Լոյս Տեսաւ Կրինշիլծի The Settlement of Armenian Refugees in Syria and Lebanon Հատորը

Թոմ Կրինշիլծի The Settlement of Armenian Refugees in Syria and Lebanon հատորը լուսարձակի տակ կ՛առնէ 20 Հոկտեմբեր 1921ին կնքուած Ֆրանսա-Թուրքիա համաձայնագիրին հետեւանքները՝ իրենց պապենական հողերը վերադարձած հայ խլեակներուն վրայ:

Արդարեւ, Ցեղասպանութենէն վերապրած, տասանորդուած հայ մնացորդացին կարեւոր մէկ մասը հաւաքուած էր Կիլիկիա՝ այնտեղ հայկական պետութիւն հիմնելու երազներով:

Սակայն, այդ երազները փշրուեցան վերոյիշեալ տխրահռչակ համաձայնագիրով, որ Կիլիկիան յանձնեց նորածիլ քեմալական Թուրքիոյ: Հայութիւնը ստիպուած էր կրկնաքսորի դատապարտուիլ՝ խուսափելու համար երկրորդ Ցեղասպանութենէ մը: Արդարեւ Մուսթաֆա Քեմալի քաղաքականութիւնը Թուրքիան թրքացնելն էր, երկիրը վերածելով միատարր ազգութեան:

Կրկնաքսորի ելած հայութեան մեծամասնութիւնը հաստատուեցաւ Սուրիա-Լիբանան, իսկ աւելի փոքր թիւերով հայեր գաղթեցին Կիպրոս, Եգիպտոս, Պաղեստին եւ այլն:

Սուրիա-Լիբանան հասած հայ գաղթականներուն տեղաւորման, կենցաղային, ընկերային, առողջապահական, որբանոցային եւ այլեւայլ կարիքներուն օգնութեան հասան միջազգային բարեսիրական կազմակերպութիւններ, «Նիր Իսթ Ռիլիֆ»ը, միսիոնարական խմբաւորումներ, հայկական բարեսիրական կազմակերպութիւնները եւ ՀԲԸՄը․ բարոյական մեծ աջակցութիւն ցուցաբերեց նաեւ Հայ եկեղեցին:

1970ականներուն, «Տըրհեմ» համալսարանի ուսանող Թոմ Կրինշիլծ եղաւ այն երիտասարդ աշխատասիրողը, որ դոկտորականի իր թէզին նիւթ դարձուց Սուրիա-Լիբանան կրկնաքսորուած հայ գաղթականութիւնը: Հիմնուելով Ազգերու Լիկայի արխիւային, ինչպէս եւ այլ արխիւներու նիւթերուն թէ ժամանակակից մամուլին ու պարբերականներուն մէջ լոյս տեսած համապատասխան տեղեկագրերու եւ լրատուութիւններու վրայ, երիտասարդ գիտաշխատողը ներկայացուց գիտական կարեւոր աշխատութիւն մը, որ իր տեսակին մէջ ցարդ կը մնայ անգերազանցելի:

Իր գիտական արժէքին պատճառով, ուսումնասիրութիւնը ուշադրութեան առարկայ դարձաւ Հայկազեան համալսարանի հրատարակչատան, որ հաղորդակցութեան մէջ մտաւ ծերունազարդ հեղինակին հետ: Վերջինս ազնուօրէն ընդառաջեց թէզը գիրքի ձեւաչափով հրատարակելու փափաքին:

Գիրքը անզուգական, բացառիկ, լայնածիր, մանրամասն ուսումնասիրութիւն մըն է՝ ժողովրդային աշխարհագրութեան (human geography) բնագաւառին համար: Անիկա կարեւոր սկզբնաղբիւր է գաղթականութեան, գաղթականներու տեղաւորման, հիւր երկիրներու հաւաքականութիւններու համարկումին ուսումնասիրութիւններու առումով: Անիկա խորունկ ուսումնասիրութեան նիւթ կը դարձնէ գաղթական զանգուածներու տեղաւորման գործընթացին ընկերային, աշխատանքային, կրթական, մշակութային, առողջապահական, տնտեսական, աշխարհագրական թէ այլ մարտահրաւէրները: Աշխատասիրութիւնը կրնայ ծառայել նաեւ իբրեւ բաղդատական կորիզ՝ հայ գաղթականութեան Կիպրոս, Յունաստան, Եգիպտոս թէ Պաղեստին տեղաւորման գործընթացներուն, ինչպէս նաեւ Զմիւռնիոյ աղէտին պատճառով յոյն եւ հայ գաղթականները Յունաստան տեղափոխելու եւ տեղաւորելու գործընթացներուն առնչութեամբ, իսկ ընդհանրապէս՝ Միջին Արեւելքի թէ աշխարհի այլ մասերու մէջ գաղթականներու տեղաւորման գործընթացներուն:

 Հուսկ, գիրքը գիտական պատումն է 1919էն 1939 Լիբանան եւ Սուրիա հաստատուած հայութեան տեղաւորումի գործընթացին՝ իր այլազան երեսակներով:

Հատորը լոյս տեսած է նուիրատուութեամբը Ատալեան ընտանիքին՝ ի յիշատակ իրենց մօր՝ Արաքսի Տէր Պօղոսեանի եւ իր հօրեղբօր՝ Փօլ Տէր Պօղոսեանի, որ Արմենակ Հայկազեանի աշակերտը եղած է:

Հատորը կարելի է ներբեռնել այս կայքէջէն: