հարցազրոյց Կիպրոսի խորհրդարանի հայ երեսփոխան Վարդգէս Մահտեսեանի հետ

«Նոր Յառաջ»

– Հա­յերը ի՞նչ թիւ կը կազ­մեն Կիպ­րո­սի մէջ։

Վ. Մ. – Ներ­կա­յիս հոն կը բնա­կին 3.500 Հա­յեր, որոնք մեծ մա­սամբ կեդ­րո­նացած են Նի­կոսիոյ եւ շրջան­նե­րուն մէջ։ Հա­կառակ իր փոք­րա­թիւ ըլ­լա­լուն, Հա­յու­թիւնը պա­հած է իր ինքնու­թիւնը։ Գա­ղու­թին մէջ տե­ղի ու­նե­ցան յատ­կանշա­կան ձեռ­նարկներ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100ամեակին առի­թով՝ ցու­ցա­հան­դէսներ, դա­սախօ­սու­թիւններ եւայլն, եւ մա­նաւա՛նդ ինչպէս տե­ղեակ էք Կիպ­րո­սի նա­խագա­հը Ապ­րիլ 24ին մաս­նակցե­ցաւ Երե­ւանեան ոգե­կոչումնե­րուն։ Աւե­լի՛ն, Կիպ­րո­սը աշ­խարհի մէջ չոր­րորդ եր­կիրն է, ուր Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը պատ­ժող օրէ­քը որ­դեգրուած է։

«ՆՅ» – Ամէն ոք ծա­նօթ է սփիւռքա­հայ կեան­քին մէջ Մել­գո­նեան հաս­տա­տու­թեան ու­նե­ցած կա­րեւոր դե­րակա­տարու­թեան։ Այդ կրթօ­ճախին փա­կու­մը ի՞նչ հե­տեւանքներ ունեցած է։

Վ. Մ. – Կրնամ ըսել թէ Մել­գո­նեանի կո­րուստով ո՛չ միայն Կիպ­րո­սի հայ գա­ղու­թը այլ ընդհան­րա­պէս ար­տա­սահ­մա­նի Հա­յու­թիւնը մե­ծապէս աղ­քա­տացած է։ Եթէ հաս­տա­տու­թեան ղե­կավար­նե­րը տա­րինե­րու ըն­թացքին ճիշդ ձե­ւով մօ­տենա­յին հար­ցե­րուն, այդ աղէ­տը չէր պա­տահեր եւ դպրո­ցը չէր փա­կուեր։ Գի­տէք, շատ սխալ­ներ եղան, որոնց հոս չեմ ու­զեր անդրա­դառ­նալ եւ կ՚են­թադրեմ թէ պէտք չէ հին վէր­քե­րը բա­նալ։ Միւս կող­մէ ես անձնա­պէս գոհ եմ որ այն օրե­րու Ներ­քին գոր­ծոց նա­խարա­րին մի­ջոցաւ գո­նէ յա­ջողե­ցայ եր­կու շէն­քե­րը, տնօ­րէնին տու­նը եւ առ­ջե­ւի ան­տա­ռը (ծա­ռերը տնկուած էին որբ պզտիկ­նե­րուն կող­մէ՝ ի յի­շատակ իրենց ծնող­նե­րուն) պահ­պա­նեալ գօ­տիին մէջ ընդգրկել…։

«ՆՅ» – Այդ պահ­պա­նուած շէն­քե­րուն մէջ վերստին հա­յերէ­նը հնչեց­նե­լու կա­րելիու­թիւնը կա՞յ։

Վ. Մ. – Գի­տէք, ընդհան­րա­պէս Եւ­րո­պան եւ մաս­նա­ւորա­պէս Կիպ­րո­սը հե­տաքրքրուած են փոք­րա­մաս­նութիւննե­րուն լե­զու­նե­րու պահ­պանման հար­ցով։ Յի­շեց­նեմ որ 2002ին Կիպ­րո­սի մէջ հա­յերէ­նը կա­ռավա­րու­թեան կող­մէ պահ­պա­նուած լե­զու յայ­տա­րարուեցաւ։ Յայտնեմ նաեւ թէ անցնող ինը տա­րինե­րու ըն­թացքին շա­տեր ին­ծի դի­մած են ըսե­լով թէ պատ­րաստ են դպրո­ցին վե­րաբաց­ման հա­մար գու­մարներ յատ­կացնելու…, սա­կայն դժբախ­տա­բար Հայկական Բա­րեգոր­ծա­կան Ընդհա­նուր Միու­թեան Նիւ Եոր­քի կեդ­րո­նը ո՛չ մէկ ձե­ւով պատ­րաստ եղաւ առա­ջարկներ ըն­դունե­լու եւ ասի­կա իրա­պէս ցա­ւալի երե­ւոյթ մըն է։ Աւելցնեմ, թէ այն օրե­րուն փոր­ձե­ցի հաս­տա­տու­թեան մէջ գտնուող գիր­քե­րը եւ թեր­թե­րը փրկել, իսկ Կիպ­րո­սի հա­մալ­սա­րանն ալ հա­մաձայն էր իր յար­կին տակ հայ­կա­կան բա­ժին մը բա­նալու եւ նշեալ հա­տոր­նե­րը հոն զե­տեղելու։ Այդ գիր­քե­րը մեր տրա­մադ­րութեան տակ պի­տի մնա­յին մին­չեւ որ յար­մար պա­հուն կա­րելի ըլ­լար զա­նոնք Հա­յաս­տան կամ Լի­բանան փո­խադ­րել։ Բայց ցաւ ի սիրտ այս առա­ջարկն ալ չըն­դունուեցաւ…։ Այ­սօր այդ հա­տոր­նե­րը տա­կաւին հոն են եւ խո­նաւու­թեան եւ փո­շիի պատ­ճա­ռով ոչնչա­նալու վտան­գին տակ կը գտնուին։

«ՆՅ» – Ի՞նչ կ՚ըսէիք այժմ գոր­ծող «Նա­րեկ»եան վար­ժա­րան­նե­րու մա­սին։

Վ. Մ. – Այդ վար­ժա­րան­նե­րը այ­սօր Վե­րա Թահ­մա­զեանի («ՆՅ» – Մահ­տե­սեանի քոյ­րը) տնօ­րէնու­թեամբ յա­ջողու­թեամբ կը շա­րու­նա­կեն իրենց գոր­ծունէու­թիւնը՝ Նի­կոսիոյ, Լի­մասո­լի եւ Լառ­նա­քայի մէջ, շուրջ 220 աշա­կերտնե­րով, իսկ դպրոց­նե­րու ծախ­սե­րը – որ մօ­տաւո­րապէս 1,2 մի­լիոն եւ­րօ է – հա­րիւր տո­կոսով կը հո­գայ Կիպ­րո­սի կա­ռավա­րու­թիւնը։

«ՆՅ» – Կիպ­րո­սի եր­կու բա­ժին­նե­րու միաց­ման պա­րագա­յին ար­դեօք թրքե­րէ՞նն ալ պի­տի աւել­նայ դա­սացան­կին վրայ։

Վ. Մ. – Կ՚են­թադրեմ թէ ո՛չ ան­պայման։ Մեր վար­ժա­րան­նե­րուն մէջ հա­յերէն, յու­նա­րէն եւ անգլե­րէն լե­զու­նե­րը կը դա­սաւան­դուին։ Բաղ­դա­տու­թեան հա­մար ըսեմ, թէ յու­նա­կան դպրոց­նե­րը երկլե­զուա­նի դրու­թեամբ կը բա­նին՝ յու­նա­րէն եւ անգլե­րէն։ Թե­րեւս եթէ մէ­կը կը փա­փաքի այն ատեն կրնայ թրքե­րէն ալ սոր­վիլ։ Ինչ կը վե­րաբե­րի «Նա­րեկ»եան վար­ժա­րան­նե­րուն, անոնք նա­խակրթա­րան ըլ­լա­լով կը կար­ծեմ որ կա­րելի պի­տի չըլ­լայ աւելի ծան­րա­բեռ­նել պզտիկ­նե­րը։ Իսկ երկրոր­դա­կան վար­ժա­րան­նե­րու պա­րագան տար­բեր է եւ յա­մենայնդէպս ամէ­նուր պէտք է յար­գուի օրէնքը։

«ՆՅ» – Ինչ կը վե­րաբե­րի Կիպ­րո­սի տագ­նա­պին, եր­կար ժա­մանակ է որ լու­ծումնե­րու մա­սին կը խօ­սուի։ Այ­սօ­րուան քա­ղաքա­կան կա­ցու­թիւնը ի՞նչ պատ­կեր կը կազ­մէ։

Վ. Մ. – Ինչպէս տե­ղեակ էք ար­դէն աւե­լի քան քա­ռասուն տա­րիէ ի վեր Կիպ­րո­սը բաժ­նուած իրա­վիճա­կի մէջ կը գտնուի։ Սա­կայն այ­սօ­րուան կա­ռավա­րու­թիւնը հայ գա­ղու­թին նկատ­մամբ շատ բա­ր- եացա­կամ կե­ցուածք որ­դեգրած է։ Պե­տու­թիւնը ամ­բողջո­վին կը հո­գայ մեր դպրո­ցական ծախ­սե­րը, մեր կղե­րական­նե­րուն ամ­սա­կան­նե­րը եւ որոշ գու­մար մըն ալ կը յատ­կացնէ գա­ղու­թիս ըն­թա­ցիկ ծախ­սե­րուն հա­մար։ Ես անձնա­պէս կը հա­ւատամ որ երկրին հա­մար քա­ղաքա­կան լու­ծումի մը հա­ւանա­կանու­թիւնը այ­սօր շատ մեծ է եւ մին­չեւ մէկ տա­րի կա­րելի պի­տի ըլ­լայ վերջնա­կան ելք մը գտնել։ Ներ­կա­յիս շի­նարա­րու­թիւնը արագ թա­փով կը յա­ռաջա­նայ, ինչ որ պի­տի նպաս­տէ տնտե­սու­թեան զար­գացման։ Նաեւ օտար մեծ ըն­կե­րու­թիւններ պատ­րաստ են ներդրում կա­տարելու Կիպ­րո­սի մէջ։ Կիպ­րո­սի եր­կու բա­ժին­նե­րու քա­ղաքա­կան ներ­կա­յացու­ցիչնե­րը բա­նակ­ցութեանց մէջ են եւ կ՚ըսուի թէ դաշ­նակցու­թիւն մը պի­տի գո­յանայ, որու հսկո­ղու­թեան տակ պի­տի աշ­խա­տին հա­կադ­րուող եր­կու կող­մե­րը։ Իսկ հա­յու­թիւնն ալ վե­րի եւ վա­րի խորհրդա­րան­նե­րուն մէջ պի­տի ու­նե­նայ մէ­կական երեսփոխաններ:

«ՆՅ» – Միացեալ Կիպ­րո­սի մը գո­յու­թեան հե­ռան­կա­րը որ­քա­նո՞վ իրա­կանա­նալի է։

Վ. Մ. – Յա­մենայն դէպս, այ­սօր տի­րող կա­ցու­թիւնը լի է վտանգնե­րով եւ չի կրնար շա­րու­նա­կուիլ։ Ինչպէս գի­տէք, յու­նա­կան կա­ռավա­րու­թիւնը թրքա­կան կող­մին վրայ հա­կակ­շիռ չու­նի եւ այդ պատ­ճա­ռով ալ ար­դէն իսկ հա­զարա­ւոր Թուրքեր այս կողմ ան­ցած եւ բնա­կու­թիւն հաս­տա­տած են յու­նա­կան բաժ­նին մէջ, որոնցմէ նոյ­նիսկ Կիպ­րա­ցի թուրքե­րը դժգոհ են։ Կ՚են­թադրեմ թէ Կիպ­րո­սի յու­նա­կան կող­մը ան­պայման կը փա­փաքի այս կա­ցու­թեան լու­ծում մը գտնել, նկա­տի ու­նե­նալով երկրի տնտե­սական ոչ-նպաս­տա­ւոր կա­ցու­թիւնը, ուր գործազուրկնե­րու թի­ւը մեծ չա­փերու հա­սած է։ Չմոռ­նանք որ Կիպ­րո­սը բաց ծո­վու մէջ քա­րիւ­ղի եւ կա­զի պա­շար­ներ յայտնա­բերած է, բայց Թուրքիա մա­սամբ նուազե­ցու­ցած է ար­տա­հան­ման աշ­խա­տանքնե­րը, ըսե­լով թէ նախ պէտք է այդ հարստու­թեան բա­ժանու­մը կա­տարել…։

