ԺԱՀՐԸ, ՄԱՐԴԻԿ, ԴԻՄԱԿՆԵՐ ԵՒ ԴԻԱԿՆԵՐ

Քորոնագրութիւն. ԺԱՀՐԸ, ՄԱՐԴԻԿ, ԴԻՄԱԿՆԵՐ ԵՒ ԴԻԱԿՆԵՐ

Ամայութեան նոր նորմալը

 Խ. Տէր Ղուկասեան

 Իր ինքնանկարագրումով «հակադիմատետրեան շարժումի ռահվիրայ» ընկերս Հիւսիսի քաղաքէն կը գրէ. «Հետաքրքրանն այն է, թէ այս բնութիւնը որքա՛ն ազդեցիկ ու հզօր է: Ամէն բան իրար անցուց: Այնքան մը, որ անասուններ հանգստօրէն ման կու գան, նոյնիսկ քաղաքներու մէջ: Ամայութիւնը այս օրերու յաղթականն է: Իսկ միօրինականութի՞ւնը… Այնպիսի օրերու ենք որ շաբթուան օրերն ալ մոռցուած են: Ամէն օր ո՛չ թէ նոյնշաբթի է, այլ միևնոյնշաբթի: Նոյնիսկ մեր կուսակցական թղթակցութիւնն ալ պիտի ազդուի այս ժահրէն և փոխանակ «ընկերական ջերմ բարևներ»ով աւարտելու, պիտի գրենք… «ընկերական ջերմ հեռաւորութեամբ»: Այլապէս բարի ձանձրոյթ և հեռաւորութեամբ՝ մօտիկ»:

Կը մէջբերեմ իրմէ արտօնութիւն առնելէ յետոյ, համաձայնելով որ յստակ կը դարձնեմ իր հակադիմատետրեան սկզբունքայնութիւնը:

Չեմ գիտեր ինչպէս է գարունը իրենց մօտ այս քորոնաժահրի այս տարին: Բայց հարաւային քաղաքի այս աշնանային կիրակնօրեայ աւարտին, պատշգամը մնացած է ցուրտին, անձրևին և մութին, մնացած է ամայի, ինչպէս կտոր մը փողոցը, և կեանքը ընդհանրապէս:

«Տեսարանները իրենց ինքնութիւնը ունին», կ’ըսէ ամենասփիւռքեան բանաստեղծը Նիկողայոս Սարաֆեան (ՏԵՍԱՐԱՆՆԵՐԸ, ՄԱՐԴԻԿ ԵՒ ԵՍ, Երևան, Մատենաշար «Երկ», 1994, էջ 281), և չեմ կրնար դիմանալ փորձութեան առաջին անգամ Յառաջի մէջ 1 Դեկտեմբեր 1961ին լոյս տեսած իր յօդուածէն մէջբերումներ կատարելու հակառակ որ իր այդ յօդուածի գլխաւոր մտքին՝ «ինէ կախում ունին տեսարանները» (էջ 286) հակաթէզին՝ ամայութեան մասին է գրառումս: Հակաթէզ՝ որովհետև քաղաքներուն ամայութեան տեսարանը մարդոցմէ կախում չունի, գերակայ կամօքն է աներևոյթ ժահրին: Եւ անոր բարիքը՝ մարդուն ազատագրելու մարդոց ներկայութեան գերութենէն. «Գերութիւն մըն է ի հարկէ, մարդոց այս ներկայութիւնը մեր մէջ, մարդկային ընկերութիւնը, վնասակար մերթ:» (էջ 282)

Ամայի քաղաքին «[տ]եսարանը շատ աւելի տպաւորիչ է, որովհետև վհատանքն ու վեհութիւնը մեծ են այս օրերուն: Քաոսը աւելի մեծ: Բրտութիւնը աւելի մեծ: Այրած բան մը կայ ամէն կողմ: Այրած վսեմ զկացումները, յոյսերը, առաքինութիւնները, մոխիրները աւելի շատ են:»  (էջ 285) Այդ բոլորը չեն երևիր ամայութեան մէջ: Ոչ իսկ հիւսիսային այն միւս մեծ տիեզերաքաղաքին կղզիին մէջ զանգուածային գերեզմանափոսերու մէջ հրկիզուած քորոնաժահրահար մարմիններու մոխիրները: Տեսարան մը զոր դիտելը հնարաւոր է միայն անօդաչու սարքերու հեռարձակ նկարներով, որոնք բնակիչներու կը յիշեցնեն. «Hart Island has always been there. The privilege to ignore its existence is another prerogative to which the current crisis is laying waste.» (Jody Rosen, “How Covid-19 Forced Us to Look at the Unthinkable”. The New York Times, 29 Ապրիլ 2020)

Քաղաքին ամայութիւնը նոր նորմալ մըն է, յետ-մարդկային քաղաքակրթական նոր հանգրուան մը, որուն դանդաղ անցումի կենդանի վկաներն ենք ընկերային մեր հեռաւորութեան պարտադրած վարքուբարքով և փողոց ելած ժամանակ մեր դէմքին դրած դիմակներով: Դեռ երէկ էր երբ դիմակաւոր ներկայութիւնը փողոցին մէջ կրնար հոմանիշ ըլլալ ահաբեկիչի կամ քրէագործի: Հիմա պէտք է կասկածիլ և ահազանգել ոստիկանութիւն եթէ շրջաքայողներէն մէկը անդիմակ է:

Դէմքերը այլևս վիրտուալ իրականութիւն են: Համացանցային պարտադրանք մը, զգացումներուն պէս, որպէսզի քաղքենիներուն ձանձրոյթը, որուն բարեմաղթութեամբ աւարտեց ընկերս իր կարճ ՈւաթսԱփփեան ողջոյնը, տան մէջ հաճոյք ըլլայ և ոչ թէ Պօտլէրեան ամենասարսափելի հրէշը.

« C’est l’ennui ! -l’œil chargé d’un pleur involontaire,

Il rêve d’échafauds en fumant son houka.

Tu le connais, lecteur, ce monstre délicat,

-Hypocrite lecteur, – mon semblable, – mon frère ! »

(Charles Baudelaire, « Préface », LES FLEURS DU MAL)

Ամայի քաղաքի տեսարանին նոր նորմալը, հետևաբար, քաղքենիներու համար «ձանձրոյթի նախանպատակադրուած արձակուրդներ»ն են, ինչպէս Պօտրիյեար կը վերլուծէ յետարդիական ժամանակներու սպառողական հասարակութիւնը. “ Par exemple, l’être humain peut chercher dans les vacances un ennui plus profond que celui de tous les jours -un ennui redoublé, parce que fait de tous les éléments du bonheur et de la distraction. Le point important, c’est la prédestination des vacances à l’ennui, le pressentiment amer et triomphal de ne pas y échapper. Comment penser que les gens vont désavouer leur vie quotidienne en lui cherchant une alternative ? Ils vont au contraire en faire un destin : la redoubler dans les apparences du contraire, s’y enforcer jusqu’à l’extase, en sceller la monotonie par une monotonie plus grande. La surbanalité est l’équivalent de la fatalité. … Peu importe l’ennui, l’essentiel, c’est le surcroît d’ennui : le surcroît c’est le salut, c’est l’extase. » (Jean Baudrillard, LES STRATÉGIES FATALES, Paris, Grasset, 1983, p. 204)

Կը մնայ գրականութիւնը: Գոնէ այս անցումային ժամանակներուն: Յետոյ չենք գիտեր ինչ քաղաքակրթութիւն է. Farnheit 451, Blade Runner, The Walking Dead, Westworld… Յետմարդկային աշխարհ մը: