«Դիարբեքիրում մեզ մօտենում էին այսպէս ասած՝ քրդեր, որոնց հետ խօսելով՝ հասկանում էինք, որ նրանք քրդեր չեն, քրդական միջավայրում ապրող, քրդերէն խօսող ծածուկ հայեր են»․ Տիգրան Չանդոյեան
Դեկտեմբերի 25-ից 28-ը ՀՅԴ «Նիկոլ Աղբալեան» ուսանողական միութեան անդամ Տիգրան Չանդոյեանը և ՆԱՈւՄ վարչութեան անդամ Գէորգ Ղազելեան գործուղուել էին Թուրքիայի Հանրապետութեան Դիարբեքիր քաղաք` մասնակցելու Ժողովուրդների ժողովրդավարական կուղակցութեան (ԺԺԿ) երիտասարդական երրորդ համաժողովին։
Դիարբեքիրը՝ մեր երբեմնի Տիգրանակերտը, եղել է Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի քաղաքներից՝ Արևմտեան Տիգրիսի աջ ափին՝ Հայկական Տաւրոսի հարաւային ճիւղից (Կարաջադաղ) իջած հրահոսանքի ծայրին։ Հայերն այն անուանել են տարբեր անուններով, այդ թւում՝ Ամիդ, Տիգրանակերտ)։
Համաժողովը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 26-ին։ Համաժողովին ներկայ են գտնուել հրաւիրեալներ Միջին Արևելքից, Արևելեան Եւրոպայից։ Դահլիճում ներկայ է եղել աւելի քան հազար մասնակից՝ հիմնականում քրդեր։ Կոնգրեսի ընթացքում ելոյթով հանդէս է եկել Տիգրան Չանդոյեանը։
Այցի ընթացքում Տիգրանն ու Գէորգը հանդիպել են ԺԺԿ ղեկավար անդամների Միդհաթ Սանջարի, Էբրու Գիւնայի հետ, կուսակցութեան երիտթևի ներկայացուցիչների` Էսեմգյուլի Աքթայի հետ, հաստատուեցին կապեր վերջիններիս հետ։
Տիգրանի ու Գէորգի՝ Հայաստան վերադառնալուց յետոյ «Հորիզոն»-ի Հայաստանի թղթակիցը զրուցել է նրանց հետ։ Նրանք մանրամասներ են ներկայացրել ոչ միայն կոնգրեսի մասին, այլև հայ համայնքի հետ տեղի ունեցած հանդիպումներից են դիպուածներ ներկայացրել։
«Բացի համագումարի օրակարգից՝ մենք ունէինք նաև մեր սեփական օրակարգը, այն է՝ կապեր հաստատել, հասկանալ Թուրքիայում, մասնաւորապէս՝ Դիարբեքիրում առկայ քաղաքական մթնոլորտը։ Հիմնական շեշտադրումը կատարել ենք Դիարբեքիրի՝ Տիգրանակերտի վրայ, քանի որ այն համարւում է այսպէս կոչուած Քրդստանի մայրաքաղաքը, և այնտեղ են կենտրոնացուած քրդական մշակութային քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական ամբողջ ներուժը, և այդ տարածաշրջանին պէտք է աւելի ուշադիր ու զննող հայացքով նայենք։ Կարող եմ ասել՝ մեր առաքելութիւնը կատարուած է, քանի որ և՛ կապեր հաստատեցինք, և՛ ինֆորմացիա ստացանք․․․», — նշեց Տիգրան Չանդոյեանը, որը «Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրութեան կենտրոն»-ի փորձագէտ է, մասնագիտութեամբ քաղաքագէտ։ Գէորգ Ղազելեանն էլ ընդգծեց՝ բնականաբար, հանդիպման ընթացքում անդրադարձել են նաև 44-օրեայ պատերազմին։ «Տիգրանի ելոյթը հիմնականում վերաբերում էր պատերազմին ու Ադրբեջանի կողմից օկուպացուած հայկական տարածքներին։ Իսկ զրոյցների ընթացքում մենք խօսել ենք նաև Ադրբեջանում գտնուող հայ ռազմագերիների մասին։ Քուրդ ժողովուրդն առանձնապէս տեղեկացուած չէր 44-օրեայ պատերազմի մասին։ Իրենք ապրում են մի երկրում, որտեղ պետութեան կողմից տրուող տեղեկութիւնը վերահսկելի է, այսինքն՝ պետութիւնն է որոշում՝ ինչ տեղեկութիւն մատուցել, ուստի մեր ելոյթն այնտեղ շատ կարևոր էր, քանի որ մարդիկ նոր տեղեկութիւն ստացան պատերազմի մասին», — նշեց Գէորգը։ Համագումարի ընթացոում առաւելապէս քաղաքական բնոյթի հարցեր են քննարկուել, մասնաւորապէս՝ Թուրքիայում տիրող ներքաղաքական իրավիճակը, քրդական կուսակցութիւնների և թուրքական իշխանութիւնների յարաբերութիւնները։ «Քննարկուեց նաև, թէ ինչպիսի ազատութիւններ կամ ճնշումներ կան՝ կապուած քրդական կուսակցութիւնների հետ, ինչպէս է թուրքական կառավարութիւնն արձագանքում այդ գործընթացներին։ Նաև հայ-քրդական հեռանկարներին անդրադարձանք։ Տարածաշրջանային հարցեր քնարկելիս, բնականաբար, նաև Արցախի հարցի մասին խօսեցինք», — ընդգծեց Տիգրան Չանդոյեանը։
Տիգրանն ու Գէորգը Դիարբեքիրում հանդիպել են մեր հայրենակիցների հետ։ «Այնտեղ հանդիպեցինեք նաև Դիրաբեքիրի փաստացի համայնքի ղեկավարի, Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու հիմնադրամի ղեկավար Օհաննէս Օհանեանի, Կարօ Սասունեանի հետ, որը Դիրաբերքիրի բնակիչ է։ Տարիների ընթացքում շատերն իմացել են իրենց հայկական արմատների մասին, ընդունել են քրիստոնեութիւն, և այսօր իրենց երեխաները հայոց լեզու են սովորում։ Համաժողովի ընթացքում մեզ մօտենում էին այսպէս ասած՝ քրդեր, նրանք անընդհատ խօսում էին հայերի մասին, հարցեր էին տալիս, բայց ասում էին՝ իրենք քուրդ են։ Այդ մարդկանց հետ խօսելով՝ հասկանում էինք՝ նրանք քրդեր չեն, քրդական միջավայրում ապրող, քրդերէն խօսող ծածուկ հայեր են, որոնք գիտեն իրենց հայկական արմատների մասին, սակայն չունեն հնարաւորութիւն բարձրաձայն խօսել այդ մասին, քանի որ միջավայրն ու սպառնալիքները թոյլ չեն տալիս։ Հայկական ինքնութիւնը թաքուն պահող հայերի թիւն աւելի շատ է, քան նրանց, որոնք համարձակւում են բարձրաձայնել իրենց ինքնութեան մասին», — պատմեց Տիգրան Չանդոյեանը՝ նշելով՝ մօտ 20 տարի առաջ իրավիճակն աւելի վատթար է եղել, իսկ հիմա ուշացման վտանգը համեմատաբար նուազել է։
Տիգրանն ու Գէորգը եղել են նաև Տիգրանակերտի սուրբ Կիրակոս եկեղեցում, որն այդ ժամանակ վերանորոգւում էր, ինչը յոյս է ներշնչել, որ կու գայ մի ժամանակ, երբ հնարաւոր կը լինի աւելի առարկայական խօսել Արևմտեան Հայաստանի հայ համայնքի մասին։
Գէորգ Ղազելեանը նշեց՝ իրապէս, իրենք, Թուրքիայում գտնուելով, համոզուել են, որ այնտեղ հանգամանքներ կան, որոնք ստիպում են, որ շատ հայեր թաքուն պահեն իրենց ինքնութիւնը։ Դիաարբեքիրում շրջելիս Տիգրանն ու Գէորգը երբեմն չեն ասել, որ հայ են, որպէսզի հասկանան՝ ինչպիսի վերաբերմունք կայ այնտեղ հայերի նկատմաբ։
«Դիարբեքիրում խօսում էի մի քրդի հետ, որը պատմում էր հայերի մասին։ Ասաց․ «Ժամանակին այստեղ հայեր են ապրել, և մենք սպանել ենք նրանց»։ Եւ նա կատարուածի համար իրականութիւնից հեռու մի արդարացում ներկայացրեց, ասաց՝ եթէ մենք չսպանէինք նրանց, նրանք մեզ կը սպանէին․․․», — պատմեց Գէորգը՝ յոյս յայտնելով․ որ կու գայ մի օր, երբ իրավիճակը կը լինի այնպիսին, որ հայերը անկաշկանդ կը խօսեն իրենց հայկական ինքնութեան մասին։
Յասմիկ Բալէեան
