Արցախը՝ Ալիևի և Փաշինեանի միջև
Կարօ Արմենեան
Յանկարծ Հայաստան-Թուրքիա խօսակցութիւնները կը թուին մղուած ըլլալ երկրորդ գործատարածք և Հայաստան կը դիմագրաւէ ազրպէյճանական ուժերու նոր ոտնձգութիւնը ՀՀ սահմանային գիծերուն վրայ։ Հարց պէտք է տալ, թէ ի՞նչ ռազմավարական դրդապատճառներ կը գործեն Բաքուի այս նախայարձակ (aggressive, ագրեսորական) շարժումներու ետին։ Եւ ինչո՞ւ այս քուլիսային խժալուռը Փաշինեան-Ալիև հաւանական խօսակցութիւններու առկայութեան մասին և Արցախի կարգավիճակը ճշտելու գաղտնի օրակարգով։
Բնականաբար պէտք է խուսափիլ հրապարակը շարունակաբար ողողող տարաձայնութիւններու քաոսէն։ Բայց նաև կարևոր է մեծագոյն զգաստութեամբ հետևիլ իրերու ընթացքին, եթէ նոյնիսկ տարածաշրջանի հարթակը անհրաժեշտ չափով թափանցիկ չէ և տեղեկոյթը՝ ժլա՛տ։
Ես համոզուած եմ, որ այսօր Արցախի հարցի ետին Հայաստանի անկախ պետականութեան իրողական (de facto) կարգավիճակի հարցն է, որ կը վճռուի։ Արցախի տարածքային ամբողջականութեան և Արցախի իրաւավիճակի վէճերուն ետին ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ գոյութենական խնդիրն է, որ ամենէն սուր ձևով դրուած է տարածաշրջանի սակարկութիւններու սեղանին վրայ։
Այսօր հետևեալն է ուժերու դասաւորումը Կովկասի մէջ։
(ա) Հակառակ Վարչապետ Փաշինեանի և եւրոպացի դիւանագէտներու կիրթ խօսոյթին, ԵԱՀԿ-ի Մինսքի Խումբը էապէս բացակայ է այս կէտին վրայ և ինքնաբերաբար Արցախի հարցը «պատուիրակուած» է Ռուսաստանի Դաշնութեան։ Այս է մերկ իրականութիւնը, քանի որ Արևմուտքի ուժերու օրակարգին վրայ Արցախը այլևս տեղ չունի։
(բ) Մոսկուան կը շարունակէ վարել իր մեղսակից (Ալիևին ի նպաստ) կրաւորականութիւնը հիմնուած՝ Ալիևի խորքային յարաբերութիւններուն վրայ Մոսկուայի establishment-էն ներս։ Ալիև կրցած է «գրաւել» Մոսկուան և փակել հայ դիւանագիտութեան ճանապարհները դէպի Մոսկուա։ Այս երևոյթը աւելի ևս շեշտուած կը թուի Ռուսաստան-Ազրպէյճան վերջին համաձայնագրի ստորագրուելէն ի վեր։
(գ) Բացայայտօրէն կրաւորական հեռաւորութենէ մը կը գործէ նաև Իրանը։ Այս վերջինը յստակօրէն փոխած է իր վերաբերմունքը Արցախի հարցին նկատմամբ։ 44-օրեայ պատերազմի մեր պարտութիւնը քարուքանդ ըրաւ ՀՀ դիրքերը Իրանի մէջ և այլուր։ Իրան կը փորձէ նոր խաղաքարտերով գործել տարածաշրջանին մէջ և հետևաբար կը փնտռէ նոր և աւելի պիտանի բնական դաշնակիցներ։ Մենք այլևս այդ պայմանը չենք լրացներ և Փաշինեանի քաղաքականութիւնը ոչինչ տուած է ցարդ այս ճակատը վերականգնելու համար։
