«Ընդհատուած մանկութիւն»ը եւ «Թեւանիկ»ը՝ Արցախեան իրականութեան մասին պատմող ֆիլմեր – Հարցազրոյց ֆիլմի բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանի հետ

«Ընդհատուած մանկութիւն»ը շուրջ 45 վայրկեան տեւողութեամբ ֆիլմ մըն է, որ նկարահանուած է իրական դէպքերու հիման վրայ. ֆիլմին մէջ ներկայացուած են Մարաղայի մէջ ազերիներու կողմէ կատարուած ջարդերը եւ փոքրիկ Լենային կեանքի պատմութիւնը։ Լենան փրկուելով ջարդերէն, գերի ինկած է թշնամիին ձեռքը,  ապա՝ 129 օր ազերի տարեց կնոջ մը տան մէջ ապրելէ ետք, վերադարձուած հայկական կողմին։

Ֆիլմը նկարահանուած է Կարինէ Խոտիկեանի բեմագրութեան հիման վրայ, նկարիչը՝ Կոստանդին Պետրոսեանն է, բեմադրող-նկարահանողը‘ Նարեկ Մարտիրոսեանը, իսկ բեմադրիչը՝ Երկիր Մետիա հեռուստաընկերութեան գլխաւոր բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանն է։ Այս առիթով «Հորիզոն»ը զրուցեց բեմադրիչին հետ։ 

Հ- Խնդրեմ, պատմեցէք «Ընդհատուած մանկութիւն» ֆիլմի մասին, ի՞նչ յաջողութիւններու հասած է։ Նաեւ կը խնդրեմ անդրադառնաք «Թեւանիկ» ֆիլմին։

Պ- «Ընդհատուած մանկութիւն» ֆիլմը արդէն իսկ աւարտուել է եւ մի քանի երկրներում մասնակցել է փառատօների. օրինակ՝ Երեւանի մէջ կայացող ամէնամեայ «Ոսկէ Ծիրան» փառատօնին եւ արժանացել Հրանդ Մաթեւոսեանի անուան յատուկ մրցանակին՝  լաւագոյն  բեմագրութեան համար։ 

Ֆիլմը նաեւ ցուցադրուել է Գանատայում՝ Թորոնթոյի մէջ կայացած «Նուռ»փառատօնին։ Այժմ, պատասխան ենք սպասում Լիթվիայից, Սլովաքիայից, Ս. Ֆրանսիսքոյից եւ միջազգային այլ փառատօներից։

Ֆիլմի գաղափարը ինձ փոխանցել է Արթուր Աղաբէկեանը։ Մի օր նա եկաւ «Երկիր Մետիա»՝ իր հետ բերելով մի աղջկայ, ֆիլմի հերոսուհուն, եւ ասաց. «Ծանօթացի՛, յիշո՞ւմ ես որ  քեզ տարիներ առաջ պատմել էի մի աղջկայ մասին, ով ապրել է թուրք կնոջ մօտ, յետոյ նրան փոխանակել են Հատրութի ռազմաճակատում»։ Ասացի. «Այո՛, յիշում եմ»։ Ասեց. «Ծանօթացի՛, Լենան է»։ Տուեց ինձ մի քանի լուսանկար, մէկ կամ երկու թերթ, որոնք տպուել էին այդ տարիներին եւ ասեց. «Մի բան մտածիր»։ Ես էլ, ամիսներ անց, երբ մտքիս մէջ գաղափարներս  հասունացան, առաջարկեցի գեղարուեստական ֆիլմ նկարահանել, նա էլ համաձայնուեց եւ մեծ սիրով ամբողջ նիւթական ծանրութիւնը վերցրեց ու անցանք գործի։

Ես կարողացայ «Ընդհատուած մանկութիւն»ը եւ «Թեւանիկ» ֆիլմի ծրագիրը տանել Գաննի միջազգային կինոշուկայ եւ փորձեցի գտնել համարտադրողներ։  «Թեւանիկ» գեղարուեստական ֆիլմը նոյնպէս Արցախեան պատերազմի մասին է։ Ան հանդիսատեսին կը ներկայացուի յառաջիկայ տարի։

