Հարցազրոյց Արեւմտահայաստանի ժառանգութեան նուիրուած «Յուշամատեան» կայքէջի հիմնադիր Վահէ Թաշճեանի հետ

Յուշամատեանը անունն է հանրօգուտ (ոչ-շահաբեր) միութեան մը, որ հիմնուած է Պերլինի մէջ 2010 թուականին։ Անիկա իր առջեւ ունի հիմնական յանձնառութիւն մը, որն է հետազօտութիւններու ճամբով վերականգնել ու պահպանել Օսմանեան կայսրութեան հայերուն ապրած կեանքին յիշողութիւնը։ 

Յառաջիկայ  29-30 Մարտին   «Փարիզ Անաքօ» տափանաւուն վրայ   տեղի պիտի ունենայ ուշագրաւ  հանդիպում մը  կազմակերպութեամբ «Յուշամատեան» կայքի  հիմնադիր Վահէ  Թաշճեանին հետ: Սոյն միջոցառման   հիմնական նպատակը, բացի   կայքի գործունէութիւնը լոյսին բերելէ, պիտի ըլլայ Հայոց Ցեղասպանութիւնէն    ճողոպրած  անհատներու մօտ եղած եւ            այդ օրերուն օգտագործուած իրեղէններու հաւաքումը: Այս  առթիւ Փարիզի  մեր  պաշտօնակից  «Նոր Յառաջ»ը հարցազրոյց մը  կատարած է  Վահէ  Թաշճեանին հետ, որ իր շահեկանութեան  համար կը  հրապարկենք ստորեւ:

«Նոր Յառաջ».- «Յուշամատեան» կայքէջը կը գործէ 2010էն ի վեր։ Աշխոյժ կայքէջ է։ Անդադար նորութիւններ, յաւելումներ, … եւ բացառիկ աշխոյժ աշխատանքային խմբակ մը։ Շուտով նորէն Փարիզ պիտի այցելէք եւ ինչպէս երկու տարի առաջ, իրերու հաւաքի արշաւ մը պիտի կատարէք Անաքօ տափանաւուն վրայ։ Անցեալ այցելութեան արդիւնքը արդէն կայքէջին վրայ է։ Ֆրանսայէն՝ երկու կարեւոր հաւաքածոներ ձեռք բերած էք։ Առաջինը՝ Քիպարեան, ապա նաեւ Պոսիէր/Մանթարեան ընտանիքներունը, զորս թուայնացուած բաց արխիւ գլուխին տակ կարելի է գտնել։ Բայց կան նաեւ բազմաթիւ այլ նուիրատուներ, ինչպէս՝ Պելճիքայէն, Պոլիսէն… անձեր, ընտանիքներ որոնք իրենց իրերը եւ փաստաթուղթերը կը բերեն ցանկագրութեան համար, անոնք կը պահպանեն իրենց սեփականութիւնը։ Եթէ ծրագրած էք գալ, ուրեմն փաստը այն է թէ տակաւին յայտնաբերելիք բազմաթիւ նիւթե՞ր կան։

Վահէ Թաշճեան.- Այս նիւթերը հանրութենէն կը ստանանք գլխաւորաբար երեք ձեւով. առաջին, անհատներ ելգիրով ուղղակի կապ կը հաստատեն մեզի հետ եւ կը սկսին նոյն ճամբով ալ մեզի ղրկել իրենց տան կամ հարազատներուն մօտ գտնուող յիշողութեան նիւթերուն թուայնացուած օրինակները (լուսանկար, փաստաթուղթ, յուշագրութիւն, նամակներ, տնային առարկաներ, եւայլն)։ Մենք ալ մեր կարգին ուղարկող կողմին կ՚ուղղենք տարբեր-տարբեր հարցումներ, որոնց պատասխաններուն հիմամբ ալ կը գրենք այս նիւթերուն եւ անոնց ընդմէջէն ալ ընտանիքներուն մանրապատմութիւնը։ Յետագային ալ այս բոլորը կը տեղադրենք Յուշամատեան ցանցկայքին վրայ։ Երկրորդ, կապի մէջ ենք հայկական վարժարաններու հետ, մեր ներկայացուցիչը կ՚այցելէ այս հաստատութիւնները, աշակերտներուն հետ կ՚աշխատի, աշակերտները իրենք կը բերեն ընտանեկան նիւթեր, կը գրեն անոնց պատմութիւնները եւ դարձեալ ասոնք կը տեղադրենք Յուշամատեանի մէջ։ Իսկ երրորդը հրապարակային ձեռնարկներ կազմակերպելն է, այնպէս ինչպէս Փարիզի մէջ Մարտ 29-30-ին տեղի պիտի ունենայ Անաքօ տափանաւուն վրայ։ Մեր խումբը երկու օր ներկայ պիտի ըլլայ այստեղ, կը սպասենք որ Փարիզի շրջանի Հայեր ներկայանան եւ իրենց հետ բերեն ընտանեկան արխիւէն պատմական նիւթեր Օսմանեան կայսրութեան մէջ ապրած իրենց նախնիներուն պատկանող։ Տեղւոյն վրայ պիտի թուայնացնենք նիւթերը եւ արդիւնքը դարձեալ կարճ ժամանակ ետք պիտի երեւի մեր ցանցկայքին վրայ։ Այսպիսի ձեռնարկներ յաճախ կը կազմակերպենք, ասկէ առաջ նիւթերու նման հաւաքներ տեղի ունեցած են Պէյրութի, Երեւանի, Պոլսոյ եւ Պրիւսէլի մէջ։

«ՆՅ».- Հիմնական երկու նորութիւններ նկատելի են կայքէջին մէջ։ Առաջինը՝ Թուայնացած բաց արխիւն է եւ երկրորդը՝ կրթական ասպարէզը։

Վ. Թ.- Այո, արդէն աւելի քան երկու ամիս է, որ բացած ենք Թուայնացուած բաց արխիւ վերնագրուած այս բոլորովին նոր գլուխը։ Այս բաժինին մէջ կը տեղադրենք ընտանեկան հաւաքածոները, ինչպէս նաեւ դպրոցական աշակերտներուն հաւաքած նիւթերը։ Խորքին մէջ, մեր գործունէութեան ընթացքին շատ արագ անդրադարձանք, թէ որքան հարուստ նիւթեր կան տուներու մէջ պահուած, աշխարհի չորս կողմերը։ Այս նիւթերը առատ-առատ սկսան մեզի հասնիլ, բայց անոնցմէ շատեր չէինք կրնար անմիջապէս մեր կայքէջին մէջ հրատարակել, քանի որ շատ մը վայրերու մասին տակաւին յօդուածներ չունէինք։ Այսինքն եթէ ընտանեկան նիւթերը Այնթապէն են, այն ժամանակ պէտք էր սպասել Այնթապի յօդուածներու պատրաստութեան, որպէսզի կարենայինք այս ընտանեկան նիւթերն ալ անոնց միացնել։ Գործնական ձեւ մը չէր։ Այս ձեւով ահագին նիւթեր կը մնային մեր արխիւներուն մէջ եւ չէին հրատարակուեր։ Թուայնացուած բաց արխիւը այս հարցին լուծում կը բերէ։ Այսուհետեւ, ընտանիքներէ հաւաքուած մեր բոլոր նիւթերը պիտի երեւին այս գլուխին տակ, պիտի պատմուին ընտանեկան բազմաթիւ պատմութիւններ, փորձառութիւններ։ Նիւթերուն առատութիւնը, գեղեցիկ ձեւով անոնց ներկայացումը կը քաջալերեն որ ուրիշներ ալ մեզի կապուին եւ իրենց նիւթերը ուղարկեն։ Մէկ խօսքով Թուայնացուած բաց արխիւը սկսած է դառնալ այն վայրը ուր հետզհետէ կը սկսին հաւաքուիլ եւ հանրութեան մատչելի դառնալ մինչեւ օրս տուներու մէջ պահուող ընտանեկան գանձեր Օսմանեան Հայերուն պատմութեան կապուած։ Համոզուած ենք նաեւ որ ընտանեկան այս նիւթերուն լաւագոյն, ամենէն հարազատ տեղը նոյնինքն ընտանեկան յարկն է, տունն է, հոս է որ անոնք շատ յաճախ սրբութիւններու պէս կը պահուին։ Մեր նպատակը այս նիւթերը իրենց հարազատ այս միջավայրէն ֆիզիքապէս անջատելը, դուրս հանելը չէ եւ սխալ պիտի ըլլայ մեծ արշաւի մը ձեռնարկել, յիշողութեան այս նիւթերը ժողովուրդէն հաւաքել եւ զանոնք թանգարաններու մէջ տեղադրել։ Շատերու պարագային թանգարանները կրնան դառնալ անոնց գերեզմանները, այլ խօսքով՝ ընտանիքին եւ նիւթին միջեւ աւելի քան հարիւրամեայ կապի խզումը նուիրականացնող աքթը։ Բայց նաեւ այս գանձերը տեսանելի պէտք է ըլլան մարդկութեան։ Ահա թէ ինչու Թուայնացուած բաց արխիւը լուծում մը կը բերէ այս հարցին, հայկական այս գանձերը եւ անոնց մանրապատմութիւնները կը դարձնեն մատչելի։

