Հրեայ-Ամերիկացի Գրողը Հայոց Ցեղասպանութեան Մասին Վէպ Մը Գրած է
Cleveland.com կայքէջի աշխատակից Ճոն Փեթքովիչ կը գրէ, որ Հայոց ցեղասպանութեան իբրեւ հետեւանք ստեղծուեցաւ մեծ սփիւռք մը եւ Ամերկայի մէջ արմատ նետեցին գաղթականներու կենսունակ համայնքներ։ Ցեղասպանութիւնը կը կազմէ այն ենթահողը, որուն վրայ հիմնուած է The Ash Tree (West of West Books, 302 pp, $25) վէպը։
Քլիվլընտի բնակիչ Տանիէլ Մելնիքի նորագոյն վէպի նիւթը կ՚երկարի տասնամեակներու եւ սերունդներու վրայ եւ կը ներկայացնէ ամերիկահայ ընտանիք մը։ Գիրքը սկիզբ կ՚առնէ 1972-ին Քալիֆորնիոյ մէջ, ապա շուտով կը վերադառնայ 1915՝ դէպի քայքայուող Օսմանեան կայսրութիւն, կամ աւելի ճիշդ 1915-ի յուշին, որոհետեւ ցնցիչ դէպքերու յիշատակները կենսական են The Ash Tree-ի դէպքերուն համար։
«Յիշողութիւնը ինծի համար կենսական բան մըն է, եւ յիշատակի կարգավիճակի կարգավիճակը կեդրոնական է, երբ մեծ ցնցում մը գոյութիւն ունի», կ՚ըսէ Մելնիք։ «Ատիկա ազդեցութիւն կ՚ունենայ իւրաքանչիւր տիպարի վրայ եւ ուղղակի կերպով Արմէնի գիտակցութեան վրայ»։ Խօսքը Արմէն Արարատի մասին է, որ The Ash Tree-ի գլխաւոր տիպարն է։ Անոր կեանքը կ՚երկարի ամբողջ վէպին վրայ, կը սկսի մանկութենէն, երբ կը տեսնէ թուրք ոստիկաններու եւ զինուորներու հսկողութեան տակ կախուած 20 հայերու դիակները։ Ապա արագ կերպով 10 տարի յառաջ կ՚ընթանանք եւ կը հասնինք Պըրքլի, Քալիֆորնիա, ուր Արմէն ուսանող է եւ կը բնակի տիկին Յակոբեանին մօտ, որուն ամուսինը այդ գիշեր կախաղան բարձրացուած 20 անձերէն մէկն էր։
Այս պատմութիւնը ինքնին ամերիկահայերու մասին չէ, այլ հայ եւ ամերիկացի ըլլալուն միջեւ պայքարի հետազօտութիւն մը։ Քլիվլընտի պետական համալսարանի գրականութեան հանգստեան կոչուած դասախօս, հրեայ-ամերիկացի Մելնքիք կ՚ըսէ. «Մեր մշակոյթի մեծ մասը կեդրոնացած է ինքնութեան քաղաքականութեան վրայ, սակայն այն ինչ որ յաճախ կ՚անտեսուի ինքնութեան փնտռտուքի պայքարն է»։
71-ամեայ Մելնիք The Ash Tree-ին հիմնած է իր ընտանիքին եւ իր կնոջ Ժանեթ Մելնիքի (ծնեալ Արաքս) ճամբով ծանօթացած համայնքին վրայ։
Գիրքին հերոս Արմէնը, որ Ֆրեզնոյի մէջ հողագործ եւ գործարար դառնալէ առաջ բանաստեղծութիւններու հեղինակ է կը գրէ. «Աքսորի մէջ եմ, չեմ կրնար մոռնալ»։ Ամերիկան կրնայ իր աքսորավայրը ըլլալ, սակայն իր կողակիցին Արտեմիսի տունն է։ Վերջինս աղջիկ եղած ատեն երազած է ամերիկայի մէջ ծնած մարդու մը հետ ամուսնանալ։ Ան ուզած է 1915-ի ուրուականէն ազատիլ։
«Նոր եւ հին աշխարհներուն միջեւ տուայտանքը ներգաղթեալ ընտանիքներու մէջ հասարակ յայտարար մըն է, որ նոյնիսկ սերունդներ ետք կը շարունակէ գոյատեւել։ Սակայն այդ մէկը մասնաւորաբար սուր է ամերիկահայ համայնքին մօտ», կ՚ըսէ Մելնիք։ Ոչ միայն պարզապէս ցեղասպանութեան պատճառով, այլ նաեւ ատոր ճանաչումին համար ընթացող պայքարին պատճառով։
«Հայերը մեծ սխալ եւ անարդար կը նկատեն այն իրողութիւնը, որ ամերիկեան կառավարութիւնը կ՚արտօնէ, որ թրքական ժխտումները շարունակուին», կ՚ըսէ Մելնիք։ Այդ դժգոհութիւնը հայ համայնքը միացնող ուժ մը եղած է, սակայն նաեւ պատճառ դարձած քաղաքական պառակտումներու, որոնք կը քննարկուին The Ash Tree-ին մէջ։
«Արմէն ձախակողմեան մըն է, եւ հայ համայնքին մէջ շատեր Խորհրդային Միութիւնը կը նկատէին Հայաստանի պահապանը», կ՚ըսէ Մելնիք՝ ակնարկելով 1922-ին, Հայաստանի Խորհրդային Միութեան կցման։ «Աջ կողմը, ունիք անոնք, որոնք Ստալինի դէմ են, ուստի շատ բարդ զգացումներ ու կացութիւններ ունիք»։