2023-24 Արաբ-իսրայէլեան Պատերազմէն Մէկ Տարի Ետք. Հայ Ռազմաքաղաքական Միտքին Համար Քաղելիք Դասեր

ՐԱՖՖԻ ԱՐՏԱԼՃԵԱՆ

Հոկտեմբեր 2023ին, «Համաս»ի, «Հըզպալլա»ի եւ Իսրայէլի միջեւ բռնկած հակամարտութիւնը ցնցեց միջազգային հանրութիւնը՝ հետեւանքներ ունենալով Միջին Արեւելքէն շատ անդին:

Հայաստանի պէս բարդ աշխարհաքաղաքական մարտահրաւէրներ ունեցող երկրի մը համար այս պատերազմը կարեւոր դասեր կը պարունակէ: Իբրեւ հակամարտութիւններով եւ գերիշխանութեան պայքարներով յատկանշուող պատմութիւն ունեցող երկիր մը՝ հայ քաղաքական միտքը կարեւոր դասեր կրնայ քաղել Լեւանտի մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւններէն՝ արաբ-իսրայէլեան պատերազմէն մէկ տարի ետք, մանաւանդ որ 2020ի աղէտալի պատերազմին մասին իր սեփական յանձնաժողովները նշանակալի բարեփոխումներու չեն առաջնորդած բանակին կամ երկրի պաշտպանական վարդապետութեան (doctrine) մէջ:

Ռազմավարական Անակնկալ

«Համաս»ի 7 Հոկտեմբերի յարձակումները բոլորովին անակնկալ էին, մանաւանդ երբ զայն համեմատենք Ուքրանիոյ դէմ Ռուսիոյ ներխուժումին նախորդող ամերիկեան հետախուզական նախազգուշացումներուն հետ: Աւանդական կարողութիւնները յայտնաբերելու վրայ կեդրոնացած ժամանակակից հետախուզական գործակալութիւնները պատրաստ չէին յայտնաբերելու «Համաս»ի ստորգետնեայ զէնքի գործարանները եւ զօրքերու տեղաշարժները: Ասիկա կարեւոր կը դարձնէ Հայաստանի համար զարգացնելը հետախուզական կարողութիւնները, որոնք կրնան բացայայտել ոչ-աւանդական սպառնալիքները եւ կանխատեսել հնարաւոր հակառակորդներու նորարարական մարտավարութիւնները:

Թերագնահատումին Վտանգը

Հակամարտութենէն քաղուած ամէնէն ցայտուն դասերէն մէկը հակառակորդները թերագնահատելու վտանգն էր: Իսրայէլ սխալ գնահատեց «Համաս»ի կարողութիւնները եւ մտադրութիւնները, որոնք յանգեցուցին 7 Հոկտեմբերի աղէտալի յարձակումին: Նոյնպէս, «Հըզպալլա»ն թերագնահատեց Իսրայէլի վճռականութիւնը եւ գերագնահատեց Իրանի՝ իրեն արդիւնաւէտօրէն աջակցելու կարողութիւնը: Հայ քաղաքական գործիչներուն համար ասիկա կարեւոր է թէ՛ հակառակորդները եւ թէ դաշնակիցները շարունակաբար եւ առարկայական մօտեցումով վերագնահատելու կարեւորութիւնը: Հայաստան պէտք է խուսափի ինքնագոհութենէն եւ կանոնաւորապէս թարմացնէ իր ռազմավարական գնահատականները:

Գաղափարախօսական Յանձնառութեան Ուժը

Աշխարհը ականատես դարձաւ դիմադրութեան շարժումներու առաջնորդներուն՝ իրենց դատին համար ծայրայեղ զոհողութիւններ կատարելու պատրաստ ըլլալուն: Յանձնառութեան այս մակարդակը կրնայ հզօր ուժ դառնալ հակամարտութեան իրավիճակներու մէջ: Հայաստանի համար տարածաշրջանային վէճերու մէջ գաղափարախօսական դրդապատճառներու խորութիւնը հասկնալը կարեւոր է: Հայ առաջնորդները պէտք է իրենք օրինակ ըլլան՝ ճանչնալով եւ անդրադառնալով հակամարտութիւններ սնուցանող հիմնական բողոքներուն եւ համոզումներուն:

Երկարաժամկէտ Նախապատրաստութիւնը Ժամանակակից Պատերազմին Մէջ

Արաբ-իսրայէլական ընթացող պատերազմը ցոյց տուաւ, թէ ինչպէ՛ս երդուեալ թշնամիներու միջեւ հակամարտութիւնները կրնան տասնամեակներու նախապատրաստութիւն պահանջել: Թէ՛ Իսրայէլ եւ թէ «Համաս»ը եւ «Հըզպալլա»ն տարիներ անցուցած էին ռազմավարութիւններ մշակելով, հետախուզական տեղեկութիւններ հաւաքելով եւ ռազմական կարողութիւններ կառուցելով: Հայաստանի համար ասիկա իբրեւ օրինակ՝ կարեւոր կը դարձնէ ազգային պաշտպանութեան եւ ռազմավարական ծրագրաւորման մէջ երկարաժամկէտ, կայուն ներդրումներու անհրաժեշտութիւնը, ներառեալ ռազմական պատրաստուածութիւնը, դիւանագիտական, տնտեսական եւ կիպեռապահովութեան միջոցառումները:

Արհեստագիտութեան Վճռորոշ Դերը Արդի Պատերազմներուն Մէջ

Հակամարտութիւնը ցոյց տուաւ 21րդ դարու պատերազմներուն մէջ արհեստագիտութեան վճռորոշ դերը: Երկու կողմերն ալ օգտագործեցին յառաջացած արհեստագիտութիւններ՝ մարտավարական եւ ռազմավարական առաւելութիւններ ձեռք բերելու համար: Հայաստանի համար ասիկա կը շեշտէ ժամանակակից ռազմական արհեստագիտութիւններու մէջ ներդրումներ կատարելու անհրաժեշտութիւնը, ներառեալ անօդաչու թռչող սարքերը/հակաանօդաչու համակարգերը, կիպեռ կարողութիւնները եւ յառաջացած հաղորդակցութեան համակարգերը: Առաջնահերթութիւնը պէտք է ըլլայ զարգացնել տեղական արհեստագիտական արդիւնաբերութիւն մը, որ կրնայ աջակցիլ պաշտպանութեան կարիքներուն:

Մարտադաշտին Յարմարելու Կարողութիւն Եւ Նորարարութիւն

Հակամարտութեան իւրաքանչիւր կողմ ուսումնասիրեց եւ յարմարեցաւ իր մարտադաշտի իւրայատուկ բնութագրութիւններուն: Գլխաւոր դասերէն մէկը կը կեդրոնանայ թերզինուած ոչ-պետական դերակատարներու համար փապուղիներու (tunnels) պատերազմի կարեւորութեան վրայ: «Համաս»ի փապուղիներու ընդարձակ ցանցը Կազայի մէջ թոյլ տուաւ անոր ցրուելու ուժերը եւ շարժիլ մարտադաշտին մէջ՝ երկարաձգելով իր դիմադրութիւնը Իսրայէլի գերակշիռ կրակի ուժին դէմ: Հայաստան պէտք է սորվի ասորմէ՝ շարունակաբար գնահատելով իր ռազմավարական մարտադաշտի միջավայրը եւ մշակելով նորարարական լուծումներ ապահովական հնարաւոր մարտահրաւէրներուն դիմաց:

