Հարցազրոյց ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն Մարմնի ներկայացուցիչ ընկ. Աղուան Վարդանեանի հետ

Դաշնակցութիւնը չի կարող իրեն թոյլ տալ այնպիսի արկածախնդրական մօտեցումներ, որոնք մեր պետականութիւնը կարող են ցնցումների տանել

Հարցազրոյց ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն Մարմնի ներկայացուցիչ ընկ. Աղուան Վարդանեանի հետ

«Հորիզոն»-ի գլխաւոր խմբագիր Վահագն Գարագաշեան հարցազրոյց մը ունեցաւ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն Մարմնի ներկայացուցիչ ընկ. Աղուան Վարդանեանի հետ։ Ստորեւ հարցազրոյցը.

«Հորիզոն»- Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի Ապրիլ ամիսը անցաւ։ Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ 100-ամեակի վերաբերեալ թէ՛ քաղաքական եւ թէ՛ պաշտօնական նախաձեռնութիւնները։

Մէկ բան կ՚ուզեմ շեշտել։ Սփիւռքը բնականաբար 70 տարի գրեթէ միայնակ իրականացուցած էր այս պայքարը եւ միջազգային ասպարէզում անընդհատ արծարծած է Հայոց ցեղասպանութեան հարցը, բայց անկախ Հայաստանի առկայութիւնը, պետութեան առկայութիւնը եւ պետութեան շուրջ համախմբուելու այս իրողութիւնը՝ նոր մակարդակի բարձրացրեց ճանաչման եւ փոխհատուցման պահանջը, որովհետեւ տեսէք, մենք արդէն անցնում ենք յաջորդ փուլին, ճանաչումէն անդին՝ մեր պահանջներուն։ Իրականութիւնը այն է, որ մեր ժողովուրդը ցեղասպանութեան հետեւանքով զրկուել է իր լիարժէք կենսագործութեան հնարաւորութիւններից, զրկուել է իր կենսական միջավայրից եւ իբրեւ հայ ժողովուրդ մենք բոլոր իրաւունքները ունենք պահանջելու այդ կենսագործութեան լիարժէք հնարաւորութիւնների։ Վերադարձը ինչ կը լինի, ինչ բովանդակութիւն կ՚ունենայ թղթածրարը, կարծում եմ, այդ հարցերի քննարկման եւ նաեւ միջազգային իրաւունքի մասնագէտներու թղթածրար պատրաստելու ժամանակն է։ Փառք Աստուծոյ, որ քաղաքակիրթ աշխարհի մէջ սկսում է գերակշռել ոչ թէ միայն աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական շահերից պայմանաւորուած որոշումները, այլ նաեւ՝ քաղաքակրթական մակարդակը եւ հոգեւոր արժէքները։ Եթէ հոգեւոր ճշմարտութեան, քաղաքակրթութեան այդ արժէքները զոհաբերուեն՝ աշխարհաքական, տնտեսական շահերին, ես վստահ եմ, որ նոյն այդ երկիրները իրենք ապագային խնդիրներ ունենալու են այս խնդիրով։ Շատ կարեւոր է, որ Հայկական ցեղասպանութեան խնդիրը դառնում է ընդհանրապէս ցեղասպանութիւնները կանխարգիլելու առիթ։ Այս եւ ամենէն կարեւորը, որ մեր ժողովուրդը գիտակցեց իր միակամութիւնը եւ իր ակնկալիքները ապագայի նկատմամբ մեծացան։

«Հ»-ՀՅԴ-ն Սահմանադրական բարեփոխումներուն նկատմամբ ունի յստակ տեսակէտներ։ Կրնա՞ք ներկայացնել այդ տեսակէտները։

Ա.Վ.- Նախ պիտի ասեմ, որ Հայաստանի մէջ անկախ նրա ունեցած այսօրուան դժուարութիւններէն, կազմակերպական, ընտրութիւնների հետ կապուած խնդիրներէն, Դաշնակցութիւնը որկապէս տարբերւում է այլ կուսակցութիւններից՝ իր միասնականութեամբ, իր քաղաքական քայլերի հետեւողականութեամբ եւ սկբզունքներով։ Անկախ մեր Ազգային ժողովում ունեցած պատգամաւորների քանակից, քաղաքական որոշումների, պետական որոշումների վրայ մեր կշիռը բաւական մեծ է։ Թող զարմանալի չթուայ, բայց վերջին տարիներին Դաշնակցութեան շատ ու շատ մօտեցումներ դառնում են համընդհանուր մօտեցումներ եւ դա միայն ուրախալի է։ Նոյնը վերաբերում է սահմանադրութեան խնդրին։ Ի սկզբանէ նշենք, որ Դաշնակցութիւնը միշտ կողմնակից է եղել Հայաստանում խորհրդարանական համակարգի հաստատմանը։ Ցաւօք, ժամանակին իշխանութիւնները այդ ճանապարհը չընտրեցին, սկզբում նախագահական էր, ապա կիսանախագահական։ Այսօր հնարաւաորութիւն է ստեղծուել իսկապէս անցում կատարելու դէպի նոր համակարգ։ Այն բարեփոխումների թղթածրարը, որ պատրաստել է սահմանադրութեան մասնագէտ իրաւաբանների աշխատանքային խումբը, կարող եմ ասել, որ 80-85 տոկոսով մեր պատկերացումներին համապատասխան է։ Որո՞նք են մեր հիմնական պահանջները. առաջին՝ բացառել իշխանութեան գերկեդրոնացումը, մէկ անձի շուրջ իշխանութեան գոյացումը եւ ապակեդրոնացնել իշխանութիւնը։ Մենք հաւատում ենք նաեւ, որ հայ ժողովրդի բնոյթին համահունչ է ապակեդրոն կառավարումը եւ որոշումների հաւաքական ընդունումը, ինչպէս Դաշնակցութեան մէջ է։ Ոչ թէ նախագահը ճշդի երկրի ճակատագիրը այս կամ այն հարցի շուրջ, այլ դա առուի քննարկումների, խորհրդարանական համակարքի ներքոյ։ Երկրորդը՝ խորհրդարան համակարգի պարագային, ստեղծել այնպիսի մեքանիզմներ, որոնք ընդդիմութիւնն ու իշխանութիւնը գործածեն որպէս միասնական մէկ համակարգ։ Այսօր ինչպէ՞ս է. եթէ քաղաքական ոեւէ կուսակցութիւն ունի մեծամասնութիւն՝ ստանում է ամէն ինչ։ Ընդդիմութիւնը, թէկուզ նա ունենայ 49 տոկոս քուէ, որեւէ բան չի ունենում եւ չի ազդում քաղաքական հոլովոյթների վրայ։ Խորհրդարանական համակարգի պարագային՝ մենք առաջարկում ենք այս միասնական համակարգը, որտեղ տուեալ պահի իշխանութիւնը միշտ պիտի վերահսկուի ընդդիմութեան կողմից։  Սա պէտք լինի օրէնքով նախատեսուած, որպէսզի իրար հետ շփուելով, իրար վերահսկելով նուազեցնեն այն արատաւոր երեւոյթները որոնք կան։ Երրորդ հիմնական պահանջը վերաբերում է ընտրական համակարգի արմատական փոփոխութիւններին, որպէսզի նուազեցուի իշխանութիւնների վերարտադրուելու հնարաւորութիւնը։ Ցաւօք, առ այսօր, 25 տարուան անկախութիւնից ետք, թերեւս ընտրութիւնների միջոցով իշխանափոխութիւն տեղի չի ունեցել։ Սա ամէնամեծ խոչընդոտն է, երբ որ հասարակութիւնը վստահ չէ, որ ընտրութիւնների ճամբով  կարող է իշխանութիւն փոխել եւ դա դուռ է բացում տարբեր ծայրայեղական մօտեցումների։ Այս համակարգի որդեգրումը մենք կարծում ենք, որ շատ աւելի ժողովրդավարական կը լինի եւ վստահութիւն կը ներշնչի ընտրութիւնների հանդէպ։

Յաջորդը, մեր պատկերացումով, պէտք է խորհրդարանական համակարգում միայն մէկ մանտաթ լինել։ Խորհրդարանը միայն պիտի ընտրուի ժողովուրդի կողմից, իսկ նախագահը պիտի լինի արարողակարգային պաշտօն եւ նրա ընտրութիւնը պիտի լինի խոհրդարանում, բայց ոչ միայն խորհրդարանի կողմից, այլ՝ ընտրութիւնների մէկ հաւաքականութեան կողմէ, որ կարող է լինել խորհրդարանի անդամների թիւի կրկնապատիկը եւ մենք կամենում ենք, որ նրա մէջ որոշակի դերակատարութիւն ունենայ Սփիւռքը, որպէսզի մեր նախագահը ունենայ համահայկական ընտրուած բնոյթ։ Սրանք են, մնացեալը մանրամասնութիւններ են, որոնք վերաբերում են սահմանադրութեան բոլոր բաժիններին։ Եւ պետական յանձնախումբը, որ մեր համուզմունքներին 80-85 տոկոսով համապատասխանող հայեցակարգ է ստեղծել, մենք նրա նկատմամբ ալ մեր առաջարկութիւնները ներկայացրել ենք՝ տասը կէտեր, որոնք ունեն 30 բացուած կէտեր, որոնք վերաբերում են բոլոր հարցերին։

«Հ»- Անկախութենէն ի վեր անցած է երկու տասնամեակ եւ կը շարունակուի արտագաղթը, որ մեր երկրի անվտանգութեան համար կը ներկայացնէ լուրջ սպառնալիք։ Ո՞ր թերացումին պատճառով է, որ այս երեւոյթը ահագնացող երեւոյթ կը դառնայ։

Ա.Վ.- Երկու բան կայ։ Իրօք Հայաստանի անկախութեան ամբողջ ընթացքում միշտ արտագաղթ եղած է, եւ եթէ չեմ սխալւում միայն 2005-2006 տարիներին վերադարձողների թիւը եղած է աւելի շատ քան մեկնողներինը։ Երկու պատճառ կայ. Մեր ժողովուրդը կարողացել է, պատմական եւ ճակատագրական իրադրութիւնների բերումով լաւագոյնս իւրացուել նաեւ այլ երկիրներում։ Մենք դարերի պատմութիւն ունենք։ Հայ ժողովուրդը միշտ կարողացել է օտար երկրում պատուաւոր քաղաքացի լինել եւ զարգացնել ու պահպանել իր ինքնութիւնը մեծաւ մասամբ։ Սա  նպաստում է ինչ որ մարդկանց որոնք ասեն.«Տե՛ս իմ եղբայրը այդտեղ աւելի լաւ վիճակի մէջ է» եւայլն։ Երկրորդ պատճառը մեր տնտեսական-ընկերային լուրջ դժուարութիւններն են, որոնք ունին առարկայական ու անհատական գործօններ։ Առարկայականը ի վերջոյ մեր շրջափակուած լինելն է, մեր տնտեսական հնարաւորութիւնները իրականացնելու առարկայական անհնարութիւններն են, պատերազմական իրավիճակն է, Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի շրջափակումն է, հաղորդակցութեան հնարաւորութիւնների նուազումն է եւ դրա արդիւնք՝ աշխատատեղիների, աշխատանքի հնարաւորութիւնների նուազումն է։ Ի վերջոյ, եթէ մարդը ընտանիք ունի, ձգտում է այդ ընտանիքը քիչ թէ շատ բարեկեցութեամբ ապահովել։ Շատ էլ չես կարող մեղադրել, եթէ ինքը իր երկում չունի աշխատելու հնարաւորութիւն։

Երրորդը՝ ամենավատը, ամենավտանգաւորը, ամէնաանընդունելին իշխանութիւնների քաղաքականութեան հետեւանքով ապագայի նկատմամբ մարդոց անվստահութիւնն է, իրենց զաւակների ապագան այդ երկրում չտեսնելը, ընկերային արդարութեան բացակայութիւնը, որովհետեւ ես համոզուած եմ, որ մարդիկ արտագաղթում են ոչ այնքան իրենց ընկերային պայմանների բերումով, այլ երբ տեսնում են որ երկրում հաւասար հնարաւորութիւններ չկան, կայ սակաւապետերի մեծ խմբաւորում, կայ իշխանութեան իւրացման եւ իշխանութիւնը դրամի վերածելու մոլուցք եւ մարդիկ չեն ուզում այս պայմաններում տեսնել իրենց երեխաների ապագան։

Առաջին երկուսը թերեւս ինչ որ տեղ բնական են, մեծ խնդիր չեն, բայց կարեւորը երրորդն է։ Մինչեւ մենք չկարողանանք երկրում ստեղծել այնպիսի մթնոլորտ ուր իսկապէս քաղաքացին տեսնի որ ինքը պաշտպանուած է, որ ինքը ունի իրաւունքներ, որ ինք կարող է միւսների հաւասար գործել եւ արդիւնք ստանալ, այս հոլովոյթը կը շարունակուի։ Բայց, իսկապէս եկել է մի պահ, որ ասիկա կարող է սպառնալ մեր ազգային անվտանգութեան, մեր հաւաքական ուժի նուազման եւ այստեղէն երկրում պէտք են՝ որակական, արմատական փոփոխութիւններ ե՛ւ ընկերային, ե՛ւ տնտեսական ե՛ւ արդարութեան վերաբերող հարցերում։ Այս է որ Դաշնակցութիւնը փորձում է քաղաքական օրակարգի վրայ պահել եւ պահանջել իշխանութիւններից։

«Հ»-Հայաստանեան մամուլին մէջ յաճախ կը հաղորդուի, որ Դաշնակցութիւնը կը պատրաստուի իշխանութեան միանալ։ Այսօրուան հայաստանեան քաղաքական երանգապնակին մէջ ո՞ւր կը գտնուի Դաշնակցութիւնը։

Ա.Վ.- Տեսէ՛ք, Դաշնակցութիւնը 1990-ական թուականներին եղած է արմատական ընդդիմութեան մէջ եւ եղած է իշխանութեան մաս եւ այսօր նորից ընդդիմութիւն է։ Բայց Դաշնակցութիւնը այն քաղաքական ուժն է, որ երբեք իրեն չի կարող թոյլ տար յայտարարութիւններ եւ գործողութիւններ, որոնք ամբոխավարական են, որոնք ինչ որ կարճ ժամկէտի համար վարկ ապահովելու համար են, որոնք չեն կարող արդիւնք տալ։ Դաշնակցութիւնը չի կարող իրեն թոյլ տալ այնպիսի արկածախնդրական մօտեցումներ, որոնք մեր երկիրը, մեր պետականութիւնը կարող են ցնցումների տանել, կարող են ներքին բախումների տանել, որից կ՚օգտուի մեր հակառակորդը, եւ մենք ունենք լրջագոյն անվտանգութեան խնդիրներ, Արցախի խնդիր։ Մեր այս լրջախոհ վերաբերումը, մեր այս «ոչ արմատական» ընդդիմադիր լինելը յաճախ մեր հակառակորդների եւ մեր մրցակիցների ուղղեւորդուող լրատուութիւններ են, որոնք այն տպաւորութիւնը ուզում են ստեղծել, որ տեսէք Դաշնակցութիւնը աւելի հնազանդ է իշխանութիւններին հանդէպ եւ չի գնում ծայրայեղ քայլերի, ուրեմն համագործակցութեան խնդիր կայ։ Երբ մենք հինգ՝ վեց տարի առաջ դուրս եկանք քոալիցիայից, մէկ տարի չանցած, գրեթէ ամիս չեղաւ որ մամուլը այսպիսի տեղեկութիւններ չհրապարակի։ Մենք միշտ մեր յայտարարութիւններ ըրեր ենք բաց։ Մեզի համար լինել ընդդիմութիւն թէ իշխանութիւն ինքնանպատակ չէ։ Այնտեղ էլ կարելի է ըլլալ, այնտեղ էլ։ Բայց եթէ Դաշնակցութիւնը իշխանութեան մաս պիտի կազմի, պիտի այնպէս կազմի որ, դերակատար լինի, կարեւոր հարցերի վերաբերեալ որոշիչ ասելիք ունենայ եւ իր քաղաքական ու ընկերային ծրագրերը իրագործուեն, այլապէս զուտ իբրեւ կցորդ, իբրեւ կողքին մասնակից, որը որեւէ ազդեցութիւն չունի, բացառուած է։ Դաշնակցութիւնը նման մասնակցութիւն չի ունենայ։ Նոյնը ընդդիմադիր դաշտի պարագային, մենք պիտի կարողանանք մեր ինքնուրոյնութիւնը, մեր անկախութիւնը պահել եւ դարձեալ լինել որոշիչ դերակատարութիւն ունեցող։

Այսօր որոշ հարցերում, այո կայ որոշակի գործակցութիւն եւ տեսակէտների մերձեցում հանրապետութեան նախագահի հետ։ Չասեմ իշխանութեանը հետ, որ մէկ կուսակցութիւն է, սակայն շատ բազմաշերտ հասկացողութիւն է, որտեղ կան ամէնատարբեր դերակատար, ամէնատարբեր մտածողութեան տէր անձինք եւ առողջ մտածող ազգային անձնաւորութիւններ։ Որոշ հարցերու մէջ համագործակցութիւնը արդիւնաւորւում է, ինչպէս օրինակ, ի վերջոյ իրենք եւս համոզուեցին, որ հայ-թրքական յարաբերութիւնների այս մեքանիզմը, որ սկսել էին, ձախողուեց, եւ այդպէս ալ մենք զգուշացնում էինք, եւ նահանջեցին ինչ որ չափ։ Սահմանադրութեան հարցով նրանք մօտենում են մեր տեսակէտներին։ Ընտրական համակարգերին վերաբերեալ եւս կան քննարկումներ։ Կարծես նրանք ցանկանում են ընտրել այնպիսի ձեւաչափ, որի հանդէպ հանրութեան մօտ վստահելիութիւնը մեծանայ։ Մեր իշխանութեան հետ այսօր քննարկած հարցերը այս առանցքային հիմնարար հարցերն են։ Եթէ այս հարցերում մենք կ՚ունենանք մերձեցում, միասնական տեսլական երկիրը զարգացնելու, յառաջ տանելու բացառուած չէ շատ աւելի սերտ համագործակցութիւն։ Եթէ մենք այդ առանցքային հարցերում տարբեր ուղղութեամբ կը գնանք, բնական է, որ մենք չենք մտնի մի տեղ, որտեղ մեր պատկերացումները, մեր գաղափարները, մեր ծրագրերը տեղ չունեն։ Այս է այսօրուան քննարկումների բնոյթը։