ՀՅԴ Հայ դատի յանձնախմբերի եւ գրասենեակների գործունէութեան ամփոփագիր (Յունուարի 1 – Փետրուարի 20, 2025 թ.)

Ամփոփուող ժամանակահատուածում նոյնպէս ՀՅԴ Հայ դատի համաշխարհային ցանցի աշխատանքները շարունակել են կեդրոնացած մնալ արցախահայութեան վերադարձի իրաւունքի իրացման, գերիների ազատ արձակման, Արցախի հոգեւոր-մշակութային ժառանգութեան պաշտպանութեան, Հայաստանում արցախահայութեան սոցիալ-տնտեսական օժանդակութեան, ատրպէյճանական էթնիկ զտման քաղաքականութեան որպէս այդպիսին բնորոշման, Ատրպէյճանի նկատմամբ միջազգային ճնշման մեծացման, պատժամիջոցների կիրառման եւ այլ ուղղութիւններով։

Հայ դատի կեդրոնական գրասենեակ

ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ դատի կեդրոնական գրասենեակը, Պաքուում սպասուող հայ գերիների ձեւական դատավարական գործընթացի մեկնարկին ընդառաջ՝ www.freearmenianhostages.net եւ www.freearmenianhostages.am հասցէներով գործարկել է տեղեկատուական կայք՝ նպատակ ունենալով հայերէն եւ անգլերէն լեզուներով բարձրացնել իրազեկուածութիւնն Ատրպէյճանում պահուող հայ գերիների՝ այդ թուում Արցախի Հանրապետութեան ռազմաքաղաքական ղեկավարութեան դէմ իրականացուող շինծու դատաիրաւական գործընթացների վերաբերեալ։

Այս կայքը կարող է օգտակար լինել Ատրպէյճանում անօրինական պահուող հայ գերիների իրաւունքների պաշտպանութեամբ զբաղուող ինչպէս հայկական, այնպէս էլ օտար կազմակերպութիւնների համար՝ իբրեւ տեղեկատուական շտեմարան։

ՀՅԴ Հայ դատի յանձնախմբերի ու գրասենեակների աշխատանքների արդիւնքում հնարաւոր է եղել միջազգային տարբեր կառոյցներից ստանալ արձագանգներ՝ ուղղուած Ատրպէյճանի իշխանութիւններին եւ միջազգային հանրութեանը՝ Պաքուում պահուող Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարութեան եւ առհասարակ հայ պատանդների ու ռազմագերիների արդար դատաքննութեան, իրաւունքների լիարժէք յարգման եւ ազատ արձակման վերաբերեալ։

Մասնաւորապէս, խնդրին անդրադարձել են մոլորակի խոշորագոյն քաղաքական կազմակերպութիւն՝ Սոցիալիստական ինտերնացիոնալը, տարբեր երկրների ու միջազգային կազմակերպութիւնների խորհրդարանների անդամներ։

Սոցիալիստական ինտերնացիոնալի տարածած հաղորդագրութեան մէջ մասնաւորապէս նշուած է․ «Այս օրերին Պաքուում տեղի են ունենում 16 հայ գերիների դատավարութիւնները, որոնցից 8-ը Լեռնային Ղարաբաղի նախկին հայ ղեկավարներն են՝ տեւական կալանքի տակ մնալուց յետոյ։ Մենք Ատրպէյճանի իշխանութիւններին կոչ ենք անում, երաշխաւորել թափանցիկ ընթացակարգ՝ արդար դատավարութեան չափանիշներին համապատասխան, նկատի ունենալով, որ բանտարկեալներին չի տրուել բաւարար ժամանակ՝ ուսումնասիրելու իրենց առաջադրուած մեղադրանքները եւ, հետեւաբար, օգտուելու իրաւական պատշաճ ներկայացուածութիւնից։ Միջազգային իրաւական դիտորդների ներկայութիւնը հիմնարար կարեւորութիւն ունի»։

Տարբեր շեշտադրումներով Պաքուում ընթացող ձեւական դատավարութիւններին անդրադարձել են նաեւ կոնգրեսականներ, ԱՄՆ Կոնգրեսի հայկական հարցերով յանձնախմբի համանախագահ Ֆրենք Փալոնը, նոյն յանձնախմբի անդամ Դինա Թիթուսը, Եւրոպական խորհրդարանի սոցիալ-դեմոկրատական քաղաքական խմբի փոխնախագահ Եանիս Մանիատիսը, նոյն քաղաքական խմբի անդամ Նաչօ Ամոր Սանչեսը։

Դրական ենք գնահատում, որ միջազգային իրաւապաշտպան մի շարք հեղինակաւոր կազմակերպութիւններ նոյնպէս հանդէս են գալիս յստակ դիրքորոշումներով՝ ակնարկելով Ատրպէյճանում արդար դատաքննութեան իրաւունքի իրացման անհնարինութիւնը։

Հայ դատի կեդրոնական գրասենեակը, Յունուարի 27-ին հանդէս է եկել «Ի հակազդումն տգիտութեան» վերնագրուած յայտարարութեամբ՝ անդրադառնալով զուիցերիահայ համայնքի մի քանի անդամների հետ հանդիպման ընթացքում Հայաստանի կառավարութեան ղեկավարի կողմից թոյլտրուած՝ Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ անընդունելի պնդումներին, որոնք իրենց էութեամբ այլ բան չեն, քան թուրքական ժխտողականութեան այնպիսի անպիտան թեզեր, որոնք տասնամեակներ շարունակ մերժուել են ոչ միայն Հայաստանի եւ համայն հայութեան, այլեւ միջազգային առաջադէմ հանրութեան, տասնեակ պետութիւնների, ոլորտի առաջատար գիտնականների, մասնագիտական կազմակերպութիւնների, եւ նոյնիսկ բազմաթիւ թուրք մտաւորականների կողմից։

Գանատա

Հայ դատի Գանատայի յանձնախմբի եւ Գանատայի արտաքին գործերի նախարար Մելանի Ժոլիի պաշտօնական շփումների արդիւնքում Յունուարի 30-ին Հայ դատի յանձնախումբը ստացել է նախարար Ժոլիի գրութիւնը, որտեղ վերջինս առանցքային նշանակութեան շեշտադրումներ է կատարել արցախահայութեան իրաւունքների պաշտպանութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան անվտանգային խնդիրների վերաբերեալ։

Մասնաւորապէս, Պաքուում հայ ռազմագերիների եւ Արցախի նախկին առաջնորդների շարունակուող կեղծ դատավարութիւնների ֆոնին նախարար Ժոլին խստօրէն դատապարտում է Ատրպէյճանի ագրեսիւ հռետորաբանութիւնը եւ կոչ է անում.

• Ատրպէյճանում պահուող բոլոր հայ ռազմագերիների եւ կամայականօրէն կալանաւորուած էթնիկ հայերի անվերապահ ազատ արձակում:
• Հայաստանի ինքնիշխանութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան նկատմամբ յարգանք:
• Հայ խաղաղ բնակիչների անվտանգ եւ արժանապատիւ վերադարձը իրենց հայրենի հողեր:
• Հայկական մշակութային ժառանգութեան պաշտպանութիւն:
• Արցախի հիմնախնդրի լուծումը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործընթացի միջոցով՝ Հելսինկեան եզրափակիչ ակտի սկզբունքներին եւ Հարաւային Կովկասում արդար եւ կայուն խաղաղութեան անհրաժեշտութեանը համահունչ՝ ուժի եւ դրա սպառնալիքի կիրառման բացառման, տարածքային ամբողջականութեան եւ ինքնորոշման իրաւունքի շրջանակում։

Յունուարի 8-ին Հայ դատի Լաւալի յանձնախմբի նախաձեռնութեամբ Հայ դատի Գանատայի յանձնախմբի ներկայացուցիչները հանդիպել եւ գանատահայութեանը յուզող մի շարք հարցեր են քննարկել «Parti Québécois» կուսակցութեան ղեկավար եւ Քեպէգի խորհրդարանի անդամ Փոլ Սենթ-Փիեռ Պլոմոնտոնի հետ:

Հայ դատի Գանատայի յանձնախմբի ներկայացուցիչները Յունուարի 20-ին էլ հիւրընկալել են Հայաստանում Գանատայի դեսպան Էնտրու Թըրնըրին եւ քննարկել Հայաստանում Գանատայի դեսպանատան աշխատանքին առնչուող հարցեր, ինչպէս նաեւ գանատահայ համայնքին հետաքրքրող այլ հարցեր՝ կապուած արցախահայութեանն ու Հայաստանին առնչուող խնդիրներին։

Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ

Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախումբը ԱՄՆ Սենատի արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովում Յունուարի կէսերին շրջանառած փաստաթղթով իր սատարումն է յայտնել սենատոր Մարկօ Ռուբիոյի թեկնածութեանը ԱՄՆ պետքարտուղարի պաշտօնում։ Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախմբի քաղաքականութեան հարցերով տնօրէն Ալեքսանդր Գալիցկու հեղինակած փաստաթուղթն ընդգծում է մարդու իրաւունքների պաշտպանութեանը վերաբերող այնպիսի կարեւորագոյն խնդիրների լուծման հրատապութիւնը, ինչպիսիք են՝ Ատրպէյճանի կողմից Արցախի ցեղասպանական էթնիկ զտումների հետեւանքների վերացումը, ատրպէյճանցի պատերազմական յանցագործների դէմ պատժամիջոցների կիրառումը, արցախահայերի՝ իրենց հայրենիք վերադառնալու իրաւունքի իրացումն ու Սիրիայում խոցելի փոքրամասնութիւնների պաշտպանութիւնը։

Հայ դատի յանձնախումբը շեշտել է, որ սենատոր Ռուբիոյի՝ պետքարտուղարի պաշտօնում հաստատելը առանցքային հնարաւորութիւն է Միացեալ Նահանգների համար՝ իր արտաքին քաղաքականութիւնը համապատասխանեցնելու արդարութեան եւ հաշուետուողականութեան սկզբունքներին:
Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախումբը նոյն ժամանակահատուածում սկսել է համագաղութային արշաւ՝ կոչ անելով ԱՄՆ Արտահանման-ներմուծման բանկին (EXIM) մերժել 100 միլիոն տոլարի ֆինանսական երաշխիքը ատրպէյճանական Silk Way Airlines-ին՝ Boeing բեռնատար ինքնաթիռներ ձեռք բերելու համար։ Ըստ յանձնախմբի՝ այս ֆինանսաւորումը հնարաւորութիւն կը տայ Ալիեւի ռեժիմին ձեռք բերել երկակի նշանակութեան ինքնաթիռներ՝ հեշտացնելով զէնքի անօրինական մատակարարումը դէպի Ատրպէյճան։

Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախումբը Յունուարի վերջին եւ Փետրուարի սկզբին օժանդակելով «Save the ArQ» նախաձեռնութեան անդամներին ամերիկեան օրէնսդիրների եւ նրանց գրասենեակների համար կազմակերպել է հանրային լսումներ, որոնց ընթացքում ներկայացուել են Երուսաղէմի հայկական պատրիարքութեան եւ նրա կալուածքների շուրջ զարգացումները, հայ համայնքի դէմ առկայ սպառնալիքներն ու խտրական դրսեւորումները։ Համաքրիստոնէական դիտանկիւնից կարեւորուել է Երուսաղէմում հայկական մշակութային ժառանգութեան եւ հայկական հազարամեայ ներկայութեան պահպանման անհրաժեշտութիւնը։

Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախումբը, Փետրուարի 7-ին Միջազգային կրօնական ազատութեան գագաթաժողովի շրջանակներում ԱՄՆ ղեկավարութեանը կոչ է արել որոշակի գործողութիւններ ձեռնարկել Արցախի վերականգնման, Հայաստանի անվտանգութեան եւ Սիրիայից ու Լիբանանից մինչեւ Երուսաղէմի հայկական թաղամաս հայ համայնքների պաշտպանութեան հարցերում:

Հայաստանին նուիրուած պանելային քննարկումը, որը վարում էր «American Enterprise Institute»-ից Մայքըլ Ռուբինը, մասնակցում էին Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախմբի Ուաշինկթոնի գրասենեակի գործադիր տնօրէն Արամ Համբարեանը, ԱՄՆ-ում Արցախի Հանրապետութեան նախկին ներկայացուցիչ Ռոբերտ Աւետիսեանը, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միջեկեղեցական յարաբերութիւնների բաժնի տնօրէն Տ․ Գարեգին Վարդապետ Համբարձումեանը, իրաւապաշտպան Քրիստինէ Առաքելեանը եւ կոնգրեսական Քրիս Սմիթը։ Քննարկման մասնակիցներն ընդգծել են, որ 2023 թ․ Ատրպէյճանի յարձակումը եւ Արցախից 150.000 հայերի հարկադիր տեղահանումն իրականացուել է ամերիկեան քաղաքական գործիչների աջակցութեամբ եւ հրահրմամբ։ Նրանք Կոնգրեսին եւ Թրամփի վարչակազմին կոչ են արել կիրառել նպատակային պատժամիջոցներ, պահանջել հայ ռազմագերիների ազատ արձակումը եւ ապահովել տեղահանուած արցախահայերի անվտանգ ու արժանապատիւ վերադարձը։

Քննարկման մասնակիցները նախանշել են այն միջոցառումները, որոնք Միացեալ Նահանգները պէտք է իրականացնի կրօնական ազատութեան պահպանման եւ հայերի դէմ Ատրպէյճանի հետագայ ագրեսիան կանխելու համար:

Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբը Փետրուարի 13-ին շնորհաւորել է ԱՄՆ նախկին կոնգրեսական Թուլսի Գաբբարդին՝ ազգային հետախուզութեան տնօրէնի պաշտօնում հաստատման կապակցութեամբ եւ կոչ արել համապարփակ հետաքննութիւն սկսել ԱՄՆ հետախուզութեան, քաղաքականութեան եւ արտաքին օգնութեան ձախողումների վերաբերեալ, որոնք նպաստել են Ատրպէյճանի կողմից Արցախի բնիկ հայ բնակչութեան ցեղասպանական էթնիկ զտմանը։

«Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախումբը ողջունում է Գաբբարդի հաստատումը եւ կոչ է անում ապահովել, որ Միացեալ Նահանգները լիովին գնահատի իր դերը Արցախի հայ բնակչութեան դէմ Ատրպէյճանի ցեղասպան արշաւում, լինի դա բացթողումների կամ յանձնարարականների միջոցով, որոնք օգնել, խթանել կամ քաջալերել են Ատրպէյճանին», նշել է Հայ դատի Ամերիկայի յանձնախմբի գործադիր տնօրէն Արամ Համբարեանը:

Գաբբարդին ուղղուած իր շնորհաւորական նամակում յանձնախումբը նաեւ ընդգծել է հետախուզութեան քաղաքականութեան պաշտօնական վերագնահատման կարեւորութիւնը, հասկանալու համար թէ ինչպէս է ԱՄՆ քաղաքականութիւնը, օրինակ՝ ռազմական օգնութիւնը Ատրպէյճանին, նպաստում նրա ռազմական յանցագործութիւններին: «Ինչպէս գիտէք, Հաուայեան կղզիներում եւ ամբողջ Միացեալ Նահանգներում հայկական ծագում ունեցող ամերիկացիները երկար ժամանակ աջակցել են ձեր ջանքերին՝ ուղղուած վայրագութիւնների կանխարգելմանը, մարդու իրաւունքների եւ մեր համայնքի ու կոալիցիոն գործընկերների համար յատուկ մտահոգութիւն ներկայացնող այլ հարցերի վերաբերեալ:

Մենք խորապէս երախտապարտ ենք ԱՄՆ-ի կողմից Հայոց ցեղասպանութեան ոգեկոչման եւ, ի հարկէ, Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) բնիկ հայ քրիստոնեաների ժողովրդավարական ձգտումներին ձեր աջակցութեան համար… Մենք պատրաստ ենք աջակցելու ԱՄՆ-ի բացթողումների եւ յանձնաժողովի անյաջողութիւնների հետաքննութեանը, որն օգնեց, աջակցեց կամ քաջալերեց Ատրպէյճանին հետապնդելու իր ցեղասպան ծրագրերը Արցախի հայ խաղաղ բնակչութեան դէմ»․- մասնաւորապէս նշուած է Հայ դատի յանձնախմբի նամակում։

Յունուարի 21-ին Մոնտեպէլլոյում տեղի է ունեցել Հայոց ցեղասպանութեան յուշարձանը Գալիֆորնիայի պատմական կոթողների ցանկի մէջ ներառելու պաշտօնական արարողութիւնը՝ նահանգային եւ քաղաքային պաշտօնեաների, հայ համայնքի հոգեւոր առաջնորդների, Հայ դատի յանձնախմբի ներկայացուցիչների եւ համայնքային տարբեր շրջանակների մասնակցութեամբ։ Հայոց ցեղասպանութեան յուշարձանը այդ ցանկում ներառելու աշխատանքներն իրականացուել են տեւական ժամանակահատուած եւ առաջնորդուել են նահանգային սենատոր Պօպ Արչուլետայի կողմից։

Մեծ Բրիտանիա

Հայ դատի Մեծ Բրիտանիայի յանձնախումբը Յունուարի 28-ին իրականացրել է իր առաջին դրամահաւաքը, որի արդիւնքում հանգանակուել է 36․000 բրիտանական ֆունտ։ Այս յաջող ձեռնարկն անշուշտ կը նպաստի Հայ դատի յանձնախմբի կարողականութիւնների զարգացմանն ու համայնքի հետ կապի ամրապնդմանը։ Միջոցառմանը ներկայ են եղել Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանում Հայաստանի հետ բարեկամութեան խմբի նախագահ Թիմ Լոթոնը, Լիւըրփուլի լորտ Ալթոնը, խորհրդարանականներ Ճոն Ուիթինգդէյլը, Ճեսիկա Մորդէնին, Քրիս Լօուն, Էնտրու Ռոզինդէլին եւ այլոք։

Աւստրալիա

Հայ դատի Աւստրալիայի յանձնախումբը դաշնային եւ Վիքթորիայի նահանգային խորհրդարաններում տարեսկզբին անցկացրել է «հայկական շահերի պաշտպանութեան շաբաթ», որին որպէս հրաւիրեալ մասնակցել է Հայ դատի Ուաշինկթընի գրասենեակի համայնքային հարցերի պատասխանատու Գեւ Իսկաճեանը։ Վերջինս Գանպերայում հանդիպումներ է ունեցել եւ հայութեանը յուզող հարցեր քննարկել սենատորներ Սիմոն Բիրմինգհամի, Մայքըլ Սուքարի, Փօլ Ֆլեթչերի, Էնտրու Բրագի, Սայվ Շարմայի եւ այլոց հետ։

Նոյն ժամանակահատուածում Մելպորնում եւ Սիտնիում անցկացուած հանգանակութեան երեկոների ընթացքում Հայ դատի աշխատանքներն առաջ մղելու համար ընդհանուր առմամբ հանգանակուել է շուրջ 155․000 աւստրալիական տոլար։

Լիբանան

Հայ դատի Լիբանանի յանձնախումբը Յունուարի 20-ին, լիբանանեան լրատուամիջոցներին յղուած նամակով, ներկայացրել է Պաքուում Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարութեան նկատմամբ իրականացուող շինծու դատավարութեան մանրամասները՝ տեղեկութիւններ տրամադրելով առհասարակ Ատրպէյճանում մարդու իրաւունքների վիճակի վերաբերեալ՝ հիմնուած միջազգային իրաւապաշտպան կազմակերպութիւնների ուսումնասիրութիւնների վրայ։

ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ դատի կեդրոնական գրասենեակ
22 Փետրուար 2025 թ․