ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».– Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկը հրատարակած է Միացեալ Նահանգներու դեսպան Հենրի Մորկընթաուի յուշերը՝ արեւելահայերէնով: Այս մասին «Արմէնփրէս»ը տեղեկացած է թանգարան-հիմնարկի տնօրէն Հայկ Դեմոյեանի դիմատետրեան արձանագրութենէն։ Յուշագրութիւնը 1918ին լոյս տեսած անգլերէն բնագիրէն թարգմանած է Լիլիթ Թութխալեանը:
Հենրի Մորկընթաու ամերիկացի դիւանագէտ է, որ 1913-16 թուականներուն Միացեալ Նահանգներու դեսպանն էր Թուրքիոյ մէջ: Առաջին Համաշխարհային պատերազմը սկիզբ առնելէ ետք կը ներկայացնէր նաեւ Մեծն Բրիտանիոյ, Ֆրանսայի, Ռուսիոյ, Իտալիոյ եւ Պելճիքայի շահերը այդ երկրին մէջ: Մերձաւոր Արեւելքի մէջ օգնութեան ամերիկեան կոմիտէի փոխնախագահն էր: Երբ Միացեալ Նահանգներու հիւպատոսներուն բազմաթիւ զեկուցագիրներէն յայտնի դարձաւ, որ արեւմտահայերու տեղահանութեան իսկական նպատակը զանոնք ամբողջովին բնաջնջելն է, Մորկընթաու հանդիպում ունեցաւ երիտթուրք պարագլուխներ Թալէաթի եւ Էնվերի հետ՝ ապարդիւն փորձելով կանխել հայերուն արտաքսումն ու կոտորածը: Իր յուշերուն մէջ Մորկընթաու առանձին գլուխներ նուիրած է արեւմտահայերու ողբերգութեան, որ գրուած են Հալէպի ամերիկեան հիւպատոսներու զեկոյցներուն հիման վրայ:
Անոր «Հայկական ջարդերուն առթիւ» (1918), «Հայաստանը կը կանչէ» (1918), «Կ՛ոչնչանա՞յ արդեօք Հայաստանը» (1920), «Հայերուն կոտորածները 1915ին» (1922) յօդուածները եւ «Հայաստանի ողբերգութիւնը» (1918), «Պոսֆորի գաղտնիքներ 1913-1916» (1918), «Դեսպան Մորկընթաուի յուշերը» (1919) գիրքերը կարեւոր են ու արժէքաւոր վկայութիւններ կը բովանդակեն Արեւմտահայութեան Մեծ եղեռնի մասին: Մորկընթաուի համաձայն՝ երիտթուրք կառավարութիւնը նախօրօք ծրագրած էր Թուրքիոյ հայութեան բնաջնջումը: Ան մերժած է հայերու տեղահանութեան ռազմական անհրաժեշտութեան թրքական վարկածը եւ փաստերով ապացուցած է, որ երիտթուրք պարագլուխներուն նպատակը հայ ազգը ի սպառ ոչնչացնելն էր: Ան դատապարտած է Եւրոպական տէրութիւններուն անտարբեր դիրքորոշումը հայկական հալածանքներուն հարցին մէջ՝ դիտել տալով, որ ատիկա խրախուսեց թուրք ջարդարարները:
Հենրի Մորկընթաուի յուշագրութիւնը արդէն հասանելի է հայերէնով
1632
0