Լիոնի հայկական համայնքը

Լիոնի Հայաստան փողոցին վրայ գտնուող Ս. Յակոբ հայկական եկեղեցին

Լիո­նի հայ­կա­կան հա­մայն­քը սկսաւ կազ­մա­ւո­րո­ւիլ 1923ին, երբ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն փրկո­ւած զան­գո­ւած­նե­րը հա­սան Ֆ­րան­սա։

Լիոն հաս­տա­տո­ւած ա­ռա­ջին հա­յը կը կո­չո­ւէր ­Ռա­ֆա­յէլ¬Ա­րամ ­Տէր-­Զա­քա­րեան։ Ան Կ. ­Պո­լի­սէն ե­կած էր 1877ին եւ կը զբա­ղէր ոս­կե­թե­լի ար­ տադ­րու­թեամբ։ 1918ին կը հիմ­նո­ւի ­Հա­յոց Ազ­գա­յին ­Միու­թիւ­նը Ս­տե­փան ­Կա­րա­պե­տօղ­լո­ւի կող­մէ, որ ­Փոքր Ա­սիա­յէն ե­կած էր 1894ին եւ կը զբա­ղէր մե­տաք­սի վա­ճա­ռա­կա­նու­թեամբ եւ ո­րու շա­ռա­ւիղ­նե­րը մին­չեւ հի­մա կ­þապ­րին ­Լիո­նի մէջ։ Չ­մոռ­նանք, որ ­Լիո­նը մե­տաք­սի մայ­րա­քա­ղաքն էր Վե­րած­նուն­դէն ի վեր։

1923էն սկսեալ հա­յե­րը կը հաս­տա­տո­ւին ­Ռոն¬Ալ­պեան շրջա­նի մայ­րա­քա­ղա­քին մէջ, ուր եր­կա­թա­գոր­ծու­թիւնն ու կտա­ւա­գոր­ծու­թիւ­նը աշ­խա­տա­ւոր ձեռ­քե­րու պէտք ու­նէին։ Ա­նոնց թի­ւը շուրջ 500 էր։ ­Հա­յոց Ազ­գա­յին ­Միու­թեան նա­խա­գահ ­Սե­րով­բէ ­Փա­փա­զեա­նի օ­րով եւ Գ­րի­գո­րիս Ե­պիս­կո­պոս ­Պա­լա­քեա­նի ջան­քե­րով՝ կը կա­ռու­ցո­ւի ­Լիո­նի ա­ռա­ջին հայ­կա­կան մա­տու­ռը, 7րդ ­թա­ղա­մաս, ­Պեր­թը­լօ փո­ղոց թիւ 75։

Ա­ռանց մաս­նա­գի­տա­կան կա­րո­ղու­թեան տէր ըլ­լա­լու, նո­րա­հաս գաղ­թա­կան­նե­րը կը սկսին աշ­խա­տիլ ինք­նա­շար­ժի ճար­տա­րա­րո­ւես­տի մէջ՝ Berlietի մօտ, հիւ­սո­ւա­ծե­ղէ­նի ճար­տա­րա­րո­ւես­տի մէջ՝ Gilletի մօտ եւ կամ acetate ար­տադ­րող Rhodiaceta գոր­ծա­րա­նին մէջ։

1929ի տնտե­սա­կան տագ­նա­պը կը հա­րո­ւա­ծէ ամ­բողջ աշ­խար­հը եւ 10 Օ­գոս­տոս 1932ին կը հրա­պա­րա­կո­ւի օ­տար աշ­խա­տա­ւոր­նե­րուն հա­մար օ­րէնք մը, ո­րով կը սահ­մա­նա­փա­կո­ւի գաղ­թա­կան­նե­րու մուտ­քը։ ­Գոր­ծազր­կու­թեան պայ­ման­նե­րու մէջ գոր­ծա­րան­նե­րու աշ­խա­տա­ւոր­նե­րը պէտք էր ի­րենց գլխուն ճա­րին նա­յէին ու ա­նոնք կը դառ­նան ար­հես­տա­ւոր­ներ – դեր­ձակ, կօշ­կա­կար ե­ւայլն։ ­Կի­նե­րը դեր­ձա­կու­հի կը դառ­նան եւ կամ կօ­շի­կի ե­րես կը կա­րեն։ Ա­նոնք կը բնա­կին Guillotiereի շրջա­նի նախ­կին զօ­րա­նոց­նե­րու մէջ հաս­տա­տո­ւած հիւ­ղա­ւան­նե­րու նեղ պայ­ման­նե­րուն մէջ։ Ա­նոնք բնա­կու­թիւն կը հաս­տա­տեն նաեւ 6րդ ­թա­ղա­մա­սի Servient, Moncey, Rabelais, Cuvier եւ այլ փո­ղոց­նե­րու մէջ, հա­յա­շատ շրջան մը ստեղ­ծե­լով։ Այ­սօր հա­յե­րը ա­ռա­ւե­լա­բար կեդ­րո­նա­ցած են 3րդ ­թա­ղա­մա­սին մէջ, ուր կը գտնո­ւին ­Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան եւ Ա­ւե­տա­րա­նա­կան ե­կե­ղե­ցի­նե­րը, դպրո­ցը, հիւ­պա­տո­սա­րա­նը եւ France-Armenie ամ­սագ­րի խմբագ­րա­տու­նը։

Ա­նոնք ի­րենց դժո­ւար ա­ռօ­րեա­յին մէջ կը ջա­նա­յին ա­պա­քի­նիլ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան թո­ղած վէր­քե­րէն, մոռ­նալ երկ­րի մէջ ի­րենց ծաղ­կուն աս­պա­րէ­զի եւ հաս­տա­տու­թեան կո­րուս­տի բեր­մամբ ըն­կե­րա­յին վի­ճա­կի փո­փո­խու­թիւ­նը, կե­ցու­թեան ար­տօ­նագ­րի ե­տե­ւէ վա­զել ե­ւայլն։ Ար­դէն 7000ի հա­սած էր գաղ­թա­կան­նե­րու թի­ւը։ Այս դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը ձե­ւով մը կը թե­թեւ­նա­յին մշա­կու­թա­յին եւ ըն­կե­րա­յին գոր­ծու­նէու­թեամբ, որ­մով ե­ռուն էին 30ա­կան թո­ւա­կան­նե­րը։ 7 թեր­թեր կը հրա­տա­րա­կո­ւէին ա­ւե­լի կամ նո­ւազ ժո­ղովր­դա­կա­նու­թեամբ, հա­յե­րէ­նի դա­սեր, թա­տե­րա­կան ներ­կա­յա­ցում­ներ, տօ­նե­րու նշում­ներ, խնճոյք­ներ, դաշ­տա­հան­դէս­ներ ե­ւայլն կը հա­ւա­սա­րակշ­ռէին ա­ռօ­րեայ կեան­քը։ ­Շուրջ քսան քի­լո­մեթր կ­þեր­թա­յին թութ հա­ւա­քե­լու, դաշ­տագ­նա­ցու­թիւն կ­þը­նէին Rizeի ա­փին։ Ի­րենց հետ մա­կարդ կը տա­նէին, որ­պէս­զի մա­ծուն պատ­րա­տէին։

1936ին Ս. ­Մա­րիամ Աս­տո­ւա­ծա­ծին մա­տու­ռը կը փո­խադ­րո­ւի 6րդ ­թա­ղա­մաս։ 1940-46 ե­կե­ղեց­ւոյ վար­չու­թիւ­նը կը գլխա­ւո­րէ ­Ճիպ­րա­յէլ ­Պա­հա­տու­րեա­նը, որ ար­դէն 1929էն ի վեր հոն հաս­տա­տո­ւած էր եւ կը զբա­ղէր նպա­րա­վա­ճա­ռու­թեամբ։ Ծ­նած էր 1905ին Աք­սե­րեայ, ­Գո­նիա­յի մօտ, վե­հանձն անձ­նա­ւո­րո­թիւն մը, որ տնտե­սա­պէս օգ­նեց Ս. ­Յա­կոբ ե­կե­ղեց­ւոյ կա­ռուց­ման։ Երբ իր գոր­ծե­րը ծաղ­կուն ըն­թաց­քի մէջ էին եւ ինքն ալ ո­րոշ տա­րի­քի մը հա­սած էր, Villeroy փո­ղո­ցի իր խա­նու­թին մէջ ան­մո­ռա­նա­լի յի­շա­տակ­ներ ձգած էր մա­նուկ­նե­րու հո­գիին մէջ, ա­նոնց ա­նու­շե­ղէն բաշ­խե­լով եւ ու­րա­խաց­նե­լով։

Այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի ու­րիշ անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն էր ­Նա­փո­լէոն ­Պիւլ­լիւ­քեա­նը, ճար­տա­րա­րո­ւես­տի մարդ եւ բա­րե­րար, ծնած 1905ին ­Մա­լա­թիա։ Ան իր ա­նու­նով հիմ­նադ­րամ մը կը հաս­տա­տէ, որ գու­մար­ներ կը յատ­կաց­նէ զա­նա­զան մշա­կու­թա­յին եւ ըն­կե­րա­յին միու­թիւն­նե­րու։

Լո­ւի Պ­լան փո­ղո­ցի մա­տու­ռը երբ այ­լեւս նեղ կու­գայ հա­մայն­քի ե­կե­ղե­ցա­կան կա­րիք­նե­րուն հա­մար, նոր ե­կե­ղե­ցի մը կա­ռու­ցե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն կը ծա­գի։ Ե­կե­ղեց­ւոյ կա­ռուց­ման յանձ­նա­խումբ մը կը ստեղ­ծո­ւի, գլխա­ւո­րու­թեամբ ­Կար­պիս ­Ճըն­կը­տը­րեա­նի։ Ս. ­Յա­կոբ ե­կե­ղեց­ւոյ օ­ծու­մը տե­ղի կ­þու­նե­նայ մեծ շու­քով, 1963ին, նա­խա­գա­հու­թեամբ քա­ղա­քա­պետ ­Լո­ւի Փ­րա­տե­լի եւ կազ­մա­կեր­պու­թեամբ ­Լիո­նի եւ Շր­ջա­կայ­քի ­Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղեց­ւոյ Ազ­գա­յին ­Միու­թեան ¥նախ­կին ­Հա­յոց Ազ­գա­յին ­Միու­թիւն¤, ո­րու նա­խա­գահն էր Անդ­րա­նիկ Օ­պո­զեան։ Օ­ծու­մը կը կա­տա­րէ ­Սե­րով­բէ Արք. ­Մա­նու­կեան։

Քա­ղա­քը կ­þու­նե­նայ հայ­կա­կան ա­նու­նով մկրտո­ւած տե­ղա­նուն­ներ։ ­Ներ­կա­յի rue d’Armenieն ծ­նունդ կ­þառ­նէ 1977ին։ Ա­ւե­լի ուշ կ­þու­նե­նանք «­Լէա եւ ­Նա­փո­լէոն ­Պիւլ­լիւ­քեան» ճե­մա­վայ­րը, «­Ճիպ­րա­յէլ ­Պա­հա­տու­րեան» հրա­պա­րա­կը, Ե­րե­ւա­նի ­Պար­տէ­զը, Հ­րանդ ­Տինք փո­ղո­ցը։