(դ) Իսկ Թուրքիա, որ այժմ — Ուկրայինայի պատերազմի բովին մէջ — դրուած է երկու քարի միջև և կը փորձէ կառչիլ իր տարածաշրջանային լծակներուն, ակնյայտօրէն կը ջանայ Ազրպէյճանը մղել յատուկ դերակատարութեան մը Հայաստանի վրայ պահպանելու համար թուրքևազրպէյճանական հզօր հակակշիռը։
Այս կացութեան մէջ, առայժմ գէթ, Ալիև կը թուի գործել բաւական դիմացկուն «սպիտակ թուղթ»ով (carte blanche) մը Հայաստանի նկատմամբ։ Յանկարծ իր ձեռքերը ազատ են և ինք վճռած է վայրկեանը չմսխել։ Պարզ խօսքով, Հայաստան դրուած է de facto «մարզպանական» դիրքերու վրայ թէկուզ միջազգային de jure կարգավիճակով։
Տարածաշրջանի ներկայ աշխարհաքաղաքական դրուածքով (և յատկապէս Ուկրայինայի պատերազմով ճշտուած ռուսական նոր առաջնահերթութիւններու լոյսին տակ), «Արքա»ն այսօր Ազրպէյճանն է, իսկ «Արքայից Արքան»՝ Մոսկուան…Այս երկու «արքա»յական ուժերու — յաճախ հակադիր — շահերն են, որոնք պիտի ճշտեն, թէ պատանդային կարգավիճակի ո՞ր աստիճանին վրայ պիտի գործէ վաղուան Հայաստանը և ի՞նչ կառավարութեամբ։ Տարածաշրջանի կացութեան «ինքնահոս»ը այստեղ է, որ կ՚առաջնորդէ մեր պետականութիւնը այսօր և Փաշինեանի կառավարութիւնը անքակտելի մասն է այդ տարերային «ինքնահոս»ին։
Հետևաբար պարզ է, որ մեր այս փակուղային կացութիւնը կը կարօտի ամենէն արմատական վերաձևակերպման։ Մեր ազգային առաջնահերթութիւնն է այսօր կասեցնել «ինքնահոս»ը։ Կասեցնել ներքին արիւնահոսութիւնը։ Սանձերը վերստին առնել մեր ձեռքը։ Ազգի՛ն ձեռքը։
Այս նուաստացուցիչ կացութենէն կարելի է դուրս գալ։ Այս նուաստացուցիչ կացութենէն մեր երկիրը կրնայ դուրս գալ միայն երբ ՀՀ Ընդդիմութիւնը նոր խիզախութեամբ և նոր վարդապետութեամբ և նոր միասնականութեամբ վերցնէ ձեռնոցը և ՀՀ քաղաքական բեմէն անյապաղ դուրս դնէ ներկայ իշխանութիւնը և միաժամանակ շուռ բերէ տարածաշրջանի խաղատախտակը։
Ներկայ իշխանութիւնը և տարածաշրջանի այս ականուած խաղատախտակը նոյն անկումային իրականութեան մաս կը կազմեն։ Մեր երկրին պարտադրուող նոյն գահավիժային փլուզումն է, որ պէտք է անպայման կասեցուի։ Եւ կասեցուի ամենէն արտակարգ և հակաճգնաժամային միջոցներով։ Ազգը պիտի կանգնի որպէս ազգ և ընէ ինչ որ պէտք է իր հօր ժառանգութիւնը վերստին կարենալ շահելու համար։
Կրկնե՞նք, որ չունինք ժամանակի թանկ հաճոյքը։ Կրկնե՞նք, որ Հանիբալը հասած է մեր դռներուն։ Կրկնե՞նք, որ նժարի վրայ է մեր ողջ ոգեկան հարստութիւնը։ Մեր կեանքի նպատակը։ Մեր մարդկային արժանավայելչութի՛ւնը։
Եւ կրկնե՞նք, որ վաղուց անցած է խօսքի ժամանակը և մեր ժողովուրդը զզուած է այլևս լսելէ և կ՚ըսպասէ գործի ազդանշանին։