Թէ ինչպէս Մուսա Լերան հերոսամարտը ներշնչած է հրեաները

Մուսա Լեռ

Պէյլըր համասլարանի մէջ պատմութեան ականաւոր փորֆեսէօր, «The Great and Holy War: How World War I Became a Religious Crusade» գիրքի հեղինակ Ֆիլիփ Ճենքինզ «Ալիթէա» կայքին վրայ զետեղուած իր յօդուածին մէջ կը գրէ, որ Ռաֆայէլ Լեմքին նշած է, որ հայերուն դէմ գործուած ցեղասպանութեան նման ջարդերու դէմ պայքարելու միջազգային կառոյցներու բացակայութեան լոյսին տակ՝ անոնց զոհերը ստիպուած էին իրենց ձեռքով արդարութիւն հաստատելու։ 

Հայկական դրուագները ու դիւցազներգութիւնները մեծապէս ազդեցին նոր հրէական պետութեան մտածողութեան վրայ։ Աւստրիացի հրեայ գրող Ֆրանց Վերֆել հայերուն դէմ գործուած բռնարարքներուն նկատմամբ միջազգային գիտակցութիւնը արթնցուց 1933-ին գրուած եւ մեծ շրջանառութիւն գտած «Մուսա Տաղի քառասուն օրերը» գիրքով, որ կը գովերգեր ջարդերու ընթացքին Մուսա Լերան հայ մարտիկներուն ցուցաբերած դիմադրութիւնը։ 

Գերմանիոյ մէջ՝ Նացիները կտրուկ կերպով արգիլեցին Վերֆելի «Մուսա Տաղի քառասուն օրեր»-ը՝ նշելով, ըստ իրենց, անոր մէջ ցեղասպանութեան մասին սխալ ու գրգռիչ հաստատումները։ Սակայն գիրքը վերապրելով ներշնչեց հրէական զինեալ պայքարը նացիական տարիներու ընթացքին, երբ հրեայ գործիչները ստիպուեցան զինեալ դիմադրութեան կարելիութիւնը քննարկել։ Գիրքը եւրոպական կեթոներու մէջ ձեռքէ ձեռք խլուեցաւ։ Երբ 1942-ին, գերմանական ուժերը սպառնացին բրիտանական պաշտպանական գիծերը ճեղքելով մուտք գործել Պաղեստին՝ հրեաները ծրագրեցին մուսալեռցիներուն նման լեռ բարձրանալ եւ նոյն հերոսական պատմութիւնը կրկնել Քարմել լերան վրայ, ուր մինչեւ վերջին մարդ պիտի կռուէին։

Մուսա Տաղի դրուագները ներշնչեցին Իսրայէլի պետութեան առաջին շրջանի մարտիկներ։ Իսկ ցեղասպանութիւնը կազմակերպողները պատժելու Հայկական «Նեմեսիս զինեալ» պատժական գործողութիւնը հետագային ներշնչեց հրեաներուն պատժելու ողջակիզումը կազմակերպած նացի ղեկավարները: