«ԷՐՏՈՂԱՆ ԿԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿԷ ԻՐ ԽԱԲԷՈՒԹԵԱՆ ԱՐՇԱՒԸ ՅԱՌԱՋ ՄՂԵԼ», Կ՚ԸՍԷ ՔԵՆ ՀԱՉԻԿԵԱՆ
Ստորեւ Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբի նախագահ Քեն Հաչիկեանի «Ազատութիւն» ձայնասփիւռի կայանին հետ կայացած հարցազրոյցէն հատուածներ
Հարց.- Մենք ստացած ենք Թուրքիոյ վարչապետ Էրտողանի յայտարարութիւնը։ Ան կ՚ըսէ, որ Թուրքիոյ մէջ «1915-ի իրադարձութիւններու վերաբերեալ ազատօրէն տարբեր կարծիքներ եւ մտքեր արտայայտելը բազմակարծութեան հրամայականն է, ինչպէս նաեւ ժողովրդավարութեան եւ ժամանակակից հասարակութեան պահանջը։ Այս յոյսով եւ հաւատով է, որ մենք կը փափաքինք, որ 20-րդ դարու սկիզբը իրենց կեանքը կորսնցուցած բոլոր հայերու հոգիները հանգչին խաղաղութեամբ, իսկ անոնց թոռներուն կը յայտնենք մեր ցաւակցութիւնը»։ Ան նաեւ կ՚ըսէ.«Համաշխարհային առաջին պատերազմի ժամանակ տեղի ունեցածը բոլորիս համատեղ ցաւն է։ Օսմանեան կայսրութեան ամբողջ բնակչութեան՝ ներառեալ հայերու ցաւը կիսելն ու անոնց յիշողութիւնները հասկնալը մեր մարդկային պարտականութիւնն է»։ Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք, ինչպիսի՞ն է ձեր առաջին արձագանքը ասոր։
Պատ.- Ես կը կարծեմ, որ ասիկա վարչապետի կողմէ լաւ մտածուած յայտարարութիւն է, սակայն ցաւօք՝ ան կը շարունակէ յառաջ մղել խաբէութեան իր արշաւը։ Այս յայտարարութեան մէջ ան, ի հարկէ, որեւէ տեղ չի խօսիր ցեղասպանութեան մասին, այլ կը յիշատակէ «համատեղ ցաւը»։ Ես չեմ գիտեր ան «համատեղ ցաւ» ըսելով ի՞նչ նկատի ունի։ Մեր ծնողները, մեր պապերը, մեր նախահայրերը…մեր ժողովուրդը, մեր ազգն է, որ տառապած է, եւ գրեթէ բնաջնջուած է։ Այսօր Թուրքիան կը վայելէ այդ սպանութեան, այդ ցեղասպանութեան պտուղները… բազմաթիւ հողեր եւ կալուածներ, հարստութիւն, որ կուտակուած է այդ երկրին մէջ, չարիքի պտուղն է՝ մեր հայրենակիցներէն, մեր հաստատութիւններէն, մեր եկեղեցիներէն խլուած է։ Թուրքիան միայն շահած է իր գործած այս ոճիրին իբրեւ արդիւնք, եւ այժմ Էրտողան «համատեղ ցաւ»-ի՞ մասին կը խօսի։ Չեմ հասկնար՝ ի՞նչ «համատեղ ցաւ»-ի մասին է խօսքը։ Ան շատ բարի գտնուած է՝ ըսելով, որ կը ցաւակցի, սակայն ինչի՞ համար ան «կը ցաւակցի»։ Ան պարզապէս կ՚ըսէ՝ կը ցաւակցի այն կորուստներուն համար, որ մենք կրած ենք, իսկ ի՞նչ պիտի ըլլայ Թուրքիոյ գործած սպանութիւններուն, հայ ազգի ցեղասպանութեան՝ ո՞ւր է հատուցումը, վնասի վերականգնումը։
Հարց.- Բայց թերեւս ասիկա միայն առաջին քայլ է՝ նախքան այլ բան մը ընելը։ Դուք Թուրքիոյ դիրքորոշման մէջ որոշակի մեղմացում չէ՞ք տեսներ։
Պատ.- Ոչ, կարելի է ըսել, որ Էրտողանը որոշ առումով կը փորձէ մեղմացնել դիրքորոշումը իր երկրի հասարակութեան համար. թերեւս ճիշդ այդ ալ տեղի կ՚ունենայ։ Սակայն միւս կողմէ՝ ան գիտէ, թէ ինչ տեղի ունեցած է՝ շատ լաւ գիտէ, թէ իրականութեան մէջ ինչ եղած է, եւ ան պէտք է քաջութիւնը ունենայ եւ բարձրաձայնէ այդ։ Մենք պիտի ճանչնանք անոր վաստակը՝ եթէ ան տեղի ունեցածը ցեղասպանութիւն անուանէ, եւ համարժէք քննարկումներ ծաւալէ արդարացի փոխհատուցման շուրջ։ Բայց այս յայտարարութիւնը, իմ կարծիքովս, աւելին չէ, քան լաւ կշռադատուած դիւանագիտութիւն՝ կեղծաւոր յայտարարութիւն մը, որ կը շարունակէ թրքական ուրացման արշաւը եւ ատոր մէջ որեւէ յառաջընթաց տեսնել հնարաւոր չէ։