«Կեանքիս Ուղիները. Յուշեր Հայկական Լեգէոնէն» (Հեղինակ` Գասպար Մենակ)

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Փարիզի մէջ 2024-ին ֆրանսերէն լեզուով լոյս տեսաւ Գասպար Մենակի «Կեանքիս ուղիները. յուշեր Հայկական լեգէոնէն» գիրքը, բաղկացած` 196 էջերէ, եւ 19 էջ` քարտէսներ եւ նկարներ:

Գիրքին նախաբանը գրած է Ժեռար Տէտէեան:

Գասպար Մենակ ծնած է 1895-ին, Չնգուշ եւ զաւակն է Սարգիս Քեհիա Խաչոյեանի եւ Սառա Այվազեանի: Կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին եւ Խարբերդի Եփրատ քոլեճին մէջ, իբրեւ դաստիարակ ունենալով Յովհաննէս Պուճիգանեանը:

Խարբերդէն անցած է Մալաթիա, ապա` Սամսոն եւ Պոլիս: Այնուհետեւ անցած է Մարսէյ, հոնկէ` Լիվըրփուլ, եւ 1912-ին հասած է Միացեալ Նահանգներ: Սկիզբը հաստատուած է Ֆիլատելֆիա, ապա` Նիւ Եորք, Փրովիտենս, Պոսթըն եւ Լորենս:

Օսմանեան կայսրութեան տարածքին Հայոց ցեղասպանութեան ահաւոր լուրերը կը հասնին Ամերիկա: Հայրենաբաղձ կարօտով եւ վրէժխնդրութեան ոգիով տոչորուած` Գասպար Մենակ 1917-ին կամաւոր արձանագրուեցաւ եւ միացաւ Հայկական (Արեւելեան) լեգէոնին:

Կամաւորները Ամերիկայէն փոխադրուեցան Մարսէյ, հոնկէ ալ` Կիպրոս եւ Փոր Սայիտ: 1918 սեպտեմբեր 19-ի Արարայի ճակատամարտին անոնք ծանր հարուած տուին եւ նահանջի մատնեցին թրքական բանակը:

Պատերազմի ճակատներուն վրայ Գասպար Մենակ չարքաշ եւ արկածալից օրեր ապրեցաւ: Թուրքին հետ դէմ դիմաց կենաց մահու դժնդակ կռիւներ մղեց եւ բազմաթիւ վտանգներ դիմագրաւեց:

Գասպար Մենակ կը յիշէ իր զէնքի ընկերները եւ քաջ զինուորականները, որոնցմէ շատեր ինկան նահատակ:

Հայկական լեգէոնը իր առաքելութիւնը շարունակեց Կիլիկիոյ մէջ:

Գասպար Մենակ կը յիշէ նաեւ Մուսա Լերան հերոսամարտը, մուսալեռցիներու Լիբանան տեղափոխութիւնը եւ Այնճարի հիմնադրութիւնը:

Գիրքին մէջ զոհողութեան, խղճամիտ պարտականութեան եւ ընկերասիրութեան յուզիչ դրուագներ արձանագրուած են:

Հայկական լեգէոնը իր արժանաւորագոյն տեղը ունի ժամանակակից հայոց դիւցազներգութեան մէջ:

Սրտցաւ հեղինակը պարզ եւ դիւրըմբռնելի ոճով եւ անկեղծ խօսքերով յորդորներ կ՛ուղղէ իր զաւակներուն, թոռներուն եւ անուղղակիօրէն` ամէն հայու:

Իր զաւակները կը հարցնեն, որ «քանի որ մինակ մնացած էիր կորսնցնելէ ետք ծնողքդ, երկու եղբայրներդ եւ երկու քոյրերդ, ինչո՞ւ Ամերիկայի հանգիստ կեանքը ձգեցիր եւ եկար Մերձաւոր Արեւելք»:

Գասպար Մենակ կը պատասխանէ. «Եկայ, որովհետեւ հարազատներուս արիւնը կը կանչէր զիս. եկայ անոնց վրէժը լուծելու: Ինչպէ՞ս կրնայի հանգիստ ու երջանիկ ապրիլ, երբ մեր ժողովուրդին քաջարի մնացորդացը կը մարտնչէր ազատութեան եւ արդարութեան համար: Եկայ եւ կատարեցի պարտականութիւնս: Զղջացած չեմ եկած ըլլալուս, ընդհակառակը` կը զգամ արդար գոհունակութիւն մը, որ ուրախութիւն կը պատճառէ ինծի»:

Հայոց բազում զոհողութիւնները զոհ գացին մեծապետական գձուձ շահերու: Արհամարհելով հայ ժողովուրդին պատմական արդար իրաւունքները, անասելի զոհաբերութիւնները եւ տրուած խոստումները` Ֆրանսա 1920 օգոստոսին լուծարքի ենթարկեց Հայկական լեգէոնը եւ այնուհետեւ իր զօրքերը հեռացուց Կիլիկիայէն:

Մեծ եղեռնէն վերապրած եւ իր հայրենի օճախները վերադարձած հայութիւնը դարձաւ տարագիր եւ Սուրիա ու Լիբանան ապաստան գտաւ:

Գասպար Մենակի «Կեանքիս ուղիները» գիրքը, կենսագրականի ձեւին տակ, թանկագին վկայութիւններ ու նորութիւններ լոյսին կը բերէ: Զուսպ լեզուով, հեղինակը զգուշացած է իր կողմէ մեկնաբանութիւններէ եւ բաւականացած է իրողութիւնները պատմելով, եզրակացութիւնը ձգելով ընթերցողին: