Որակն ու ցաւը
Խօսքը լեզուի որակի մասին է, իսկ ցաւը՝ ի տես այդ որակի անկումին։
Չէ՛, հայերէնի մասին չէ խօսքը, գոնէ առաջին հերթին, այլ Մոլիեռի՛ լեզուին, Հիւկոյի՛ լեզուին, Պալզաքի՛ լեզուին՝ ֆրանսերէնին, որուն համար մտահոգ են բանիմաց մարդիկ։
Լեզուն ինքնութեան հիմքն իսկ է, կորսնցուցիր լեզուդ՝ կորսնցուցիր ինքնութիւնդ։ Մենք գիտենք ասիկա, զգացած ենք ազգովին, այսօր կը գիտակցի՞նք տակաւին, թէ՞ ոչ՝ այլ հարց է, բայց ահա ի՛նչ կ՚ըսեն ուրիշները, այս պարագային քեպէգցիները, որոնց համար ալ մե՛ծ խնդիր է սեփական ինքնութեան պահպանումը Հիւսիսային Ամերիկայի խառնարանին մէջ ։
Karl Blackburn՝ Քեպէգի գործատէրերու խորհուրդի նախագահն ու տնօրէնը, Le Devoir օրաթերթի 2021 փետրուար 15-ի թիւին մէջ ստորագրած իր Préserver la qualité du français, une responsabilité urgente et collective («Պահպանել ֆրանսերէնի որակը՝ անյետաձգելի ու հաւաքական պատասխանատւութիւն մը») յօդուածով կը տեղեկացնէ, թէ «քեպէգցիներուն 53%-ը անգրագէտ է, կամ գործառական անգրագէտ», այսինքն՝ դժուարութիւն ունի «գրութեան մը կառոյցը հասկնալու, տրուած տեղեկութիւնը ըմբռնելու, մեկնաբանելու եւ գնահատելու»։
Իրմէ կը տեղեկանանք, թէ, ըստ Կրթական նախարարութեան, երկրորդականի վերջին տարին ուսումնառութիւնը լքողներուն (կամ ըսենք ուսումնալիքներուն) 70%-ը ֆրանսերէնի պահանջուած մակարդակը չունի։ Նաեւ, Քեպէգի վիճակագրութեան հիմնարկը կը յայտնէր, թէ գործատուներու մէկ երրորդը գոնէ մէկ թեկնածու մերժած է ֆրանսերէնի տիրապետութեան պակասին պատճառաւ։ Աւելի մտահոգիչ է այն , որ 2017-ին քեպէգցի ապագայ ուսուցիչներու կէսը ձախողած էր ֆրանսերէնի պարտաւորիչ քննութեան՝ պսակաւորի վկայականը ստանալու համար։
«Որակի այս խնդիրը աւելի հրատապ է քան որեւէ օրէնք, որ պիտի արգիլէր, կասեցնէր կամ սահմանափակէր այլ լեզուներու մատչելիութիւնը» ի նպաստ ֆրանսերէնին, կ՚ըսէ յօդուածագիրը ու կը նշէ թէ ընկերային ցանցերու վրայ ֆրանսերէնը հետզհետէ աւելի ջարդուփշուր կ՚ըլլայ եւ անընթեռնելի կը դառնայ։ «Հարցը քերականութեան կամ շարահիւսութեան թերիներ չեն, որոնք կրնան արուեստականօրէն ուղղուիլ սրբագրութեան առկայ ծրագրակազմերով. նաեւ կայ բառապաշարի հարցը։ Ինչպէ՞ս արտայայտել տեսակէտ մը, անհանգստութիւն մը, տագնապ մը նոյնիսկ, երբ զրկուած ենք բաւարար բառապաշարէ»։
Ըստ այս գրողին, լուծումը ընթերցումն է, ընթերցումը քաջալերելը, անոր սէրը արթնցնելը, անոր անհրաժեշտ ժամանակը յատկացնելը։
Նոյն օրաթերթի նամակներու բաժնին մէջ, երկու օր ետք, Ֆրանսերէն լեզուի պաշտպանութեան եւ գործածութեան ընկերակցութեան անդամ Pierre Lincourt կը գրէ «J’ai mal à notre langue» («Ցա՛ւ կը զգամ մեր լեզուին համար») ու կ՚աւելցնէ՝ «անգլիախօսութեան ժահրին դէմ պատուաստ չի գտնուիր»։ Ան կը մատնանշէ ձայնասփիւռի ու պատկերասփիւռի հաղորդավարները, որոնք անգիտակցաբար կամ ցուցամոլաբար հարիւրաւոր անգլերէն բառեր կը գործածեն, ցաւ կը զգայ, երբ ֆրանսախօս արուեստագէտները, երաժիշտներն ու երգիչները անգլերէն բառերով կ՚աղաւաղեն իրենց լեզուն, երբ առեւտրական ծանուցումները կամ այնքան ստեղծագործ երիտասարդները նոյնը կ՚ընեն իրենց խօսքին կամ հեռարձակումներուն մէջ։ Ես, կ՚ըսէ ան, «պարզ ֆրանսախօս մըն եմ, որ կը սիրէ ֆրանսերէն խօսիլ ու կը մտահոգուի իր լեզուի ապագայով»։ Եւ կ՚եզրակացնէ, թէ իրաւունք չունի՞ մտածելու, որ հետզհետէ կը դառնանք աւելի գաղութացուած («colonisés»)։
Լեզուի այս աղաւաղումը, որ ուրիշներ կրնան հարստացո՜ւմ նկատել միայն ֆրանսախօսներուն յատուկ չէ։ Աշխարհի վրայ քիչ մը ամեն տեղ անգլերէնը կը դառնայ «լինգուա ֆրանկա»-ն, կը դառնայ միջազգային յարաբերութիւններու լեզուն, սակայն պատճա՞ռ է այդ, որ ընդունինք միւս լեզուներու խաթարումը, աղաւաղումը եւ ի վերջոյ անհետացումը։
Կը տեսնե՞նք թէ ի՛նչ կը պատահի մե՛ր լեզուին։
Քանի՞ հոգի հայերէն կը խօսի, կը կարդայ ու կը գրէ այսօր։ Եթէ տասը միլիոն ենք, եթէ՜ ենք, մէ՞կ միլիոնը, երկո՞ւ, երե՞ք միլիոնը։ Հայաստան եւ Սփիւռք։ Եւ ի՞նչ որակի հայերէն։
Մեր ուսուցիչներու դասաւանդած լեզուն, մեր յօդուածագիրներու գրած լեզուն, մեր խօսած առօրեա՛յ լեզուն ի՞նչ որակ կը ներկայացնէ։ Ի՞նչ քանակային համեմատութեամբ հայերէն են բառերը, ի՞նչ որակային մակարդակով ուղիղ են բայերու խնդրառութիւնները, իսկ շարահիւսութի՞ւնը…
Այո՛, պիտի հետապնդե՛նք մեր Դատը, պիտի պաշտպանե՛նք մեր հայրենիքի սահմանները, բայց վերջին հաշուով որո՞ւ համար, եթէ հայերէն խօսող չմնայ, այսինքն՝ հա՛յ չմնայ։
Այս հարցերը բազմիցս արծարծուած են այս սիւնակներուն մէջ։ Չեմ ուզեր վէրքը աւելի փորփրել, սակայն հարց կու տամ, թէ կրնա՞նք յաղթահարել ամենէն առաջ մենք մեզ, մեր ներքի՛ն թշնամին, որպէսզի կարենանք յաղթահարել նաեւ արտաքին թշնամին։
Մտածենք այս մասին ամեն մէկս անհա՛տաբար, մտածենք բոլորս՝ հաւա՛քաբար։
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