Հա­յե­րը ընդ­հան­րա­պէս կը զբա­ղին զա­նա­զան ար­հեստ­նե­րով եւ վա­ճա­ռա­կա­նու­թեամբ։ ­Նոր սե­րունդ­նե­րը բարձ­րա­գոյն ու­սում կը ստա­նան, կը հա­մար­կո­ւին ֆրան­սա­կան ըն­կե­րու­թեան մէջ։ Կþու­նե­նանք ար­դիւ­նա­բե­րող­ներ, վա­ճա­ռա­կան­ներ, ղե­կա­վար պաշ­տօ­նեա­ներ, ու­սու­ցիչ­ներ, գիտ­նա­կան­ներ, բժիշկ­ներ, վի­րա­բուժ­ներ եւ ա­զատ աս­պա­րէ­զի նա­խա­ձեռ­նող­ներ։

Բայց հա­մայն­քի ա­մե­նա­կա­րե­ւոր խա­րիս­խը կը մնայ դպրո­ցը։ ­Նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ ­Նոր­վան Ե­պիս­կո­պոս ­Զա­քա­րեա­նի, «­Մար­գա­րեան¬­Փա­փա­զեան» դպրո­ցը ¥ման­կա­պար­տէզ եւ նա­խակր­թա­րան¤ իր դռնե­րը կը բա­նայ 1988ի ու­սում­նա­կան վե­րա­մու­տին, իսկ դպրո­ցի շէն­քին բա­ցու­մը կը կա­տա­րո­ւի 1997ին, ձե­ռամբ եր­ջա­նա­կա­յի­շա­տակ ­Գա­րե­գին Ա. Ա­մե­նայն ­Հա­յոց ­Կա­թո­ղի­կո­սի։

Լիո­նի հա­յու­թեան հա­մար 21րդ ­դար մուտ­քը կը յատ­կան­շո­ւի քա­ղա­քի կեդ­րո­նին մէջ յու­շար­ձա­նի կանգ­նու­մով, նո­ւի­րո­ւած ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ բո­լոր ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րու զո­հե­րուն։ ­Յու­շար­ձա­նը մտայ­ղա­ցումն էր ­Ժիւլ ­Մար­տի­րո­սեա­նի եւ կը վա­յե­լէր ան­վե­րա­պահ զօ­րակ­ցու­թիւ­նը քա­ղա­քա­պետ ­Ժե­րար ­Քո­լոմ­պի։ ­Բա­ցու­մը կը կա­տա­րո­ւի 2006ին։ ­Ժիւլ ­Մար­տի­րո­սեան ամ­բողջ 20 տա­րի վա­րած էր նա­խա­գա­հու­թիւ­նը ­Կեդ­րո­նա­կան Ֆ­րան­սա­յի հայ­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ­Հա­մա­կար­գող ­Խոր­հուր­դին ¥CCAF¤, եւ զայն կը փո­խան­ցէ ­Մի­քա­յէլ ­Քա­զա­րեա­նի։ ­Լիո­նը այժմ ու­նի նաեւ հայ­կա­կան հիւ­պա­տո­սա­րան, ո­րուն բա­ցու­մը կա­տա­րո­ւե­ցաւ ան­ցեալ ­Յու­լի­սին։

Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղե­ցին կը կա­ռա­վա­րո­ւի ­Լիո­նի եւ Շր­ջա­կայ­քի Ծ­խա­կան ­Խոր­հուր­դին կող­մէ, ո­րուն պա­տո­ւա­ւոր նա­խա­գահն է ­Սե­պուհ ­Սա­րեան եւ նա­խա­գա­հը՝ ­Ժան¬­Ժաք Օս­ման­ճեան։ ­Ռոն¬Ալ­փի շրջա­նի ա­ռաջ­նոր­դա­կան փո­խա­նորդն է ­Կա­րա­պետ Վրդ. ­Յա­րու­թիւ­նեան, իսկ հո­գե­ւոր հո­վի­ւը՝ Ի­սա­հակ քհնյ. ­Հե­քի­մեան։

Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ո­գե­կո­չում­նե­րը ան­ցեա­լի նման սգա­հան­դէս­ներ չեն այ­լեւս։ ­Հա­մա­գու­մար­ներ, ցու­ցա­հան­դէս­ներ, գիր­քե­րու հե­ղի­նակ­նե­րու հետ հան­դի­պում­ներ, շար­ժան­կար­նե­րու ցու­ցադ­րու­թիւն­ներ, պա­րա­խում­բի ե­լոյթ­ներ եւ այլ մշա­կու­թա­յին ձեռ­նարկ­ներ իերնց տե­ղը գրա­ւած են ան­ցեա­լի պա­րա­հան­դէս­նե­րու եւ հայ­րե­նա­սի­րա­կան ձեռ­նարկ­նե­րու կող­քին։ ­Սե­րունդ­նե­րու փո­փո­խու­թեամբ չքա­ցած են ան­ցեա­լի «Ուր­կէ՞ էք, Էրզ­րու­մէ՞ն, Ա­տա­փա­զա­րէ՞ն» եւ նման հար­ցում­նե­րը։

Հա­մայն­քը լա­ւա­պէս կազ­մա­կեր­պո­ւած է։ ­Զա­նա­զան հայ անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ այ­ցե­լած են ­Լիոն, ինչ­պէս՝ ­Վազ­գէն Ա. ­Կա­թո­ղի­կոս 1956ին, 1990ին եւ 79ին, ­Գա­րե­գին Ա., ­Գա­րե­գին Բ., նա­խա­գահ­ներ ­Ռո­պերթ Քո­չա­րեան եւ ­Սերժ ­Սարգ­սեան։ Ե­րե­ւա­նի եւ ­Լիո­նի մի­ջեւ կա­պե­րը շատ ա­մուր են, ա­նոնց մի­ջեւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը հաս­տա­տո­ւած է 1993ին։

Ան­ցեա­լի Ապ­րի­լէն ի վեր ­Լիո­նի ա­ռա­ջին փոխ-քա­ղա­քա­պետն է ­Ժորժ ­Քե­փե­նե­կեա­նը։ ­Լիո­նը նաեւ տո­ւած է կարգ մը ա­րո­ւես­տա­գէտ­ներ, ինչ­պէս՝ լու­սան­կա­րիչ ­Խա­ժակ Օ­հա­նեան, եր­գա­հան եւ դաշ­նա­կա­հար Անտ­րէ ­Մա­նու­կեան, ­Մի­շէլ ­Հա­լէ Ե­ղա­յեան, «­Կո­մի­տաս» երգ­չա­խում­բը ղե­կա­վա­րու­թեամբ ­Ժան ­Պէր­պէ­րեա­նի, բե­մադ­րիչ ­Սար­գիս ­Չէօմ­լէք­ճեան, նո­ւա­գա­խում­բի ղե­կա­վար Ա­լեք­սանտր ­Սի­րա­նո­սեան, աս­տի­ճա­նա­ւոր խոր­հա­րար Ա­լէն Ա­լեք­սա­նեան, նկա­րիչ­ներ եւ բազ­մա­թիւ այլ ա­րո­ւես­տա­գէտ­ներ։

Ա­ւե­լի քան 50 միու­թիւն­ներ եւ ըն­կե­րակ­ցու­թիւն­ներ ­Մեծն ­Լիո­նի մէջ կը հա­մա­կար­գեն 20.000 հո­գի­նոց կազ­մա­կեր­պո­ւած հա­մայն­քի մը կեան­քը։

Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն զան­գո­ւա­ծա­յին ար­տա­գաղ­թի բե­րու­մով ­Հա­յաս­տա­նէն ե­կած հա­յեր, ու­նե­նա­լով հա­մայն­քա­յին տար­բեր մշա­կոյթ եւ սո­վո­րու­թիւն­ներ, ընդ­հան­րա­պէս հե­ռու կը մնան լիո­նա­հա­յու­թեան հա­ւա­քա­կան կեան­քէն։

Զմ­րուխտ Օ­պո­զեան

Հա­յա­ցուց՝ Գ. Դ.

«Ֆրանս Արմէնի»