«ՆՅ» – Ներդրումնե­րու առու­մով Կիպ­րո­սի եր­կու բա­ժին­նե­րու միացու­մը ար­դեօք կ՚երաշ­խա­ւորէ՞ Թուրքե­րու ոտնձգու­թեան կա­սեցու­մը։

Վ. Մ. – Շրջա­նին մէջ որե­ւէ շար­ժում եւ որե­ւէ քայլ պէտք է մի­ջազ­գա­յին հա­մաձայ­նագրե­րուն հա­մապա­տաս­խան ըլ­լայ, որով­հե­տեւ մի­ջազ­գա­յին դէ­տեր պի­տի հսկեն կա­ցու­թեան։ Ճիշդ է ան­ցեալին նման ոտնձգու­թիւններ եղած են, բայց ներ­կա­յիս կա­ցու­թիւնը այլ է։ Այ­սօր Կիպ­րոս լաւ յա­րաբե­րու­թիւններ մշա­կած է Իսրայէլի հետ եւ յա­ճախ փո­խադարձ այ­ցե­լու­թիւններ տե­ղի կ՚ու­նե­նան ինչ որ նպաս­տա­ւոր է երկրին հա­մար։ Որոշ թուրք պաշ­տօ­նատար­ներ կ՚ըսեն թէ այ­լեւս Թուրքիան ալ յոգ­նած է ի տես տի­րող քա­ղաքա­կան իրա­վիճա­կին, որով­հե­տեւ իրենց հա­մար ծախ­սա­լից է Կիպ­րո­սի մէջ մեծ թի­ւով զի­նուոր­ներ պա­հելը։ Միւս կող­մէ – ինչպէս ըսի – գո­յու­թիւն ու­նի քա­րիւ­ղի եւ կա­զի ար­տա­հան­ման եւ զանոնք Թուրքիոյ մի­ջոցաւ այլ եր­կիրներ փո­խադ­րութեան հար­ցը, ինչ որ տնտե­սապէս հե­տաքրքրա­կան դաշտ մըն է։

«ՆՅ» – Յու­նաստա­նի տագ­նա­պը Կիպ­րո­սի վրայ ի՞նչ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցաւ։

Վարդգէս Մահ­տե­սեան – Յու­նաստա­նի տագ­նա­պը Կիպ­րո­սի վրայ շատ մեծ ազ­դե­ցու­թիւն չու­նե­ցաւ, որով­հե­տեւ մեր դրա­մատու­նե­րը ար­դէն իսկ 2013էն ի վեր բո­լորո­վին ան­ջա­տուած են Յու­նաստա­նի դրա­մատու­նե­րէն։ Միւս կող­մէ սա­կայն ըն­կե­րային գետ­նի վրայ է որ նշեալ տագ­նա­պը ազ­դած է շու­կա­յի վրայ, ինչ որ ինքնին ու­նի նաեւ դրա­կան կող­մեր, նկա­տի ու­նե­նալով որ Յոյ­նե­րը այժմ իրենց դրա­մագ­լուխը կը վստա­հին կիպ­րա­կան դրա­մատու­նե­րուն։ Աւե­լի՛ն, յու­նա­կան որոշ նա­ւային ըն­կե­րու­թիւններ սկսած են փո­խադ­րուիլ Կիպ­րոս եւ ասի­կա ըստ իս շատ դրա­կան քայլ մըն է երկրին հա­մար։ Այ­սուհան­դերձ տնտե­սապէս եւ քա­ղաքա­կանա­պէս տկար Յու­նաստան մը ո՛չ մէկ ձե­ւով նպաս­տա­ւոր է Կիպ­րո­սի հա­մար: ■