«Թեւանիկ»ի բեմագրութիւնը գրուել է  1996-1997 թուականներին, հեղինակը Առնոլտ Աղաբաբովն է։ Նա ցանկացել է նկարահանել ֆիլմը, բայց մահացել է եւ չի հասցրել։ Բեմագրութիւնը ինձ փոխանցեց իմ դասախօսը՝ Լեւոն Աթոյեանը, որ բեմադրող-նկարահանողն է  «Զինուորն ու փիղը», «Քաոս» եւ այլ  ֆիլմերի: Ես «Թեւանիկ»ի բեմագրութիւնը շատ սիրեցի եւ Հայաստանի Ազգային Կինոկեդրոնին առաջարկեցի նրա նկարահանումը վստահել ինձ ու նիւթական աջակցութիւն ցուցաբերել։ Նրանք համաձայնուեցին։ Բեմագրութիւնը գրուած էր կարճ տեւողութեամբ ֆիլմի համար, իսկ ես ցանկանում էի նկարահանել շատ աւելի երկար տեւողութեամբ ֆիլմ: 

Թատերագիր Կարինէ Խոտիկեանի հետ միասին, բացի Թեւանիկից, ֆիլմում աւելացրեցինք եւս 2 պատանիների՝ Աստղիկի ու Արամի պատմութիւնը ։ Արդիւնքում ստացուեց 25 վայրկեաննոց 3 ֆիլմ, 3 ճակատագիր, 3 պատանիների  կեանքի պատմութիւն՝ մի վերնագրի տակ։ 

Ֆիլմը պատմում է 1991-ի Արցախեան ազատամարտի մասին։ Դէպքերն ընթանում են նոյն գիւղում, նոյն ժամանակահատուածում եւ ի հարկէ հերոսների պատմութիւնները շաղկապուած են միմեանց հետ եւ ունեն մէկ աւարտ։

«Թեւանիկ»ի հիմնական պատգամը այն է, որ պատերազմը վատ բան է ու չարիք մարդկութեան։ Այն յատկապէս ծանր են տանում կանայք ու երեխաները, խոր յարգանք ունենալով այն մարդկանց հանդէպ, ովքեր խրամատում առաջին գծում են։ Այնուամենայնիւ կարծում եմ, որ կանանց ու երեխաների ապրումները ուղղակի անբացատրելի են։ 

Ազգային Կինոկեդրոնը ֆիլմին նիւթապէս օժանդակեց մասամբ, կար նիւթական բաց, որը պէտք էր լրացնել: Իմ աւագ ընկերը՝ Մասիս Պաղտասարեանը, միացաւ մեզ եւ նրա շնորհիւ կարողացանք հաւաքել «Թեւանիկ» ֆիլմի աջակիցները ու գոյացնել անհրաժեշտ գումարը։

Գաննում ես փորձեցի գտնել համարտադրողներ, որոնց հետ հիմա քննարկում ենք յետարտադրական գործընթացը. աշխատանքային քննարկման մէջ ենք իրաւունքների եւ այլ աշխատանքներ իրականացնելու համար. օրինակ՝ պատկերի եւ ձայնի վրայ աշխատանքը հնարաւոր է իրականացնել Լիթ-վիայում։

Հ- Վերադառնանք «Ընդհատուած մանկութիւն» ֆիլմին ինչպիսի՞ դերասաններ մարմնաւորած են դերերը, ի՞նչ սկզբունքներով կ՚ընտրէք զիրենք։ 

Պ- Դերասանները արհեստավարժ են, սակայն առաջնահերթութիւնը չենք տուել նրանց, ովքեր յայտնի են սերիալներում։ Խնդիր չենք ունեցել հաւաքել ճանաչուածներին, նրանց, ովքեր փողոցում քայլում ու ճանաչում են։ Իմ համար խնդիրը հետեւեալն  է. Ֆաթիմա Խալայի դերը Կրեթա Մեճլումեանին առաջարկելու ժամանակ, ես նրա թատերական կեանքին 99 տոկոսով ծանօթ չեմ եղել, բայց իմ բոլոր զգայարաններով համոզուած եմ եղել, որ նա այդ դերը պիտի խաղայ։ Բոլոր խաղացողներին նոյն սկզբունքով եմ ընտրում։ Պատահել է, որ դերասանին ասեմ՝ դու չգիտես որ այս դերը քեզ համար է, դու յետոյ կը հասկանաս, որ այս դերը դու պէտք է խաղաս: Ընտրում եմ արհեստավարժ դերասանների‘ գիտակցելով նրանց բնաւորութիւնը,  կեանքի փորձը, նաեւ կուրօրէն զգում եմ, որ ինքն է, որ պէտք է մարմնաւորի այս կամ այն դերը։ 

Հ- Արդեօ՞ք այդ զգացողութիւնը այն պատճառով է որ դուք պատերազմի մէջ եղած էք, եւ այդ կերպարները ձեր ենթագիտակցութեան մէջ կան։

Պ- Այո՛, այդ կերպարները կա՛ն։ Մի բան ասեմ, Սօս Ճանիբեկեանը խաղում է Աւոյի կերպարը, իսկ Աւոն իմ պապական գիւղի ջոկատի հրամանատարն էր, ես տեսնում եմ, որ իր շարժուձեւերի մէջ այս մարդը կայ։ Ոեւէ կերպար որ տեսնում եմ սուտ չի, օդում չի, յօրինուած չի, ոչ էլ պատմութիւն է, այս ամէնը եղել է Ղարաբաղում, եղել է տարբեր ժամանակում եւ տարբեր մարդկանց հետ: Ես դրանք հաւաքում եւ բերում եմ պաստառին, մի կերպարի մարմնաւորածը կարող է իրականում Ղարաբաղեան պատերազմի ժամանակ կատարուած  լինի հինգ տարբեր մարդկանց հետ։

Կան նաեւ դէպքեր, որոնք եղել են ինձ հետ. օրինակ, «Ընդհատուած մանկութեան» նկուղի մէջ պատահած դէպքը, ես նկարագրել եմ այնպէս՝ ինչպէս եղել է ինձ հետ, նստած հարեւաններով, երբ ես 9-ը տարեկան էի։

Հ- Կը խորհի՞ք որ դուք ուրիշ թեմաներ նոյնքան լաւ կրնաք իրականացնել։

Պ- Այո, եթէ թեման սիրեմ։ Օրինակ, ես կեանքում չեմ պատկերացնի նկարահանել մաֆիայի մասին ֆիլմ, ես սիրում եմ նայել մաֆիայի մասին ֆիլմ, օրինակ «Կնքահայրը»։ Կարող եմ ռոմանթիկ սիրոյ սիրուն պատմութիւն նկարել, թեման պէտք է հարազատ լինի, որ կարողանամ հասկանալ։

Կայ նաեւ մի շատ կարեւոր բան. բեմադրիչը ստեղծում է իր իրականութիւնը, այսինքն՝ ֆիլմը բեմադրիչի կողմից ստեղծուած իրականութիւն է, եւ կեանքում այսպէս է թէ ոչ, կապ չունի, կարեւորը դա է, որ համոզի, եթէ սկսում ես հաւատալ այդ ամէն ինչին, քեզ տանում է, ուրեմն դա այդպէս է: Երբ հանդիսատեսը սկսում է այդ պատմութեամբ ապրել, յիշել, տանջուել, դա նշանակում է՝ ուրեմն ստացուել է։ Ես ինքս չգիտեմ, արդեօք այդպիսին են եղել Լենայի եւ Ֆաթիմայի յարաբերութիւնները, Լենան ինձ յիշելով պատմել է, թէ քսան տարի առաջ ի՛նչ է կատարուել, ու ես փորձել եմ վերարտադրել դա գեղարուեստի միջոցով, ես չգիտեմ Ֆաթիման նման արտաքին ունեցե՞լ է, թէ չէ։ Լենան ընդամէնը ասել է, որ Ֆաթիման եղել է սեւազգեստ ծեր կին, իսկ իմ հերոսը այդքան  ծեր չի, իմ հերոսուհին քայլում է տըմպ- տըմպ‘ տղամարդու պէս, հագնում է տղամարդու բաճկոն։ Արդեօք իրական Ֆաթիման դա հագե՞լ է, ես չգիտեմ, բայց ես գիտեմ, որ իմ հերոսուհին հագնելու է իր կորած տղայի բաճկոնը, որովհետեւ այդպիսի պատմութիւններ կան. ես գիտեմ կին, որ հագել է իր կորած տղայի, կամ իր մահացած ամուսնու բաճկոնը։ Կարեւորը այն է, որ պատմես պարզ հասարակ մարդկային պատմութիւն։

Ամենակարեւորը մարդուն յուզելն է՝ մարդը կարիք ունի յուզուելու։ Մարդ գնում է կինոթատրոնում տեսնելու իր չիրականացուած երազանքները, իր սէրը‘ տեսնելու այն ինչ որ ինքը չի արել: Հանդիսատեսը ֆիլմը նայելիս պէտք է ասի՝ այս պահին ես պէտք է այստեղ լինէի եւ այսինչ բանը անէի։ Միշտ չի, որ հնարաւորութիւն է տրւում մարդուն հերոսանալ՝ կամ պահն է բաց թողնում, կամ չգիտեմ:  Կինոյում մարդուն հնարաւորութիւն է տրւում նոյնանալ հերոսի հետ, ողջ դահլիճը կարող է մէկ մարդու հետ հերոսանալ։ 

Հ- Ձեր ֆիլմը դիտելու ժամանակ, ի՞նչ զգացողութիւն կ՚ունենաք։

Պ- Ամենադաժան բանը Հայաստանի Հանրապետութիւնում ֆիլմ նկարահանելն է, որովհետեւ ՀՀ-ում բեմադրիչը դատապարտուած է ամէն ինչ անելու։ Ահաւոր բան է դա, այն աստիճանի, որ ասում են՝ թշնամուս չեմ ցանկանայ: Ուրիշ ասպարէզում գուցէ էլի դժուար է, բայց չեմ հաւատում, որ այսքան դժուար լինի, որովհետեւ դու գործ ունես ամէն տեսակի մարդու հետ՝ օրէնքի, ֆինանսների, իշխանութեան, դերասանի, եւայլն։ 

Բացի այդ, մտածում ես՝ ֆիլմը աւարտեցիր, ո՞վ է նայելու։ Պատկերացրու ՀՀ-ում քանի մարդ կարող է ֆիլմ նայի, թող լինի 100 000  մարդ, իսկ դու ֆիլմը անում ես միայն 100 000-ի՞ համար։ Մարդիկ ֆիլմ են անում եւ 25 միլիոն մարդ է նայում։ Նշանակում է դու պէտք է այնպիսի ֆիլմ անես, որ 25  միլիոն մարդ նայի։ Դու պէտք է բոլոր խնդիրները յաղթահարես եւ  անես 25 միլիոն մարդ նայող  ֆիլմ, որովհետեւ երբ դու գնում ես Գաննի շուկայ եւ նայում ես, որ քո ֆիլմը տեսել է ընդամէնը 10 հազար մարդ, իսկ քո կողքում քայլում է մէկը, որի ֆիլմը դիտել է 100 հազար մարդ, քո այնտեղ գնալը իմաստ չունի։ Նշանակում է յաջորդ անգամ որ դու գնաս, պիտի տանես այնպիսի ֆիլմ, որ մարդ նայի ու ասի ես այս ֆիլմը ուզում եմ իմ երկրում ցուցադրել։ Իսկ եթէ  ֆիլմը քո քարոզչութիւնն է անում, դա արդէն լուրջ խնդիր է։ 

Ամբողջ աշխարհը կինոյով ասում է, որ ես կա՛մ, իսկ մենք չենք կարող ասել մենք կանք, ո՞ւր ենք, ես միշտ այդ օրինակն եմ բերում, որ որսից եկած, սիրուն գլխարկով սկովտիացին ինչի՞ պիտի հայկական ֆիլմ նայի, ոգեւորուի ու ասի այս ինչ կարգին մարդիկ են հայերը, այս ինչ ֆիլմ են արել, այս ինչ պատմութիւն է, բայց մենք ցանկացած օր գնում նայում ենք սկովտիացուն եւ նրա պատմութիւնը, սա է մեր խնդիրը։

Չեմ կարծում, որ սա հեշտ ճանապարհ է, սա խելահեղութիւն է, ուղղակի խելայեղութիւն է‘ այն ինչ ես փորձում եմ անել։ Խելայեղութիւն է՝ վերցնել Ղարաբաղի պատմութիւնը եւ ամենապարզ, մարդկային ամենադրական, ամենաբարի ձեւով, մարդկային ճակատագրերու միջոցով պատմել մեծ ողբերգութիւնը։ Դա շատ կարեւոր է, ու պէտք է ստացուի, իսկ թէ իմ մօտ ինչքանով կը ստացուի, դա կ՚ասի հանդիսատեսը։

