«Խաղաղութեան պայմանագրի» 10 կէտերը. Ատրպէյճանը չի վերադարձնելու 2020 Նոյեմբերից յետոյ գրաւած Հայաստանի տարածքը

Վարուժան Գեղամեան

թրքագէտ

Ատրպէյճանում նախընտրական փուլ է, ուստի թշնամի երկրի նախագահ Ալիեւը սովորականից աւելի բաց է խօսում իր ներկայ եւ ապագայ պլաններից։ Երէկ նա շուրջ երեք ժամ հարցազրոյց է տուել ատրպէյճանական մեդիաների լրագրողներին։ Շատ լաւ կազմակերպուած այդ հարցազրոյցը, ըստ էութեան, Ալիեւի նախընտրական քարոզարշաւի առաջին մեծ միջոցառումն էր։ Ես մանրամասն ծանօթացայ հարցազրոյցի բովանդակութեանը եւ ահա, թէ ինչն եմ առանձնացրել ձեզ համար՝ «Ալիեւի բառերով»։ Միանգամից ասեմ, որ սրանք փաստացի այն տրամաբանութիւնն ու կէտերն են, որոնք ընկած են այսպէս կոչուած «հայ-ատրպէյճանական խաղաղութեան բանակցութիւնների» հիմքում։

1. «Խաղաղութեան պայմանագիր» կոչուող թղթում, եթէ այն ստորագրուի, որեւէ կերպ չի նշուելու Հայաստանի ու Ատրպէյճանի միջեւ սահմանը եւ յստակ տարածքը, հետեւաբար՝ Ատրպէյճանը ցանկացած պահի կարող է խախտել այն՝ պնդելով, որ «սահման չկայ, չկայ նաեւ սահմանի խախտում»։ Թուղթ ոչ մի բանի մասին, բայց որը լիարժէք մաքրում է Ատրպէյճանին Արցախի հարցում կատարած յանցաքներից ու իրաւական առումով այն փակում։ «Կադաստրի թուղթ» կոչուած տգիտութիւնը եւս փչուեց։

2. Ատրպէյճանը չի վերադարձնելու 2020 Նոյեմբերից յետոյ գրաւած Հայաստանի միջազգայնօրէն ճանաչուած տարածքը (առնուազն՝ 300 քառակուսի քմ.)։ «Զօրքերի հայելային յետքաշում» գաղափարի փուճ լինելը հերթական անգամ ապացուցուեց։

3. Ատրպէյճանն ամէն ինչ անում է, որ թուղթը ստորագրուի առանց միջնորդ, որպէսզի կարողանայ ցանկացած պահի առանց աւելորդ գլխացաւանքի խախտել այն։ Այս կէտը դուր չի գայ «միջազգային երաշխիքներ կը լինեն» եւ «աշխարհը չի թողնի, որ մեր վրայ յարձակուեն» թեզերի սիրահարներին։

4. Ատրպէյճանը չի բացելու Հայաստանի հետ սահման եւ շարունակելու է Հայաստանի լիակատար շրջափակումը։ Հետեւաբար, նոյնը անելու է նաեւ Թուրքիան։ Աւելին՝ այս պահին խնդիր է դրուած Հայաստանին կտրել իր երկու հիմնական արտաքին ճանապարհներից՝ դէպի Վրաստան եւ Իրան։ Դա անելու համար օգտագործում են այսպէս կոչուած անկլաւների թեման (տե՛ս յաջորդ կէտը)։ «Խաղաղութեան խաչմերուկի» գաղափարի փուճ լինելը հերթական անգամ ապացուցուեց։

5. Ատրպէյճանը ելնում է այն դրոյթից, որ Հայաստանը այս պահին բռնագրաւել է Ատրպէյճանի 8 գիւղեր, որոնցից 4-ը բուն սահմանին, միւս 4-ը՝ սահմանից ներս («անկլաւի» տեսքով»)։ Ատրպէյճանը «չի կարող հանդուժել այս իրավիճակը» եւ «ամէն ինչ անելու է, որ դրանք ազատագրի»։ Աւելին, Ատրպէյճանը պնդում է, որ դէպի անկլաւներ տանող ճանապարհներ պէտք է տրուեն, որոնք «պէտք է բնակեցուեն ատրպէյճանցիներով»։ Սրանք մինի-միջանցքներ են։ Ի միջ ի այլոց, Ալիեւն ասաց, որ այս թեման այժմ քննարկւում է սահմանազատման յանձնաժողովում։ Չի բանացկւում, այլ Ատրպէյճանի պայմանի տեխնիկական իրականացման հարցերն են քննարկւում։

6. Ատրպէյճանը պահանջում է միջանցք Սիւնիքի տարածքով։ Այո՛, հենց միջանցք, ուրիշ ոչ մի բան՝ «անխոչընդոտ անցում» անուան տակ։ Ընդ որում՝ շատ կոնկրետ տեղով՝ Մեղրիով, քանի որ այն «ամենակարճ եւ ամենայարմար ճանապարհն է» դէպի Նախիջեւան։ Միաժամանակ Ալիեւը ակնարկեց, որ ցանկացած պահի կարող է զէնքով վերցնել այդ ճանապարհը։

7. Ատրպէյճանը խոստովանում է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան հանդէպ իր յաւականութիւնները հնարաւոր են դարձել Արցախում տարած յաղթանակի շնորհիւ։ Ալիեւը բառացի ասում է, որ Շուշիին գրաւելը թոյլ տուեց բացել Զանգեզուրի հարցը։ Սրանից աւելի լաւ ապացոյց, որ Արցախը Սիւնիքի ու Հայաստանի մնացեալ մասերի պաշտպանութեան գլխաւոր միջոցն էր, դժուար է գտնել։ Ընդ որում՝ թշնամու բերանով է ասուած։

8. Ատրպէյճանն ամէն ինչ անելու է նախագահներ Սերժ Սարգսեանին ու Ռոպերթ Քոչարեանին եւս գերեվարելու համար։ Այդ մասին ուղիղ նշեց Ալիեւը։

9. Ամբողջ հարցազրոյցի ընթացքում Ալիեւը Հայաստանի բոլոր տարածքների համար օգտագործում էր թուրքական տեղանուններ՝ «Իրեւան» (Երեւան), «Արեւմտեան Զանգեզուր» (Սիւնիք), «Իստիսու» (Ջերմուկ) եւ այլն։ Նաեւ նշում, որ եթէ սահմանազատում լինի քարտէզով, ապա պէտք է քննարկել Երեւանի պատկանելիութեան հարցը։ Սա Ատրպէյճանի ծաւալապաշտութեան կարեւորագոյն դրսեւորումներից է, որով այժմ դաստիարակւում է ատրպէյճանական հասարակութիւնը։

10. Ատրպէյճանը Եւրամիութեան գլխաւոր գործընկերներից է կազի մատակարարման հարցով։ Հետեւաբար Ատրպէյճանը ոչ մի դէպքում չի վախենում Արեւմտեան ճնշումից, որովհետեւ այն չի լինելու։ Ատրպէյճանին մնում է խելացի խաղալ Ռուսաստանի հետ, ինչը եւ արւում է (նոյնիսկ հարցազրոյցի մակարդակում ճիշդ ուղերձներ յղելով Մոսկուային)։

Հարցազրոյցում այլ հետաքրքիր կէտեր եւս կային, բայց այս 10 կէտը այն հիմնականներն էին, որոնք, փաստացի, կազմում են այս պահին այսպէս կոչուած «հայ-ատրպէյճանական» բանակցութիւնների փաթեթը։ Հետեւութիւն. Ատրպէյճանը որեւէ նպատակ չունի Հայաստանի հետ խաղաղ գոյակցութեան։ «Խաղաղութեան պայմանագիրը» ընդամէնը պարզ մանիպուլիացիա է՝ Հայաստանում ժողովրդի դիմադրութիւնը կոտրելու համար։

Այս կէտերից որեւէ մէկով զիջումը բերելու է Ատրպէյճանի եւ Թուրքիայի կողմից նոր պահանջների, ինչպէս Արցախի հարցում զիջումը բերեց Սիւնիքի ու Ջերմուկի վտանգների։