Ատրպէյճանի տեղեկատուական գրոհն Արցախի եւ Հայաստանի դէմ․ ի՞նչ կարող ենք հակադրել

Ատրպէյճանի քաղաքականութիւնը հասկանալու տեսանկիւնից կարեւոր է միաժամանակ ընդհանուր համակարգի մէջ դիտարկել Պաքուի ագրեսիւ գործողութիւնները եւ տեղեկատուական գրոհները, որոնք կարեւոր դերակատարութիւն ունեն թէ՛ որպէս ռազմական ագրեսիայի նախապատրաստական փուլ, թէ՛ ագրեսիային ուղեկցող գործիքակազմի մաս։ 2020 թ․ Նոյեմբերի 9-ից յետոյ Հայաստանի եւ Արցախի դէմ ատրպէյճանական ագրեսիայի ակտերի ընթացքում բազմիցս ականատես ենք եղել տեղեկատուական գրոհների ակտիւացման եւ համեմատաբար աւելի պասիւ փուլերի։ Ըստ որում, ատրպէյճանական քարոզչութեան կարեւոր առանձնայատկութիւններից մէկն այն է, որ տեղեկատուական գրոհներում նոր նարատիւների տարածման հարցում առաջնորդող դերը պատկանում է Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւին։ Իշխանութիւնների կողմից վերահսկուող, ուղղորդուող մամուլը նշուած քարոզչութեանը լրացնող դեր է կատարում եւ սերտաճած է պետական քարոզչութեանը։

Մասնաւորապէս, Արցախի եւ Հայաստանի դէմ տեղային ռազմական գործողութիւններին նախորդող փուլերի տեղեկատուական քաղաքականութեան ուսումնասիրութիւնը ցոյց է տալիս, որ առկայ են որոշակի օրինաչափութիւններ։ Այնուամենայնիւ, անհրաժեշտ է նշել, որ բացառապէս նշուած գործօնների վրայ յենուելով նոր ագրեսիայի մասին յստակ կանխատեսումներ անել հնարաւոր չէ։ Անհրաժեշտ է այն համադրել նաեւ առկայ այլ տեղեկատուական հոսքերի, հետախուզական տուեալների հետ։ Սակայն նմանատիպ ակտիւացման շրջանում ռազմական գործողութիւնների հաւանականութիւնը զգալիօրէն աճում է, հետեւաբար պէտք է աւելանայ նաեւ զգօնութիւնը։

Այսպէս, մասնաւորապէս 2022 թ․ Մարտին Փառուխի ագրեսիային եւ Սեպտեմբերին ՀՀ դէմ Սոթք-Ներքին Հանդ շփման գծի/սահմանի երկայնքով նախաձեռնած ագրեսիային նախորդող շրջանում Ատրպէյճանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը զգալիօրէն ինտենսիւացրել էր Հայաստանի զինուած ուժերին հրադադարի խախտումների եւ սադրանքների մէջ մեղադրող հաղորդագրութիւնների տարածումը․

– 2022 թ․ Սեպտեմբերի 1-12-ը Ատրպէյճանի ՊՆ տարածել էր 10 առանձին հաղորդագրութիւն՝ ՀՀ-Ատրպէյճան սահմանի եւ Արցախի շփման գծի ընդհանուր 12 տարբեր ուղղութեամբ ինտենսիւ խախտումների մասին։ Հաղորդագրութիւնների քանակը աւելի շատ էր, քան Օգոստոսին, Յունիսին, Ապրիլին, Յունուարին եւ գրեթէ հաւասար միւս ամիսների հաղորդագրութիւնների ամսական քանակին։

– 2022 թ․ Մարտի վերջին Արցախում Ատրպէյճանի ԶՈւ ագրեսիային նախորդած շրջանում նոյնպէս կտրուկ աճել էր հաղորդագրութիւնների քանակը։ Յունուարին եղել էր 4, իսկ Փետրուարին՝ 14 հաղորդագրութիւն, Մարտին՝ 12 (19 առանձին ուղղութեամբ խախտումների վերաբերեալ):

2023 թ․ Օգոստոսին նոյնպէս նկատւում է տեղեկատուական գրոհների ակնյայտ ակտիւացում, ըստ որում՝ թէ՛ Արցախի, թէ՛ ՀՀ նկատմամբ։ Ատրպէյճանի քարոզչական թեզերի ուսումնասիրութիւնը ցոյց է տալիս, որ նրանց քայլերը մասնաւորապէս ուղղուած են ստորեւ նշուած նպատակների սպասարկմանը․

– Արցախի վերջնական բռնակցումը հեշտացնելու նպատակով Լաչինի միջանցքում անօրինական անցակէտի տեղադրման լեգիտիմացում։ Հիմնական նպատակն այն է, որ այս հանգամանքը լեգիտիմացուի Արցախի եւ Հայաստանի կողմից, ապա նաեւ աւելի հեշտացուի միջազգային դաշտում լեգիտիմացումը։ Այդ իսկ նպատակով ներդրուել է նաեւ այսպէս կոչուած «Աղտամի ճանապարհի» թեզը։

– Նոյն նպատակով Պաքու-Ստեփանակերտ միջազգային ձեւաչափով երկխօսութեան վիժեցում եւ փոխարէնը Ատրպէյճանի տարածքում «Կենտրոնական իշխանութեան ներկայացուցիչներ – Ղարաբաղի հայերի ներկայացուցիչներ» ձեւաչափի երկխօսութեան անցկացման փորձ՝ առանց որեւէ միջազգային ձեւաչափի։

– Նոյնպէս Արցախի վերջնական բռնակցումը հեշտացնելու նպատակով Արցախի Պաշտպանութեան բանակի դէմ տեղեկատուական գրոհների ակտիւացում։ Ատրպէյճանի պետական հեռուստաընկերութեամբ, պատգամաւորների ելոյթներում աւելի է ամրապնդւում ՊԲ զինծառայողներին «ահաբեկիչ» մակդիրով դիմելը։ Ակտիւացել են «հակաահաբեկչական գործողութիւն» իրականացնելու կոչերը։ Պաշտօնական խողովակներով ակտիւացել են «Ղարաբաղից 10 հազար անօրինական զինեալներին դուրս բերելու» վերաբերեալ ելոյթները եւ պահանջները։

– Հայաստանի նկատմամբ ճնշում գործադրելու նպատակով պետական հեռուստաընկերութիւններով, պատգամաւորների, պաշտօնեաների կողմից Հայաստանին «նոր պատերազմ ցանկանալու» մէջ մեղադրելը։

Ըստ որում, ակնյայտօրէն նկատելի է, որ տարածուող քարոզչական թեզերի զգալի մասը նախ ձեւակերպել է Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը՝ Օգոստոսի 2-ին Euronews-ին տուած հարցազրոյցում։ Արդէն Օգոստոսի 12-ից սկսած ատրպէյճանական ուժային կառոյցների հետ կապուած ալիքները սկսեցին տեսանիւթեր, ինչպէս նաեւ այլ նիւթեր հրապարակել «ՀՀ կողմից Լաչինի միջանցքի ուղղութեամբ զօրքեր կուտակելու», «Ղարաբաղում անօրինական զօրաշարժերի, ամրաշինական աշխատանքների» վերաբերեալ, ինչին յաջորդեցին պաշտպանութեան նախարարութեան կողմից Հայաստանին եւ Արցախին հրադադարի խախտումներում մեղադրող հաղորդագրութիւնների ակտիւացումը, տեսանիւթերի եւ լուսանկարների հրապարակումները եւ այլն։

Մի շարք գործօններ յստակ ցոյց են տալիս, որ այս քարոզչական արշաւը նախապէս լաւ պատրաստուած է, ինչպէս նաեւ, առհասարակ, յենւում է պատերազմից յետոյ Ատրպէյճանի կողմից զարգացուող քարոզչական թեզերի աստիճանական ծաւալման վրայ։ Մասնաւորապէս, Յուլիսից սկսած Ատրպէյճանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը նաեւ սկսել էր Արցախին մեղադրել ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցներով քաղաքացիական, այդ թուում միջազգային չուերթների ինքնաթիռների համար խոչընդոտներ, խանգարումներ ստեղծելու համար։ Վերջնարդիւնքում նշուած մեղադրանքը դարձաւ տեղեկատուական գրոհի ընդհանուր «փաթեթի» մաս, այդ թուում ներառուելով ՄԱԿ-ի ԱԽ նիստին նախորդած Ատրպէյճանի ԱԳՆ յայտարարութիւնում, ինչպէս նաեւ նիստի ընթացքում Ատրպէյճանի ներկայացուցչի ելոյթում՝ որպէս Արցախի դէմ հիմնական քարոզչական թեզերից մէկը։

Այսպիսով, Ատրպէյճանի տեղեկատուական քաղաքականութեան ժամանակագրական եւ փաստական ուսումնասիրութիւնը ցոյց է տալիս, որ այն հնարաւոր չէ պայմանաւորել բացառապէս ՄԱԿ Անվտանգութեան խորհրդում ՀՀ կողմից Արցախի շրջափակման հարցը Օգոստոսի 16-ին բարձրացնելու հետ։ Չնայած նշուած փաստն ակնյայտօրէն լրջօրէն անհանգստացրել էր ատրպէյճանական կողմին, սակայն ոչ թէ Արցախի շրջափակումը եւ Ատրպէյճանի ագրեսիան է դրա հետեւանք, այլ ՄԱԿ ԱԽ նիստն է Ատրպէյճանի նշուած քաղաքականութեան հետեւանքով հրաւիրուել։ Հետեւաբար, վերը նշուած հիպոթեզի հարցում կայ պատճառահետեւանքային շղթայի տրամաբանական խախտում։ Ըստ որում, առկայ փաստական տուեալները բաւարար չեն պնդում կատարելու, որ այս պահին Ատրպէյճանի առաջ քաշած բոլոր պայմանների իրականացումը կը բերի Ատրպէյճանի ագրեսիւ քաղաքականութեան փոփոխութեան դէպի դրականը։

Մասնաւորապէս, Ատրպէյճանի նախագահի, արտգործնախարարութեան յայտարարութիւնների վերլուծութիւնը յստակ կերպով ի ցոյց է դնում, որ պաշտօնական Պաքուն որպէս առնուազն միջնաժամկէտ ռազմավարական նպատակներ սահմանել է․

– Արցախի ամբողջական բռնակցումը, ցանկալի է՝ շատ նուազ քանակութեամբ հայկական բնակչութեամբ՝ առանց հայերին առանձին իրաւունքներով օժտելու։

– Հայաստանի անվտանգային միջավայրի զարգացմանը խոչընդոտելը՝ թոյլ չտալու ՀՀ ԶՈՒ, տնտեսութեան, այլ ոլորտների ամրապնդում։ Ամբողջովին Ատրպէյճանին ձեռնտու պայմաններով ՀՀ հետ սահմանազատման գործընթացի իրականացում, Հայաստանի տարածքով միջանցքի ապահովում («Զանգեզուրի միջանցք»)։

Նշուած նպատակներին հասնելու համար Ատրպէյճանը կիրառում է ուժի եւ ուժի սպառնալիքի քաղաքականութիւն, ինչը դրսեւորւում է ինչպէս վերը նշուած ագրեսիայի ակտերով, Արցախի շրջափակմամբ, այնպէս էլ ուղեկցող տեղեկատուական գրոհներով, որոնք նպատակ ունեն հոգեբանական ճնշում գործադրել Արցախի, Հայաստանի իշխանութիւնների եւ բնակչութեան վրայ։

Ատրպէյճանն իր քարոզչական արշաւները կազմակերպում է՝ հաշուի առնելով տարբեր թիրախային լսարաններ․ ներքին, միջազգային, հայկական։ Իւրաքանչիւր լսարանի համար ուղերձները փաթեթաւորւում են տարբեր կերպ։ Հայկական կողմերից նշուած քարոզչութեանը արդիւնաւէտ դիմակայումը նոյնպէս ենթադրում է բոլոր նշուած ուղղութիւններով ակտիւ աշխատանք, սակայն կարեւոր է նաեւ համապատասխան «ենթակառուցուածքների» ստեղծումը։ Այսպէս, ի տարբերութիւն Ատրպէյճանի՝ Հայաստանում չկայ փախստականների մէկ միասնական համայնք, պետական նարատիւներն ամբողջութեամբ չեն ուղղորդւում եւ համակարգւում միասնական պետական համակարգի կողմից, ինչը նշանակում է, որ տեղեկատուական պայքարի սինխրոնացման աստիճանը Ատրպէյճանից զգալիօրէն ցածր է։ Եթէ Ատրպէյճանից նոյն խնդրի վերաբերեալ տարածւում են միատեսակ դիրքորոշումներ եւ պահանջներ, ապա Հայաստանի եւ Արցախի պարագայում առկայ է կարծիքների բազմազանութիւն։

Բնականաբար, այստեղ փորձ չի կատարւում պնդել, թէ կարծիքների բազմակարծութիւնը բացասական երեւոյթ է, սակայն կարեւոր է հասկանալ, որ այս պարագայում պետութիւնը պէտք է անհամեմատ աւելի շատ ջանք գործադրի խնդիրների վերաբերեալ միասնական եւ հասկանալի դիրքորոշումը տարբեր լսարաններին հասցնելու ուղղութեամբ։ Ինչ վերաբերում է փախստականների խնդրին, ապա այստեղ Ատրպէյճանի քարոզչութեան «լոկոմոտիւը» պատերազմից յետոյ ստեղծուած «Արեւմտեան Ատրպէյճանի համայնքն» է, որն ամբողջովին ուղղորդւում է պետութեան կողմից։ Նշուած կառոյցը, որը հանդէս է գալիս ՀՀ նկատմամբ ակնյայտ տարածքային պահանջներով, տեղեկատուական պայքարում Ատրպէյճանի յարձակողական ռազմավարութեան էական յենասիւներից մէկն է։

Այս քարոզչութեանը աւելի արդիւնաւէտ կը լինէր դիմակայել, եթէ Հայաստանը իր հերթին ունենար Ատրպէյճանի հայ փախստականների միասնական ուժեղ կառոյց։ Սա էականօրէն կը նուազեցնէր այս պահին էլ Ատրպէյճանի կողմից իրականացուող փորձերը՝ Արցախի հայերի խնդիրներին հակադրելու Հայաստանից Ատրպէյճանական «փախստականների խնդիրը»։ Ներկայ պայմաններում փախստականների բազմաթիւ փոքր կառոյցների առկայութիւնը, որոնցից իւրաքանչիւրը ունի իր մօտեցումները, ոչ միայն չի նպաստում պետութեան տեսանկիւնից կարեւոր խնդիրների բարձրացմանը, այլ նաեւ յանգեցնում է այլ պետութիւնների, միջազգային կառոյցների շրջանում հայկական տեսակէտների շուրջ անորոշութեան, անյստակութեան զգացման խորացմանը։ Փոխհամաձայնութեան հասնելու բոլոր փորձերը, այդ թուում՝ պետութեան միջնորդութեամբ, ձախողւում են։ Առաւել արդիւնաւէտ մեխանիզմ կարող է լինել պետութեան օգնութեամբ առանձին նոր կառոյցի ստեղծումը, որն արդէն իր շուրջ կը սկսի հաւաքել ակտիւ գործիչների։

Նոյնկերպ ժամանակ առ ժամանակ խնդիրներ են առաջանում նաեւ այլ ճակատներում։ Փաստացի այս պահին քարոզչական պայքարում Հայաստանը եւ Արցախը առաւելապէս պատասխանողի դերում են, ինչն էականօրէն թուլացնում է հայկական դիրքերը։ Հետեւաբար անհրաժեշտութիւն կայ կանխարգելող քայլերի միջոցով չէզոքացնելու ատրպէյճանական քարոզչութիւնը․ ատրպէյճանական քարոզչութեան ուսումնասիրութեան միջոցով հնարաւորինս պէտք է վեր հանուեն հետագայ հաւանական թեզերը, եւ մինչեւ դրանց տարածումը մշակուեն հակաթեզեր, ատրպէյճանական թեզերը կանխող նարատիւներ, եւ դրանք դրուեն շրջանառութեան մէջ։ Ըստ որում, կարեւորագոյն խնդիրն այն է, որ տեղեկատուական պայքարը պէտք է անմիջականօրէն համակարգուի պետական կառոյցների կողմից՝ ներդաշնակ համագործակցութեան միջոցով։

Տարօն Յովհաննիսեան

Վերլուծաբան
The Analyticon