Եղեռնապատում. Չաթ գիւղի 35 հայուհիները որոնք մերժեցին թրքանալ

Ակտաղ լեռը (2272 մ.), որ կը գտնուէր Սեբաստիոյ եւ Անգարայի նահանգներուն վարչական սահմանագիծին վրայ, Սեբաստիա քաղաքէն աւելի քան 90 քլմ. Դէպի հարաւ-արեւմուտք, Հայոց մեծ եղեռնի ընթացքին դարձաւ թուրք ցեղասպաններուն դէմ արեւմտահայութեան մտած ինքնապաշտպանական հերոսամարտերու յայտնի օճախներէն մէկը: Լերան վրայ ապաստանած հարեւան Չաթ գիւղի (մեծ եւ Փոքր Չաթեր) բնակչութիւնը, ինչպէս նաեւ մի քանի այլ գիւղերու բնակչութեան ջարդերէն փրկուած բեկորները մօտ 4 տարի պայքարեցան թուրք բարբարոսներուն դէմ եւ այդ պայքարէն յաղթական դուրս եկան: Ընդ որում՝ գոյատեւման պայքարը կը մղուէր ոչ միայն թուրքերու, այլ նաեւ բնութեան դժնդակ պայմաններու ու սովի դէմ, որոնք ոչ պակաս անողոք թշնամիներ էին:

Անկէ ետք, երբ թրքական ոստիկանական ուժերու եւ հրոսակախումբերու կողմէ Չաթը ենթարկուեցաւ բարբարոսական յարձակման եւ գրեթէ կէսը դատարկուեցաւ, արդէն «օրինական» աքսորի նպատակով կազմուեցաւ 1000 հոգինոց մահուան կարաւան՝ բաղկացած կիներէ եւ երեխաներէ: Աքսորեալներու կարաւանը ճանապարհին՝ Աղիորէնի ձորին մէջ, ամբողջութեամբ ոչնչացուեցաւ թուրք ջարդարարներու կողմէ: Սպանդէն ողջ մնացած մօտ 100 վիրաւոր չաթցիներ՝ Ադամ Չաւուշի հայդուկները գտան եւ տարին Ակտաղ, ուր, սակայն, անոնց մեծ մասը ստացած վէրքերէն հետագային մահացան:

«Նահատակուողներու կարաւանին մէջ գտնուեցան երկու հերոսուհիներ, տիկիններ Զարդար Հապէշեան, Պաճի Հաճը Մկրեան քոյրերը, որոնք արտակարգ արիասրտութեամբ մը դահիճներու ձեռքէն կացինը խլեցին, երկու հոգի սպաննելէ ետք նահատակուեցան:

Կատղած վագրերէն աւելի դաժան եղող խուժանը, հնձեց բոլոր հայերը աննկարագրելի բարբարոսութեամբ եւ Աղէօրէնի ձորը յորդեցաւ անմեղներու կարմիր արիւնով…

Կոտորածն ու կողոպուտը վերջացած էր: Տխռահռչակ Հասան Պէյ հրամայեց 35 հատ հայ գեղեցկուհիներուն, որ թրքանան, եթէ կ’ուզեն ազատիլ չարաչար մահանալէ: Այդ հայուհիները խիզախօրէն մերժեցին կատարել դահճապետին պատգամը՝ առաջարկելով իսկոյն գնդակահարել զիրենք:

Անոնցմէ էին օրդ. Կիւլիւ Պոզոյեան՝ 17 տարեկան, օրդ. Ղազարեան՝ 17 տարեկան, ուզունլուցի օրդ. Շնորհիկ: Համոզելու բոլոր ճիգերը ապարդիւն անցան: Անոնք ինքնաբերաբար շարուեցան ոստիկաններուն առջեւ:

Դժոխապետը արիւնոտած գանկով եւ հրդեհուած աչքերով հրաման արձակեց սպաննելու զանոնք:

Եւ չաթցի 35 գեղանիներ տապարի անողոք հարուածներով նահատակուեցան վայրկենապէս»:

Էդիկ Մինասեան

Տաթեւիկ Մինասեան

«Հայ կանայք 19-րդ դարավերջի եւ 20-րդ դարասկիզբի հերոսամարտի տարիներին»