Կայունութիւնը Պաշարման Մէջ

Հակամարտութիւնը բացայայտեց «Համաս»ի յատկանշական կարողութիւնը՝ պաշարման տակ պահպանելու իր գործողութիւնները, ինչ որ կարեւոր դասեր կը պարունակէ Հայաստանի համար: «Համաս»ը ցուցադրեց նորարարական կայունութեան ռազմավարութիւններ, ներառեալ՝ չպայթած զինամթերքի վերամշակումը եւ մարտադաշտերէն պաշարներ հաւաքելը: Հայաստանի համար ասիկա օրինակ է՝ դիմացկուն եւ յարմարող մատակարարման շղթաներու զարգացման ու ոչ-աւանդական միջոցներու օգտագործման մեթոտներ նկատի ունենալու կարեւորութեան:

Հետախուզութեան Վճռորոշ Կարեւորութիւնը

Պատերազմը ընդգծեց հետախուզական տեղեկութիւններու հաւաքման եւ գործողութիւններու վճռորոշ դերը: «Համաս»ի 7 Հոկտեմբերի յարձակումը Իսրայէլի համար հսկայական հետախուզական ձախողութիւն մըն էր, մինչդեռ Իսրայէլի յաջորդող գործողութիւնները ցոյց տուին արդիւնաւէտ հետախուզութեան ուժը: Հայաստանի համար ասիկա կարեւոր կը դարձնէ իր հետախուզական կարողութիւնները զգալիօրէն բարելաւելու անհրաժեշտութիւնը՝ թէ՛ պաշտպանութեան եւ թէ ռազմավարական որոշումներ տալու համար:

Միջազգային Իրաւունքի Եւ Համաշխարհային Կարծիքի Սահմանները

Հակառակ Միջազգային Քրէական դատարանի որոշումներուն եւ համաշխարհային բողոքներուն, աշխարհաքաղաքական շահերը մեծապէս գերակշռեցին հնարաւոր պատերազմական յանցագործութիւններու մասին մտահոգութիւնները: Հայաստանի եւ Սփիւռքի հայկական լոպիին համար ասիկա յիշեցում է, որ միջազգային իրաւունքը եւ հասարակական կարծիքը միշտ չէ որ կը վերածուին յստակ գործողութեան կամ աջակցութեան: Հայկական դիւանագիտութիւնը պէտք է բազմակողմանի ըլլայ՝ միջազգային կառոյցներու հետ յարաբերելու ընթացքին կեդրոնանալով երկկողմ յարաբերութիւններու եւ իրապաշտ նկատառումներու վրայ:

Աշխարհաքաղաքական Շահերու Դիմացկունութիւնը

Հակամարտութիւնը ցոյց տուաւ, որ հաստատուած աշխարհաքաղաքական շահերը յաճախ կը գերակշռեն հասարակական կարծիքը եւ բողոքները: Հայաստանի համար ասիկա կարեւոր կը դարձնէ իր ռազմավարական նպատակները տարածաշրջանային եւ գերտէրութիւններու շահերուն հետ համահունչ դարձնելու անհրաժեշտութիւնը, նոյն ատեն աշխատելով այդ շահերը զարգացնելու առաւել արդիւնաւէտ դիւանագիտութեան եւ ռազմավարական գործընկերութիւններու միջոցով:

Երկարատեւ Հակամարտութեան Տնտեսական Իրականութիւնները

Պատերազմը ցոյց տուաւ, թէ ինչպէ՛ս երկարատեւ հակամարտութիւնները կրնան լարել տնտեսութիւնները եւ մատակարարման շղթաները: Հայաստանի համար ասիկա կարեւոր կը դարձնէ նախ՝ պատերազմէն խուսափիլը, դիմացկուն տնտեսութիւն կառուցելը, միջազգային գործընկերութիւնները բազմազանեցնելը եւ վստահելի դաշնակիցներ ապահովելը, որոնք կրնան շարունակական աջակցութիւն տրամադրել ճգնաժամային պահերուն:

Ապատեղեկատուութեան Եւ Մեդիական Պատերազմին Դերը

Հակամարտութիւնը ցոյց տուաւ ընկերային ցանցերու, քարոզչութեան եւ ապատեղեկատուութեան արշաւներու լայնածաւալ օգտագործումը բոլորին կողմէ: Հայաստան կրնայ սորվիլ հզօր հակա-ապատեղեկատուութեան ռազմավարութիւններ եւ արդիւնաւէտ հանրային հաղորդակցութեան ուղիներ մշակելու կարեւորութեան մասին:

Սփիւռքի Ներգրաւումը

Թէ՛ Իսրայէլ եւ թէ պաղեստինեան խմբաւորումները աջակցութեան համար, հաւանաբար օգտագործեցին իրենց համաշխարհային սփիւռքները: Հայաստան, իր մեծ Սփիւռքով, կրնայ սորվիլ ճգնաժամային պահերուն իր համաշխարհային համայնքը արդիւնաւէտ կերպով ներգրաւելու եւ զօրաշարժի մէջ դնելու մասին՝ նախապատրաստուելով այդպիսի պարագաներու:

Ճգնաժամի Պահերուն Ազգային Միասնականութեան Ուժը

Հակամարտութիւնը ցոյց տուաւ իսրայէլացիներուն, պաղեստինցիներուն եւ լիբանանցիներուն՝ գոյութենական սպառնալիքներու դիմաց միասնական ըլլալու յատկանշական կարողութիւնը՝ հակառակ իրենց ներքին բաժանումներուն: Հայաստանի համար ասիկա օրինակ է ազգային համախմբուածութիւն խթանելու կարեւորութիւնը, յատկապէս ճգնաժամերու ընթացքին:

Ռազմավարական Համբերութեան Կարեւորութիւնը

Հակամարտութեան մէջ որոշ կողմերու, ինչպէս՝ Իրանի, ցուցաբերած ռազմավարական համբերութեան դերը կարեւոր կը դարձնէ երկարաժամկէտ խաղ խաղալու կարեւորութիւնը: Ասիկա կրնայ արժէքաւոր դաս ըլլալ Հայաստանի համար, իր երկարատեւ վէճերը կառավարելու գործին մէջ:

Ասոնք մինչեւ հիմա քաղուած դասերէն մի քանին են: Չենք գիտեր, թէ որքան պիտի տեւէ այս հակամարտութիւնը, կամ որքան աւելի պիտի ընդլայնի: Վստահ եմ, որ շատ մը բանակներ, ներառեալ՝ Հայաստանի թշնամիները, պիտի շարունակեն դիտել եւ սորվիլ այս ժամանակակից մեծ հակամարտութեան զարգացող մարտավարութիւններէն եւ ռազմավարութիւններէն:

Եզրակացութիւն

2023-2024 թուականներու արաբ-իսրայէլեան պատերազմը, հակառակ աշխարհագրականօրէն հեռու ըլլալուն՝ կարեւոր դասեր կը պարունակէ Հայաստանի համար: Այս դասերը դէպի ներս հայելացնելով՝ թերագնահատման վտանգներէն մինչեւ արհեստագիտութեան եւ հետախուզութեան կարեւորութիւնը՝ Հայաստան կրնայ աւելի լաւ դիրք ունենալ 21րդ դարու բարդ աշխարհաքաղաքական դաշտին մէջ: Յառաջ ընթանալու ճանապարհը կը պահանջէ խոհեմ ռազմավարութիւն եւ նպատակի միասնականութիւն:

Հայկական բանակին՝ այս գաղափարները իւրացնելը եւ անոնց յարմարիլը կարեւոր են: Հայաստանի ապագան եւ ապահովութիւնը կախեալ են այս դասերու կիրարկումէն: Կազայէն քաղուած փորձառութիւնը կենսական է ոչ միայն Միջին Արեւելքի, այլ նաեւ Հայաստանի եւ համայն աշխարհի համար: