Հայկական կողմերը պարտաւոր են ամրապնդել իրենց պաշտպանութիւնն ու անվտանգութիւնը

ՀՅԴ Բիւրոյի նախագահ Արմէն Ռուստամեանի ելոյթը «Հայաստան-Արցախ ռազմավարական դաշինք» ֆորումի ժամանակ

ՀՀ եւ ԱՀ միջեւ համապարփակ համագործակցութեան եւ փոխյարաբերութիւնների կարգաւորման համար իրաւապայմանագրային հիմքեր ապահովելը հրամայական անհրաժեշտութիւն է: Այս նպատակադրումը լիովին համահունչ է միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքներին եւ բխում է արցախեան հակամարտութեան կարգաւորման ներկայ գործընթացով պայմանաւորուած մարտահրաւէրներից եւ խնդիրներից:

Ակնյայտ է, որ մարդու տարրական իրաւունքները չեն կարող շարունակաբար ոտնահարուել կամ անտեսուել, իսկ հումանիտար ծրագրերը արգելափակուել կամ կասեցուել միայն այն պատճառով, որ շուրջ 30 տարի է, ինչ չի յաջողւում, կարգաւորել ղարաբաղեան հակամարտութիւնը:

Արցախի Հանրապետութեան ամբողջ մի սերունդ զրկուած է տարրական իր այս լեգիտիմ իրաւունքները լիարժէք իրացնելու եւ միջազգային հումանիտար ծրագրերից լիիրաւ օգտուելու հնարաւորութիւնից: Այս անարդարութեանը վերջ դնելը ոչ միայն հայ ժողովրդի անքակտելի իրաւունքն է, այլեւ միջազգային հանրութեան եւ միջնորդ կողմերի հիմնական պարտաւորութիւնը:

Ակնյայտ է նաեւ, որ Արցախի Հանրապետութեան նկատմամբ Ատրպէյճանի կողմից կատարուած որեւէ ռազմական ակրեսիա կամ սպառնալիք միեւնոյն ժամանակ ուղղուած է լինելու անմիջականօրէն Հայաստանի Հանրապետութեանը: Հետեւաբար երկու հայկական պետութիւնների համար, միասնական անվտանգութեան ու պաշտպանութեան համակարգ ձեւաւորելը բնական ու կենսական պահանջ է:

Եթե որեւէ այլ բան չասուէր, արդէն այս երկու կենսական նշանակութիւն ունեցող՝ հումանիտար եւ անվտանգային, խնդիրների փաթեթը իրաւական կարգաւորման դաշտ բերելու հրամայականի արձանագրումը բաւարար է փաստելու, որ մեր երկու հայկական պետութիւնները կարիք ունեն իրենց փոխյարաբերութիւնները նոր՝ իրաւապայմանագրային մակարդակի վրայ բարձրացնելու:

Տէ ֆակտօ առկայ իրողութիւնները տէ իւրէ դաշտում չամրագրելը կաշկանդում է մեր գործողութիւններն ու իրարամերժ իրավիճակներ ստեղծում: Քանզի ինչպէս ժողովրդական խօսքն է ասում՝ ուղտը նստած, կուզէկուզ ման գալ չենք կարող:

Աւելին, ո՛չ միացում, ո՛չ անկախութեան ճանաչում վիճակը, ոչ միայն չի կարող այսպէս շարունակուել, այլեւ աշխատում է մեր դէմ:

Այս առումով, բաւական է միայն յիշատակել մարդու իրաւունքների եւրոպական դատարանի համապատասխան վճիռը ըստ որի, ազատագրուած տարածքներում չի ճանաչւում ԼՂՀ գերիշխանութիւնը այլ արձանագրւում է Հայաստանի կողմից այդ տարածքների նկատմամբ իրականացուող էֆէկտիւ վերահսկողութեան մասին:

Ռազմավարական դաշինք կնքելու այս քայլը հնարաւորութիւն է ընձեռնում յստակութիւն մտցնել հիմնախնդրի լուծման հայեցակարգի մէջ, մի կողմից ամրագրելով միացումը որպէս ռազմավարական նպատակ, անկախութիւնը, որպէս մարտավարական միջոց, միւս կողմից՝ հաղորդելով անհրաժեշտ նախաձեռնողականութիւն մեր արտաքին քաղաքականութեանը՝ բացայայտ եւ վճռականօրէն ներկայացնելու ու պաշտպանելու մեր համազգային շահերն ու իրաւունքները:

Այսպիսի դաշինքի կնքումը ոչ միայն կոչուած է կարգաւորելու Հայաստանի եւ Արցախի քաղաքացիների հանրային կեանքին առնչուող խնդիրներն ու ապահովելու նրանց իրաւունքների անկաշկանդ իրացումը երկու հանրապետութիւններում եւ արտերկրում, այլեւ նպաստելու հայկական կողմերի համարժէք եւ իրաւաչափ մարտավարութեան իրագործմանը հակամարտութեան կարգաւորման գործընթացում առաջացող տարաբնոյթ զարգացումների պարագայում:

Այսպիսի իրաւաչափութեան եւ համարժէքութեան հիմքը Ատրպէյճանի փաստացի հրաժարումն է խաղաղ կարգաւորման պահանջներից եւ լիարժէք բանակցութիւններից, ինչպէս նաեւ նրա կողմից ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառման միջոցով հարցը լուծելու մարտավարութիւնը:

Ըստ այդ ռազմաքաղաքական մարտավարութեան, Ատրպէյճանի անփոփոխ նպատակը եղել եւ մնում է Ղարաբաղեան հակամարտութիւնը կարգաւորել սեփական «ատրպէյճանական մոդուսին» համապատասխան:

Առ այդ, Ատրպէյճանի բանակցային գործընթացը պէտք է յանգի ոչ թէ հիմնախնդիրը իր պատճառահետեւանքային կապի մէջ լուծելուն, այլ ծառայի Արցախն իր կազմի մէջ ամէն գնով՝ թէկուզեւ ուժի միջոցով վերադարձնելու ծրագրին: Բանակցային որեւէ այլ արդիւնք Ատրպէյճանի համար ըստ էութեան մերժելի է: Հետեւաբար, ըստ Ատրպէյճանի, խաղաղ կարող է լինել միմիայն այնպիսի կարգաւորումը, որն ամրագրում է իր հռչակած ցանկալի արդիւնքները:

Այս պայմաններում լիովին արդարացուած են բոլոր այն միջոցները, որոնք կոչուած են ամրապնդելու Հայաստանի եւ Արցախի սուվերեն իրաւունքից եւ կենսական անհրաժեշտութիւնից բխող միասնական անվտանգութիւնն ու լեգիտիմ ինքնապաշտպանութիւնը: Հետեւաբար, Հայաստանի եւ Արցախի շուրջը շրջափակման եւ պատերազմական իրավիճակով ձեւաւորուած թշնամական միջավայրում հայ ժողովրդի անօտարելի իրաւունքն է միջազգային ճանաչում, յարգանք եւ աջակցութիւն հայցել իր անվտանգութիւնն ու զարգացումն ապահովելուն ուղղուած քայլերի ու նախաձեռնութիւնների վերաբերեալ:

Այսպիսի դաշինքի կնքումը ինքնին հիմք չի կարող ծառայել հայկական կողմերին մեղադրելու բանակցային գործընթացը խափանելու մէջ: Քանի որ՝

– Նախ եւ առաջ, այն պարզ պատճառով, որ առանց միջազգայնօրէն ճանաչուած լիարժէք եռակողմ ձեւաչափը վերականգնելու ընթացող հանդիպումները չեն կարող համարուել ամբողջական եւ իրական բանակցութիւններ, իսկ այդպիսիք տեղի չեն ունենում միմիայն Ատրպէյճանի ոչ բանակցելի կեցուածքի պատճառով:

– 2016 թ. ապրիլեան պատերազմը եւս մէկ անգամ փաստեց, որ Ատրպէյճանի ակրեսիան կանխելու եւ յետ մղելու միակ գործուն միջոցը եղել է, կայ եւ մնալու է Հայկական բանակը: Միջնորդ կողմերը դա չկարողացան կանխել եւ չորս օր ուշացան: Հետեւաբար չի բացառւում, որ նոյնը կրկնուի:

– Այսպիսի դաշինքի կնքումը համահունչ է 1994 թ. ստորագրուած հրադադարի մասին պայմանագրին, ի դէպ, որի 25-ամեակն է լրանում այս օրերին, լիովին համապատասխանում է այն ստորագրած երեք կողմերի այդ թւում Ատրպէյճանի ստանձնած յանձնառութեանը՝ բանակցութիւնների միջոցով հասնել հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորմանն ու վերջնական հաշտութեանը:

– Ֆորմալ առումով, այսպիսի համաձայնագիրը լիովին համապատասխանում է նաեւ «միջազգային պայմանագրերի մասին» ՀՀ օրէնքին, ինչը հնարաւորութիւն է ընձեռնում Հայաստանի Հանրապետութեանը խաղաղութեան, մարդու իրաւունքների պաշտպանութեան, մարդասիրական, տեխնիկական աջակցութեան եւ այլ հարցերով պայմանագիր ստորագրել անգամ միջազգային իրաւունքի սուբիեկտ չճանաչուած կողմի հետ:

Միեւնոյն ժամանակ, դաշինքի անհարժեշտութիւնն ու նշանակութիւնն կարելի է փաստել առնուազն երեք տեսանկիւնից.

ա) Ատրպէյճանին հակազդելու տեսանկիւնից, որը օգտագործում է իր քարոզչութեան մէջ Արցախի եւ Հայաստանի փոխյարաբերութիւնների եւ կարգավիճակների չյստակեցուած վիճակը:

Մանաւորապէս, Արցախի որպէս սուբիեկտի անտեսումը, Արցախի տարածք այցելութիւնները անօրինական հռչակելը, հիմնախնդիրը որպէս իր ներքին հարց ներկայացնելը եւ խնդրի միջազգային կարգաւորումը Ատրպէյճանի սահմանադրական կարգը վերակագնելու գործընթացով փոխարինելու քայլերը, ինչպէս նաեւ Ատրպէյճանի հետ հակամարտութեան որպէս միակ կողմ Հայաստանին ճանաչելու հնարաւորութիւնը:

բ) Միջազգային նորմերին եւ ընդունուած պրակտիկային համապատասխան կարգաւորումներ ապահովելու տեսանկիւնից՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը ստանձնել է այն, ինչը պարտաւոր էին անել միջազգային կառոյցներն ու միջնորդ կողմերը. ապահովել տուեալ տարածքում բնակուող մարդկանց տարրական իրաւունքների ու ազատութիւնների իրացումը՝ անկախ հակամարտութեան չկարգաւորուած լինելու հանգամանքից:

գ) Հայաստանի եւ Արցախի միասնական անվտանգութիւնը ու պաշտպանութիւնը ապահովելու տարբեր բնագաւառներում երկու կողմերի փոխյարաբերութիւնները կարգաւորելու եւ մեր համազգային կենսական շահերն ու նպատակները արդիւնաւէտ պաշտպանելու եւ հետապնդելու տեսանկիւնից:

Մինչ օրս տարբեր մակարդակներում կնքուած միջգերատեսչական եւ միջկառավարական համաձայնագրերի գոյութիւնը ինքնին վկայում է, որ կեանքը պարտադրում է, բազմաթիւ ոլորտներում առկայ փաստացի կապերը կարգաւորուել իրաւապայմանագրային ձեւաչափերով: Առաւել եւս թուրք-ատրպէյճանական տանդեմի գոյութիւնը եւ նրա թշնամական էութիւնը լիարժէք հիմքեր են ստեղծում Հայաստան-Արցախ տանդեմի ձեւաւորման, իրաւական ամրապնդման եւ Հայաստանի՝ Արցախի անկախութեան եւ անվտանգութեան երաշխաւորը լինելու փաստի միջազգային ճանաչման համար:

Այսպիսով՝

– Պէտք է առաջնորդուել նրանով, որ պատերազմը ամէն պահի կարող է վերսկսուել: Հետեւաբար, չի կարող մի կողմը պատրաստուել պատերազմի, միւս կողմը՝ խաղաղութեան:

– Ուստի, հայկական կողմերը պարտաւոր են ամրապնդել իրենց պաշտպանութիւնն ու անվտանգութիւնը՝ ոչ թէ քօղարկուած, այլ բացայայտ՝ ամրապնդելով եւ ուղղորդելով համապատասխան գործողութիւնները անհրաժեշտ իրաւապայմանագրային կարգաւորումների միջոցով:

Հարկաւոր է՝

– Առաջացնել բանակցութիւններին զուգահեռ փոխլրացնող գործընթաց, որը մի կողմից կոչուած է հարստացնելու հայկական կողմերի դիւանագիտական զինանոցը՝ արծարծելով հարցեր, որոնք պաշտօնական մակարդակով նպատակայարմար չէ բարձրաձայնել, միւս կողմից՝ նոր թափ հաղորդել ԼՂՀ միջազգային ճանաչմանը՝ համահայկական տարողութիւն հաղորդելով Արցախի ժողովրդի անկախութեան եւ ազատագրութեան պայքարին:

Անհրաժեշտ է՝

– Հասնել Արցախի ներգրաւմանը միջազգային ինտեգրացիոն եւ անվտանգային գործընթացների մէջ՝ մղելով միջնորդներին եւ միջազգային դերակատարներին բացառելու հակամարտութեան գօտու բնակիչների մեկուսացումն եւ իրաւունքների անտեսումը: