Այսօր Համբարձման Տօն է
Հայաստանեայց առաքելական սուրբ Եկեղեցին կը նշէ Յիսուս Քրիստոսի Համբարձման տօնը, որ իբրեւ տէրունի տօն, կը նշուի Քրիստոսի յարութեան 40-րդ օրուան հանդիպող հինգշաբթին:
«Համբարձում» կը նշանակէ բարձրացում: Համբարձումը յարուցեալ Յիսուսի մարմնով երկինք բարձրանալու եւ Հօր աջ կողմը նստելու յիշատակն է: Այս տօնը կ’եզրափակէ Քրիստոսի երկրաւոր առաքելութեան եւ աւետարանական պատմութեան շրջանը:
Համբարձման դէպքը նկարագրուած է Նոր Կտակարանին մէջ (Մարկ. ԺԶ. 19-20, Ղուկ. ԻԴ. 50-53, Գործք Ա. 9-11): Ս. Յարութեան մեծ եւ հրաշափառ դէպքէն յետոյ անցած էին քառասուն օրեր, որոնց ընթացքին յարուցեալ Տէրը խորհրդաւոր կերպով, բայց միշտ մարդկային կերպարանքով բազմիցս երեւեցաւ վշտաբեկ եւ յուսահատ իր աշակերտներուն` զանոնք վերահաստատելով իրենց առաքելական կոչման եւ հաւատքի մէջ: Յարուցեալ Քրիստոս այդ 40 օրերու ընթացքին շարունակեց քարոզել` երեւելով իր աշակերտներուն: Իր հանդիպումներու ժամանակ Ան միշտ կը խօսէր երկնքի արքայութեան մասին, կը յուսադրէր, կը քաջալերէր եւ կը մխիթարէր, որպէսզի Իր` երկինք երթալուն պատճառով չտրտմին: Տէր Յիսուս անոնց մէջ սերմանեց նաեւ համբերութիւն եւ արիութիւն. համբերութիւն` յոյսով սպասելու զԱյն` նախապէս տուած խոստումին իրագործման, եւ արիութիւն` ընդդէմ գալիք փորձութիւններու, որպէսզի կարողանան աներկիւղ քարոզել Աւետարանը:
Համբարձումը շարժական տօն է, ամէն տարի տարբեր թուականի կը նշուի, սակայն ան միշտ կը զուգադիպի հինգշաբթի օրուան, իսկ հանդիսութիւնները կը սկսին չորեքշաբթի: Այդ չորեքշաբթին կիները «Ծաղկամօր կիրակի» կը պահէին, այսինքն կարգ մը աշխատանքներէ կը խուսափէին ի պատիւ «Ծաղկամօր», որպէսզի ան իրենց երեխաներէն հեռու պահէ «ծաղիկ» ու «կարմրուկ» հիւանդութիւնները:
Ծաղկամայրը, ըստ աւանդութեան, Վարվառէ անունով կոյս մըն է, որուն քրիստոնէութիւնը ընդունելուն պատճառով հետապնդեր է իր կռապաշտ հայրը, եւ ան Արեւմտեան Հայաստանէն փախչելով` եկեր ապաստաներ է Աշտարակի մօտ գտնուող Արայի լեռը: Հայրը զայն հետապնդեր է, եւ շրջանի հովիւները մատներ են Վարվառէի թաքստոցը: Յուսահատ Վարվառէն նահատակուելէ առաջ Աստուծմէ խնդրեր է, որ ծաղիկ ու կարմրուկ հիւանդութիւն ունեցող մանուկները իր անունով բուժուին: Աստուած կատարեր է անոր խնդրանքը, եւ Վարվառէին աղօթող մայրերուն զաւակները բուժուեր են այդ հիւանդութիւններէն:
Նոյն առիթով Վարվառէն անիծեր է իր տեղը մատնած հովիւները, վերջիններս եւ իրենց ոչխարները քարացեր են: Մինչեւ այսօր աշտարակցիները ցոյց կու տան այդ քարերը: Համբարձման չորեքշաբթի եւ հինգշաբթի օրերը Արայի լերան շրջակայքի ժողովուրդը Ծաղկեվանք ուխտի կ՛երթայ:
Ուխտագնացութիւն դէպի Ծաղկեվանք
Ծաղկեվանքը կոյս Վարվառէի մահարձանը կը համարուի. Մամռոտ վանքին մէջ կայ աղբիւր մը, որ բուժիչ յատկութիւններ ունի. կ՛ըսուի, թէ աղբիւրը սկիզբ առած է Վարվառէի արցունքներէն:
Կաթնապուրի Արարողութիւն
Համբարձման օրը բոլոր տուներուն մէջ առտու կանուխ կաթնապուր կ՛եփէին: Ոմանք կաթնապուրի կաթսային տակ վառող կրակին մէջ կ՛այրէին եօթը աղօթքով հանգուցուած ձեռքի կապը:
Հայաստանի որոշ շրջաններու մէջ կաթնապուրը կ՛եփէին խմբովի` արտերուն մէջ եւ քանի մը շերեփ կաթնապուր կը թափէին արտերուն շուրջը` բերքի առատութիւն ապահովելու եւ արտը կարկուտէն ու վնասակար միջատներէն պաշտպանելու համար:
Համբարձման օրուան կաթնապուրը մատաղ էր, անիկա կը բաժնուէր առնուազն եօթը տուն:
Շատ մը ընտանիքներ Զատիկէն մինչեւ Համբարձում կաթնապուր չէին եփեր, որպէսզի կովերուն կաթը չպակսի, իսկ Համբարձումին առաջին անգամ եփուող կաթնապուրը յատուկ հանդիսութեամբ կ՛ուտուէր:
Վիճակի Արարողութիւն
Անցեալին վիճակի արարողութիւնը կը կատարուէր բացօթեայ, դաշտերուն մէջ: Աղջիկները կը բազմէին խոտերուն վրայ, իրենց մէջտեղը կը զետեղէին վիճակի փարչը, հարսի հագուստով անչափահաս աղջնակը կը նստեցնէին փարչին քով` երեսը քողով ծածկուած: Իբրեւ անարատ եւ միամիտ երեխայ` ան էր, որ իւրաքանչիւր բախտագուշակ քառեակ երգէն ետք պիտի հանէր նշանները փարչին մէջէն:
Աղջիկներուն խումբը առաջին երգը կը նուիրէր վիճակի փարչին.
| «Վիճակ, վիճակ ծաղկավիճակ, | |
| Շալէ շապիկ, նախշուն կոճակ: | |
| Եկան տարան տիրոջ դուռը, | |
| Ճակտին զարկին կարմիր նուռը, | |
| Ջան, ծաղիկ, Համբարձում…»: |
Ասկէ ետք կը սկսէր հարիւրաւոր քառեակներու երգը, իսկ բազմութիւնը դրական վիճակ ինկած նշանի տիրոջ ուրախութիւն կը բաժնէր եւ կը մխիթարէր բացասական վիճակ ինկած նշանի տիրոջ.
| Ահաւասիկ դրական վիճակի նմուշ մը. | |
| «Ազգի, մանէ՛ մանածդ, | |
| Գնա քաղէ ցանածդ, | |
| Այսօր վիճակի տօնն է, | |
| Կը գտնես քո սիրածդ»: |
Բախտաւոր, դրական վիճակի պարագային խումբը կ՛երգէր.
| «Վիճակ, վիճակ դուրս ելաւ, | |
| Վճկի, վրէն լոյս ելաւ, | |
| Էս ինչ բարի բախտ ելաւ…»: |
Վիճակի արարողութիւնը վերջ գտնելէ ետք փարչին ջուրը կը թափէին արտերը: Շիրակի շրջանին մէջ հիւանդներուն տէրերը այս ջուրէն տուն կը տանէին եւ իրենց հիւանդին գլխուն կը քսէին, որպէսզի վերջինս շուտ առողջանայ եւ կազդուրուի:
Երեկոյեան, տունդարձի երգը կը հաստատէր տօնին աւարտը եւ կը սկսէին աշխատանքով յագեցած օրերը:
| «Համբարձման երկուշաբթին, | |
| Առէք փոցին ու գերանդին…» |