«ՆՅ».- Իսկ ինչպէս վերը ըսիք, դաստիարակչական աշխատանոցներ կը վարէք դպրոցներէ ու կրթական հաստատութիւններէ ներս։ Ի՞նչ է հետապնդուած գաղափարը. մանուկին միջոց տալ, որ իրէն մեկնելով՝ որոնէ եւ վերակերտէ իր ընտանեկան պատմութի՞ւնը։

Վ. Թ.- Կրթական այս ծրագիրը Կիւլպէնկեան հիմնարկին կողմէ գանձատրուած աշխատանք մըն է։ Անոր պատասխանատուն է Շողեր Մարկոսեան. ինքն է որ կապ կը հաստատէ դպրոցներու տնօրէններու, ուսուցիչներու եւ աշակերտներու հետ, ինքն է որ կը շրջի զանազան դպրոցներ, կը վարէ աշխատանոցներ, որոնց ընթացքին աշակերտներուն հետ միատեղ կը թուայնացուին հաւաքուած նիւթերը. իսկ յետագային ալ այս բոլորին արդիւնքը, այսինքն հաւաքուած նիւթերը եւ անոնց առընչուող ընտանեկան պատմութիւնները կը տեղադրենք մեր կայքէջին վրայ։ Կը կարծենք որ իր բնոյթով նորարար ձեւ մըն է պատմութեան – այս պարագային Օսմանեան կայսրութեան Հայերու պատմութեան – մօտենալու։ Հայկական դպրոցական դասագիրքերուն մէջ Օսմանեան այս ժամանակաշրջանը կը ներկայացուի իբրեւ մնայուն կերպով ջարդերու եւ ասոնց դիմաց ալ հայկական դիմադրութիւններու, զինեալ հերոսամարտերու պատմութիւն մը։ Պոլսոյ հայկական դպրոցներուն պարագան տակաւին այլ է։ Կը հաւատանք, որ այս ձեւով կարելի չէ պատմութիւն դասաւանդել։ Այս հիմքը խախուտ է։ Անշուշտ մեր գործը չէ պատմութեան նոր դասագիրքեր պատրաստելը։ Բայց կը փորձենք մտցնել դաստիարակչական նոր տարրեր, որոնք աշակերտը կրնան աւելի մօտեցնել այս պատմութեան եւ Հայերու ժառանգութեան։ Եւ այս մէկը ընտանեկան պատմութիւններն են։ Ընտանեկան իւրաքանչիւր մանրապատմութիւն խտացում մըն է Օսմանեան Հայերու կեանքին, իր տարբեր-տարբեր կողմերով։ Աշակերտը կը մղենք, որ ի՛նք պրպտէ, վերականգնէ այս պատմութիւնը, կամ աւելի ճիշդ այս պատմութեան հետքերը, գտնէ շօշափելի առարկայ մը, լուսանկար մը, երգ մը, ճաշագիր մը, որ առընչուած է իր նախնիներուն, կենդանի կապ մը ստեղծէ իր եւ իր ընտանիքին պատմութեան եւ այս ճամբով նաեւ օսմանեան Հայերու բազմաշերտ ժառանգութեան միջեւ։ Անշուշտ այստեղ մեծ դեր ունի նաեւ ուսուցիչը եւ տնօրէնը։ Երբ անոնք չեն հաւատար այս մօտեցումին պարզ է որ գործը կը ձախողի։ Բայց մինչեւ այսօր սքանչելի փորձառութիւններ ալ ունեցած ենք Ֆրանսայի եւ Պոլսոյ հայկական վարժարաններու ուսուցիչներուն եւ տնօրէններուն հետ, որոնց շնորհիւ հարուստ նիւթեր հաւաքուած են եւ խանդավառութիւն մը ստեղծուած է աշակերտութեան մէջ։ Այս աշխատանոցներուն մէջ գործածուող լեզուն հայերէնն է, կը կարծենք որ այս պարագային հայերէնն ալ կ՚ամրացնէ կապը աշակերտին եւ մեր անցեալի պատմութեան եւ ժառանգութեան միջեւ։