Հ- Դուք, որ ծանօթ էք միջազգային շուկային եւ այնտեղ հնարաւորութիւն ունեցած տարբերակելու միլիոնների համար նախատեսուած ֆիլմը՝ քիչ զանգուածի համար նախատաեսուածէն, ի՞նչ ունիք ըսելիք։

Պ- Լաւ նկարահանուած ֆիլմը պէտք է լինի տեխնիկապէս ամենաիտէալական վիճակում, որ Հայաստանում գրեթէ անհնար է։ Օրինակ, մարդը պիտի չտանջուի ձայնի կամ պատկերի պատճառով։ Երկրորդ‘ մեզ համար խնդիրը  է, որ մենք շատ հայ ենք, դա նաեւ իմ ու իմ երեխաների խնդիրն է։ Պէտք է կարողանանք մի քիչ այլ տեղից մօտենալ այս խնդրին՝ պատմել ուրիշ պատմութիւն, ոնց որ վերցնեմ Ղարաբաղի պատմութիւնը եւ պատմեմ սկովտիացիների մասին ֆիլմ՝ առանց որեւէ զգացումի, շատ լաւ տեղեակ լինելով եւ սրտանց ու ներսից պատմելով։ Չասենք, մի րոպէ հայ տղան չի կարող սենց բան անի, հա՛, բայց նա էլ մարդ է չէ՞, ու կարող է սխալուի, կարող է մի ազերի սիրուն կնոջ սիրահարուի։

Հ- Ըստ երեւոյթին ձեր մասնագիտութիւնը կը համարէք շատ դժուար, կը զղջա՞ք  զայն ըտրելու համար։

Պ- Ես շատ դժուար մասնագիտութիւն եմ ընտրել, բայց նաեւ ես երանութեան մէջ եմ, դրանից լաւ բան չկայ։  Այո՛, շատ-շատ դժուար է, կարող ես խնդիրներ ունենալ ցանկացած մարդու հետ,նոյնիսկ քո ընտանիքի անդամների հետ, կարող ես օրերով տուն չերթալ, օրերով կտրուած լինես տան հոգսերէն։ Պարզապէս պէտք է լինես եսասէր, ամենավատ բանն եմ ասում, բայց էդպէս է։ Պէտք է նաեւ լինես եսասէր, որ ամէն ներուժդ դնես ֆիլմին վրայ, որովհետեւ երբ հանդիսատեսը նստած նայում է քու ֆիլմը, նրան չի հետաքրքրում թէ բեմադրիչը ինչ վիճակում է եղել նկարահանման ժամանակ։ 

Հ- Իսկ կրնա՞ք այդպիսին ըլլալ։

Պ- Այո՛, բայց որոշ ժամանակով։ Բեմադրիչը երկու մարդու միաձուլումն է, մէկը՝ գործնական,  անձնասէր կամ տիքթաթորն է, որ ամէն ինչ իր կինոյի մէջ է դնում, միւսն էլ՝ երազող ռոմանթիկ արուեստագէտը։ Իրականում շատ բարդ է, որովհետեւ երբ նկարահանման հրապարակից վերադառնում եմ, ու մտածում ինչով անցայ, անհաւանական եմ համարում մտնել, անցնել նոյն հունով։ 

Հաճոյքի պահը շատ քիչ է տեւում, այդ երանութեան ակնթարթը շատ կարճ է, բայց այնքան զօրեղ է լինում, որ կարողանում ես բոլոր դժուարութիւններով անցնել, որ հասնես այդ երանութեան պահին։ Կարծեմ ոչ մի մասնագիտութիւն այդպէս չի, բեմադրիչի համար այդ մի կարճ ակնթարթը այդպիսին է, որ կարող է այնքան ուժ տալ մինչեւ յաջորդ ակնթարթը:

Հ- «Ընդհատուած մանկութիւն»ը ցուցադրուեցաւ Երեւանի մէջ, ի՞նչ էին արձագանգները:

Պ- Հայաստանում ֆիլմ ցուցադրելու համար մեծ գովազդ է պէտք, որ կարողանաս ֆիլմդ պահես։Աստուծոյ զօրութիւնը միշտ իմ հետ է եղել, եթէ չլինէր՝ չէի կարողանայ այս բոլորը անել։ Իսկ թէ ինչպէ՞ս էր ֆիլմը, դա պէտք է ասի հանդիսատեսը։ 

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՎԱՐԵՑ՝ ՆԱՅԻՐԻ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ-ՏԱՂԼԵԱՆ