«Աղօթքը միշտ յոյսի հետ է կապուած». Յիշելով քանդակագործ Արտօ Չաքմաքճեանը

2019-ի Հոկտեմբերին գանատահայ անուանի քանդակագործ, Գանատայի գեղարուեստի արքայական ակադեմիայի անդամ, Քեպէգի համալսարանի փրոֆեսոր Արտօ Չաքմաքճեան, 86 տարեկանին կնքեց իր մահկանացուն: Արուեստագէտին քանդակները այսօր կը զարդարեն աշխարհի շատ մը քաղաքներու փողոցներն ու անուանի պատկերասրահները: Ան նաեւ հեղինակն է Գանատայի հայահոծ Լաւալ քաղաքի Հայոց Ցեղասպանութեան յուշարձանին:

«Հորիզոն» զանազան առիթներով անդրադարձած է Արթօ Չաքմաքճեանի քանդակներուն եւ վաստակին: Ստորեւ կը ներկայացնենք 2013-ին «Հորիզոն»ին տուած իր հարցազրոյցը՝ Լաւալի Հայոց ցեղասպանութեան յուշարձանին պատրաստութեան նախօրեակին: 2005 թուականին արժանացած է ՀՀ «Մովսէս Խորենացի» և ՀՀ մշակոյթի նախարարութեան ոսկէ մետալներու, իսկ 2015-ին` ՀՀ Պատուոյ շքանշանի:

«Մօր աղօթքը մահացածների յիշատակին»

Տակաւին մի քանի տարի առաջ Լաւալի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին նուիրուած յուշարձան ունենալը միայն բաղձանք էր: Բայց ամէն ինչ փոխուեց, երբ բոլոր ծրագրերն ու գաղափարները խօսքից գործ դարձան: Ստեղծուեց «Լաւալի Հայոց Ցեղասպանութեան Յուշարձանի Միացեալ Յանձնախումբը», որը բաղկացած էր Սուրբ Գէորգ Հայաստանեայց Առաքելական, Սուրբ Խաչ Հաստանեայց Առաքելական, Տիրամայր Նարեկի Հայ Կաթողիկէ եւ Մոնթրէալի Հայ Աւետարանչական եկեղեցիների ներկայացուցիչներից: Լաւալի քաղաքապետարանի եւ Միացեալ Յանձնախմբի որոշմամբ ընտրուեց դրուելիք յուշակոթողի վայրը, այնուհետեւ կատարուեց հողօրհնէքի արարողութիւնը: Եւ, ի հարկէ, մրցոյթի արդիւնքում, ընտրուեց աշխարհահռչակ քանդակագործ Արթօ Չաքմաքճեանի կողմից ներկայացուած պրոնզէ արձանը: Այս առիթով զրուցեցինք Գանատայի գեղարուեստի թագաւորական ակադեմիայի անդամ պրն. Չաքմաքչեանի հետ, ով 1975 թ.-ից բնակւում է Մոնթրէալում եւ 1978 թ.-ից՝ դասաւանդում Քեպէգի համալսարանում:

Հ.– Պրն. Չաքմաքճեան, ըստ Ձեզ, ո՞րն է Լաւալի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին նուիրուող յուշարձան ունենալու կարեւորութիւնը:

Ա.Չ.- Յուշարձանի բացման իմաստով այս փաստը շատ աւելի կարեւոր է, քան տեղադրուելիք արձանը: Ինչո՞ւ, որովհետեւ պէտք է հաշուի առնել դրուելիք արձանի իմաստն ու արժէքը: Այսինքն՝ ինձանից աւելի, այս արձանի արժէքը մեր ժողովրդի մշակոյթն է, եւ մեր ժողովրդով պիտի որոշուի, թէ հայ ժողովուրդը ինչ ազգ է: Եւ ես շատ շնորհակալ եմ «Լաւալի Հայոց Ցեղասպանութեան Յուշարձանի Միացեալ Յանձնախմբին» իմ աշխատանքը ընտրելու համար, որովհետեւ ես կարող եմ պատիւ բերել իմ ժողովրդին օտարների առաջ:

Հ.– Այժմ խօսենք յուշարձանի արտաքին եւ ներքին իմաստների մասին:

Ա.Չ.- Պահպանելով արձանի արժէքը՝ աշխատեցի, որ միեւնոյն ժամանակ դիւրըմբռնելի լինի դիտողին: Այն պարզ է, խառնաշփոթութիւն չառաջացնող, բայց ամենակարեւորը՝ խոր իմաստ ու գաղափար ունեցող. «Մօր աղօթքն է մահացածների յիշատակին», եւ դա արտայայտուած է շատ քիչ միջոցներով, նոյնիսկ կռահումներով: Հայ մայրը, ձեռքերը վեր բարձրացրած, աղօթում է, եւ այդ աղօթքի ձեւը, այդ վեր բարձրացող ձեռքերը վերածւում են խաչի՝ նուիրուած զոհերի յիշատակին՝ իբրեւ քրիստոնեայ ժողովուրդ: Սա մարդկային իմաստ ունի՝ «Մօր աղօթքը զոհուածների յիշատակին», եւ մարդկայինի համար ես առաջինն եմ, իմ գործերի անկիւնաքարն է, իսկ մարդկայինը անսպառ է, երբեք չի մեռնի:

Յուշարձանը կոչուեց նաեւ «Յոյս», քանի որ աղօթքը միշտ յոյսի հետ է կապուած, աղօթքն իր մէջ յոյս է պարունակում եւ այդ յոյսն է, որ առաջ է մղում: Հայ մայրն աղօթում է՝ յոյս ունենալով, որ Հայոց Ցեղասպանութեան այս դաժան պատկերն այլեւս չի կրկնուի: Մի դետալ էլ աւելացնեմ, այդ շերտերը, որ մէջտեղի հատուածում կան, դրանք դարաշրջաններից եկած հայ կրօնի շերտերն են, որը հասել է մինչեւ այսօր: Եւ եթէ ուշադիր նայէք, մէջտեղը՝ ներքեւում, բացուածք կայ, այդ երկու կրօնները միանում են՝ դառնալով մէկ ամբողջականութիւն: Այդ անջատուած երկու հատուածները կը մեկնաբանեմ այսպէս. մենք ունենք երկու Հայաստան՝ իրական Հայաստան, միւսն էլ նորից իրական, բայց Սփիւռքում: Եւ այդ երկու հատուածների միացումն է ամբողջականացնելու հայ ժողովրդի բաղձանքը:

Հ.– Իսկ ի՞նչ ընթացքի մէջ են արձանի ձուլման աշխատանքները:

Ա.Չ.- Ինչպէս գիտէք, Իտալիան համարւում է համաշխարհային մշակոյթի կենտրոն: Այն յայտնի է պրոնզի բարձր որակով եւ ձուլման աշխատանքներով չի զիջում որեւէ այլ պետութեան: Յանձնախմբի հետ քննարկելուց յետոյ որոշուեց, որ յուշակոթողը ծնունդ առնի Իտալիայի գեղարուեստական ձուլարանում: Յուշարձանը կ’ունենայ 3,5 մ. բարձրութիւն եւ 1 մ. լայնութիւն, պատուանդանի հետ միասին կը հասնի մօտաւորապէս 5 մեթրի:

Յուշարձանը մարդկանց յիշատակը եւ իրադարձութիւնները յաւերժացնող արուեստի ստեղծագործութիւն է: Ուստի միասնաբար կեանքի կոչենք այս հայանպաստ ծրագիրը՝ յաւերժացնելով Հայոց Ցեղասպանութեան 1,5 մլն. անմեղ զոհերի յիշատակը:

Հարցազրոյցը վարեց Լիլիթ Մարտիրոսեան