Կարօ Փայլան. «Հարցը միայն ցեղասպանութեան ճանաչումով չի վերջանար. Անկէ ետք հողերու վերադարձի հարցը կայ»

Ինչ­պէս հա­ղոր­դո­ւած էր մա­մու­լի է­ջե­րուն, վեր­ջերս՝ «­Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի տագ­նա­պը, քիւր­տե­րը եւ Իս­լա­մա­կան ­Պե­տու­թեան դէմ պայ­քա­րը» թե­մա­յով Ֆ­րան­սա­յի Ազ­գա­յին ­Ժո­ղո­վին մէջ կազ­մա­կեր­պո­ւած գի­տա­ժո­ղո­վին՝ կը մաս­նակ­ցէր նաեւ ­Թուր­քիոյ խորհր­դա­րա­նի հայ ե­րես­փո­խան ­Կա­րօ

Փայ­լան, որ կը ներ­կա­յաց­նէր քրտա­մէտ HDP կու­սակ­ցու­թեան հա­մա­նա­խա­գահ ­Սե­լա­հաթ­թին ­Տէ­միր­թա­շը։
Այս պա­տեհ ա­ռի­թէն օգ­տո­ւե­լով՝ «­Նոր ­Յա­ռաջ» ­Թուր­քիոյ հայ ե­րես­փո­խա­նին հետ կա­տա­րած է հե­տա­գայ հար­ցազ­րոյ­ցը.-

Ի՞նչ կը մտա­ծէք ­Թուր­քիոյ Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան ան­դա­մակ­ցու­թեան հար­ցին կա­պակ­ցու­թեամբ։

Կա­րօ ­Փայ­լան – Դժ­բախ­տա­բար այ­սօր շատ հե­ռու ենք այդ հանգ­րո­ւա­նէն, ո­րով­հե­տեւ ­Թուր­քիոյ մէջ տա­կա­ւին ի­րա­կան ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կար­գեր չեն հաս­տա­տո­ւած։ Ա­ւե­լի՛ն, ներ­կա­յիս ձե­ւով մը պա­տե­րազ­մա­կան շրջան մը կ­՚ապ­րինք եւ մին­չեւ որ նշեալ հար­ցե­րը չհար­թո­ւին՝ կա­րե­լի չէ Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան ան­դա­մակ­ցու­թեան մա­սին խօ­սիլ։

Գեր­մա­նիոյ վար­չա­պե­տու­հին ­Թուր­քիոյ նա­խա­գա­հին հետ տե­սակ­ցու­թեան ըն­թաց­քին այս կա­պակ­ցու­թեամբ ո­րոշ խոս­տում­ներ կա­տա­րեց Էր­տո­ղա­նին…։

Այդ­պէս է, սա­կայն չմոռ­նանք, որ ընդ­հան­րա­պէս Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան ղե­կա­վար­նե­րուն մտա­հո­գու­թիւ­նը այ­սօր կար­ծէք միայն ­Սու­րիոյ հարցն է, իսկ ան­դին ե­թէ ­Թուր­քիա բա­ցէ ի բաց պա­տե­րազմ կը մղէ քիւրտ ժո­ղո­վուր­դին դէմ, այդ մա­սին ո՛չ ոք կը խօ­սի եւ ոչ մէկ քայլ կ­՚առ­նո­ւի ա­տոր ա­ռաջ­քը առ­նե­լու հա­մար։

Ո­րո՞նք են HDP կու­սակ­ցու­թեան պա­հանջ­նե­րը Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թե­նէն։

Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թիւ­նը պէտք է ­Թուր­քիա­յէն պա­հան­ջէ յար­գել ժո­ղովըր­դա­վա­րա­կան կար­գե­րը, ան պէտք է ա­ջա­կից ըլ­լայ ար­դա­րու­թեան։ Այ­սօր ­Թուր­քիոյ մէջ մենք կ­՚ապ­րինք նա­խա­գահ Էր­տո­ղա­նի կող­մէ հաս­տա­տո­ւած բռնա­պե­տա­կան կար­գե­րու պայ­ման­նե­րուն մէջ։

Էր­տո­ղա­նի կու­սակ­ցու­թիւ­նը (AKP) եր­կու տա­րի ա­ռաջ ո­րոշ ա­զա­տու­թիւն­ներ տո­ւած էր փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն, սա­կայն այդ ճամ­բան այ­սօր գրե­թէ փակ կը մնայ։ ­Կը կար­ծէ՞ք, թէ սա պա­հուս դար­ձեալ վե­րա­դար­ձած ենք զի­նո­ւո­րա­կան­նե­րու կամ քե­մա­լա­կան­նե­րու շրջա­նին, երբ կրօ­նա­կան փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը հա­լա­ծան­քի կ­՚են­թար­կո­ւէին։

Ա­յո՛, ցաւ ի սիրտ այդ է ի­րա­կա­նու­թիւ­նը։ Ե­րեք տա­րիէ ի վեր AKPն ­զինուո­րա­կան­նե­րու հետ քայլ կը պա­հէ։ Այս­պէ­սով ոչ միայն հա­յե­րուն հա­մար գէշ կա­ցու­թիւն մը ստեղ­ծո­ւած է, այ­լեւ՝ ա­սո­րի­նե­րուն, յոյ­նե­րուն, գնչու­նե­րուն եւ այլ կրօ­նա­կան փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն։ ­Ժո­ղո­վուր­դը 1980ա­կան, 1990ա­կան թո­ւա­կան­նե­րու վա­խը կ­՚ապ­րի, թէ ինչ­պէ՞ս պի­տի կա­րե­նայ նման մի­ջա­վայ­րի մէջ զա­ւակ մեծց­նել, դաս­տիա­րա­կել։ ­Մար­դիկ այ­լեւս լա­ւա­տես չեն։

Վեր­ջին ընտ­րու­թիւն­նե­րուն ար­դիւն­քը ա­ւե­լի զօ­րա­ցուց ­Թուր­քիոյ նա­խա­գա­հին դիր­քը։ Ար­դեօ՞ք ա­տի­կա կը նշա­նա­կէ, թէ ան պի­տի ա­ւելց­նէ ազ­գա­յին փո­քա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն վրայ իր ճնշու­մը։

Թուր­քիոյ նա­խա­գա­հը պա­տե­հա­պաշտ անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն է եւ ան ի վի­ճա­կի է զա­նա­զան ա­ռիթ­նե­րու տար­բեր քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն վա­րե­լու։ Ա­նոր հա­մար նախ եւ ա­ռաջ գե­րա­դաս են իր անձ­նա­կան շա­հե­րը։ Այս օ­րե­րուն ան զի­նո­ւո­րա­կան­նե­րուն կող­մը թե­քած է եւ ա­նոնց հետ քայլ կը պա­հէ։ Այս ըն­թաց­քով ընդ­դի­մադ­րու­թիւնն ալ ձեռն­պահ չի կրնար մնալ եւ պի­տի փոր­ձէ ա­մէն գնով կա­ցու­թիւ­նը փո­փո­խու­թեան են­թար­կել։ Այս բո­լո­րին հե­տե­ւան­քը պի­տի ըլ­լայ երկ­րին կա­յու­նու­թեան խախ­տու­մը, ինչ որ մեզ նման ժո­ղո­վուրդ­նե­րուն հա­մար մեծ փոր­ձան­քի դուռ պի­տի բա­նայ։

Կ­՚ու­զէինք գիտ­նալ, թէ դուք ին­չո՞ւ HDPի ցան­կին վրայ ներ­կա­յա­ցու­ցիք ձեր թեկ­նա­ծու­թիւ­նը։

Այ­սօր քրտա­կան եւ այլ փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու թեկ­նա­ծու­նե­րը իբ­րեւ ընդ­դի­մադ­րու­թիւն նոյն պայ­քա­րին մաս կը կազ­մեն։ ­Բո­լորս նոյն խնդիր­նե­րը ու­նինք, հե­տե­ւա­բար պէտք էր միա­սին քա­լէինք։ HDPի ծրագ­րով մենք բո­լորս հա­ւա­սա­րու­թեան կը հա­ւա­տանք։

Ո՞րն է HDPի ծրագ­րին հա­յան­պաստ կող­մը։

Քր­տա­կան այս կու­սակ­ցու­թիւ­նը նկա­տի ու­նի անց­նող հա­րիւր տա­րուան պատ­մու­թիւ­նը։ ­Կը հա­ւա­տայ, որ անցեա­լի պատ­մա­կան դէպ­քե­րուն ճիշդ գնա­հա­տու­մը եւ ա­նո­ւա­նու­մը պէտք է տալ, ինչ­պէս ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման պա­րա­գա­յին։ Ան­մի­ջա­պէս ը­սեմ, թէ ճա­նա­չու­մը ոչ միայն մե­զի հա­մար հրա­մա­յա­կան է, այլ նաեւ քիւր­տին եւ մա­նա­ւա՛նդ թուր­քին հա­մար։ ­Կա­րե­ւոր է, որ ­Թուր­քիա ըն­դու­նի իր սխա­լը եւ ճանչ­նայ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը, ո­րով­հե­տեւ ան­կէ վերջն է, որ կրնայ իր հա­յեաց­քը ուղ­ղել դէ­պի ա­պա­գայ։

Բայց հար­ցը միայն ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չու­մով չի վեր­ջա­նար։ Ան­կէ ետք հո­ղե­րու, կա­լո­ւած­նե­րու վե­րա­դար­ձի պա­րա­գան ի յայտ կու գայ։ ­Տա­կա­ւին կան փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու ի­րա­ւունք­նե­րը, կրթա­կան ծրա­գիր­նե­րու մշա­կու­մը…։

Ձեր մատ­նան­շած բո­լոր հար­ցե­րը մեր ծրագ­րին մաս կը կազ­մեն։ ­Բայց պէտք է քայլ առ քայլ յա­ռա­ջա­նալ։ ­Մե­զի հա­մար ար­դա­րու­թեան հաս­տա­տու­մը ա­ռա­ջին գի­ծին վրայ կը գտնո­ւի։ Ը­սեմ նաեւ, թէ այս բո­լոր հար­ցե­րը մէկ օ­րէն միւ­սը կա­րե­լի չէ լու­ծել եւ առ­նո­ւազն տա­սը, քսան տա­րի հար­կա­ւոր է՝ հա­րիւր տա­րո­ւան կու­տա­կո­ւած խնդիր­նե­րը լու­ծե­լու հա­մար։

Ա­սի­կա շատ նման է Հ­րանդ ­Տին­քի ընտ­րած ճա­նա­պար­հին…։

Ան­շո՛ւշտ։ ­Նախ­քան Հ­րանդ ­Տինք, մար­դիկ կը մտա­ծէին այս հար­ցե­րուն շուրջ, բայց տու­նե­րուն մէջ կը խօ­սէին, ո­րով­հե­տեւ կը վախ­նա­յին բարձ­րա­ձայն ար­տա­յայ­տո­ւե­լու։ Հ­րանդ ­Տինք մե­զի հա­մար բա­ցաւ ար­դա­րու­թեան ճամ­բան։ Ես եւ իմ նման­նե­րը պի­տի շա­րու­նա­կենք այդ ու­ղիով քա­լել։