղած գոյութեան էական փորձառութիւնը անուանելու, յղացականացնելու եւ մտածելու։

Մէջբերումը նաեւ կ’ըսէ, թէ սփիւռքահայերը դեռ չեն վարակուած մինակութեան «հիւանդութիւն»էն, այն «զգայնութիւն»ը չունին։ Հետեւաբար՝ դեռ անհաղորդ են մեծ քաղաքներու «ահարկու տինամիզմ»ին, ուստի «իմաստասիրական հիւթ» չեն կրնար հանել անկէ, որ ըմպեն։

Արդ, այս վերջին բացատրութիւններուն վրայ, յօդուածիս մեկնակէտը ինչպէ՞ս մեկնել։

Կրկնեմ զայն․ «Մենք առանձին ժողովուրդ ենք։ Սփիւռքահայը առանձին ժողովուրդ է։ Առանձնութեան մէջ կ’ապրինք։ Մեր շփումները արտաքին աշխարհին հետ՝ կան անշուշտ, բայց խորունկ չեն»։ Վ․ Օշական այս «առանձնութիւն»ին ատեն՝ մտքին չէ ունեցած 1962-ի յօդուածին «առանձնութիւն»ը, որ աղերսուած է «բնազանցական» թելադրանքներու ու իմաստի, եւ ֆրանսերէնի «solitude»ը կը յիշեցնէ։ Գուցէ նկատի ունեցած է սոյն յօդուածի «մինակութիւն»ը, որ անգլերէնի «loneliness»ը կը յիշեցնէ։ Մինակութիւնը՝ մեկուսութիւն (isolation) չէ։ Մեկուսութիւնն է, որ «այս աշխարհի մէջ» չապրիլ է, այլ՝ ապրիլ է ամբողջատէր «միթ»երու ենթակայութեան՝ իբրեւ ստրուկներ անո՛նց տեղին ու ժամանակին։ Եւ այն տեղն ու ժամանակը՝ ցնորային են։

Բացայայտօրէն սփիւռքահայութեան մասին Վ․ Օշականի նայուածքը՝ դրական եղափոխութիւն մը տեսած է։ Եղափոխութիւն մը՝ որ դեռ խորունկ չէ։

(Շարունակելի 6)