«ՆՅ».- Հինգ տարուան մէջ հսկայական ազգագրական եւ պատմաբանասիրական բացառիկ տեղեկութիւններ եւ արխիւ հաւաքած էք։ Ամբողջական պատկերացում մը ունենալու համար, եթէ բոլոր էջերը ուզէք համախմբել, ի՞նչ ծաւալի գիրք եւ քանի՞ հատորներ կրնան ներկայացնել անոնք։

Վ. Թ.- Ճիշդ այս անկարելիութեան պատճառով մենք ընտրեցինք մեր աշխատանքը ներկայացնել ո՛չ թէ բազմահատոր գիրքերու ճամբով, այլ՝ համացանցով, առանձին ցանցկայքով։ Այս մէկը հիմնական ընտրութիւն մըն էր։ Գործածել բազմամետիա միջոցները (բնագիր, լուսանկար, քարտէս, գծանկար, երգ, ձայնային վկայութիւն, ֆիլմ) օսմանեան Հայերու հարուստ ժառանգութիւնը ամենէն լայն ձեւով ներկայացնելու համար։ Ի վերջոյ չափազանց ընդարձակ նիւթ մըն է օսմանեան Հայերու պատմութիւնն ու ժառանգութիւնը, այս մասին աղբիւրները մեծապէս առատ են։ Իսկ համացանցի ճամբով զայն ներկայացնելը կը նշանակէ նաեւ որ մարդիկ աշխարհի որեւէ տեղէ կրնան այցելել մեր ցանցկայքը եւ երեք լեզուներէն ընտրել իրենց համար ամենէն մատչելին։ Ներկայիս ալ երբ կը մտածենք նորութիւններ մտցնել մեր աշխատանքին մէջ, այստեղ եւս այս նորութիւնները ընդհանրապէս կ՚առընչուին համացանցի վրայ մեր կայքէջին նիւթերը աւելի դիւրահաղորդ դարձնելու ձեւերուն։ Անձնանուն, լուսանկար, տեղանուն փնտռելու աւելի պարզացուած ձեւեր գտնել, մեր նիւթերուն հիմով podcastներ պատրաստել, մէկ խօսքով միշտ քայլ պահել համակարգչային նորութիւններուն հետ։

Բայց բոլորովին ալ կտրուած չենք տպագրական աշխարհէն։ Երկու տարի առաջ հրատարակեցինք Յուշամատեանի առաջին գիրք-ալպոմը, իսկ ներկայիս ալ կ՚աշխատինք երկրորդ հատորին վրայ, որ շատ հաւանաբար լոյս տեսնէ այս տարի։

«ՆՅ».- Կայքէջը իւրայատուկ է եռալեզու ըլլալով։ Ո՞ր լեզուով աւելի շատ դիմողներ կ՚ըլլան ձեզի։ Որքա՞ն է հետաքրքրութեան աստիճանը, այցելութիւններու քանակը։

Վ. Թ.- Այո, հայերէն, անգլերէն եւ թրքերէն։ Թրքերէնը յարաբերաբար նոր է, տակաւին բոլոր յօդուածները թրքերէնի չեն թարգմանուած։ Ամբողջական թարգմանութիւնը ընթացքի մէջ է։ Բայց արդէն իսկ կարելի է ըսել, որ թրքերէն մեր էջերը ամենէն շատը կը կարդացուին։ Թուրքիայէն նամակ գրողներ ալ կ՚ըլլան։ Կան յաճախ կրկնուող նիւթեր. տեղավայրերու անուններու ճշգրտումներ, նոյնպէս ճշգրտումներ մեր կողմէ ներկայացուած բերդի մը կամ եկեղեցիի մը դիրքին։ Ուրիշներ (Թուրքեր կամ Քիւրտեր), իրենց մեծերէն լսած կ՚ըլլան իրենց գիւղին մէջ ապրած հայ ընտանիքներու մասին, անոնց հետ իրենց ընտանիքին պատմական բարեկամութեան մասին, ուրեմն երբ յանկարծ սոյն հայ ընտանիքին անունը յայտնուի մեր կայքէջին մէջ, մեզի կը դիմեն ընտանիքին ժառանգորդներուն հետ կապ հաստատելու համար։ Կայ նաեւ իսլամաց(ու)ած Հայերու պարագան. կը դիմեն մեզի քանի որ իրենց նախնիներուն փնտռտուքին մէջ են, մեզմէ տեղեկութիւններ կը խնդրեն։ Բայց մեզի կը գրեն ամենէն շատը Միացեալ Նահանգներէն։ Մարդիկ որոնք իրենց տան արխիւներուն մէջ յիշողութեան նիւթեր կը պահեն, հայերէն կամ հայատառ թրքերէն նամակներ, յուշեր, նօթեր ունին իրենց մեծերէն մնացած։ Լեզուական արգելք մը ունին այս նիւթերուն հետ հաղորդակից ըլլալու, ուրեմն մեզի կը դիմեն, կ՚ուղարկեն այս նիւթերուն թուայնացուած օրինակները, այն յոյսով որ մեր ճամբով, թարգմանութեան ճամբով, անցեալին հետ, իրենց նախնիներուն հետ կտրուած կապը վերահաստատուի։ Ուրիշներ կ՚ուղարկեն հին ընտանեկան լուսանկարներ։ Յաճախ կը պատահի նաեւ որ մէկու մը ուղարկած եւ մեր կողմէ հրատարակուած ընտանեկան լուսանկարը ազգականներ զիրար միացնելու առիթ դառնայ։ Այսպէս, կը պատահի որ նոյն լուսանկարին մէջ ուրիշ մը կը տեսնէ իր մեծ մեծ հայրը կամ մեծ մեծ մայրը, մեզի կը դիմէ եւ կ՚ուզէ կապ հաստատել լուսանկարը ուղարկող իր անծանօթ ազգականին հետ։ Մեր այցելուներուն թիւը յարաճուն վերելքի մէջ է։ Կը փորձենք ամէն ամիս 2էն 4 նորութիւններ, այսինքն նոր յօդուածներ տեղադրել մեր կայքէջին մէջ։ Այնքան ատեն որ այս աշխուժութիւնը կը յաջողինք պահպանել, մեր այցելուներուն թիւն ալ յաւելում կը կրէ։ Ներկայիս, ամէնօրեայ դրութեամբ ունինք 300էն 500 այցելու։

www.houshamadyan.org