Ազրպէյճան Կիրանցի Եւ Ոսկեպարի Եկեղեցիները «Աղուանական Յուշարձաններ» Կ՛անուանէ

«Մանիւմընթ ուաչ»-ը (Monument Watch) յայտարարութեան մը միջոցով ահազանգեց, որ Ազրպէյճան Կիրանցի եւ Ոսկեպարի շրջաններուն մէջ գտնուող հայկական եկեղեցիները աղուանական յուշարձաններ կ՛անուանէ: Ստորեւ` նշեալ յայտարարութիւնը.

«Արդէն տեւական ժամանակ է, որ ազրպէյճանական տարբեր շրջանակներ Հայաստանի Հանրապետութեան արեւելեան եւ հարաւային շրջանները անուանում են «Արեւմտեան Ազրպէյճան»: Արդէն անդրադարձել ենք, օրինակ, 2023 թուականի նոյեմբերի 23-24-ին Նախիջեւանում տեղի ունեցած «Վերադարձ դէպի Արեւմտեան Ազրպէյճան» փառատօնին, որին նախորդել էր «Ճանապարհ, որը տանում է դէպի Արեւմտեան Ազրպէյճան» խորագրով համաժողովը (https://t.me/zangezuravtonomia/47872?single):

«Կամ, օրինակ, դեկտեմբերի 15-ից Ազրպէյճանի «Արուեստի ազգային թանգարան»-ում բացուած «Արեւմտեան Ազրպէյճանը մշակութային յիշողութեան մէջ» ցուցահանդէսը (https://t.me/AzeSputnik/52778): Նախորդ տարում բացուեց նաեւ «Արեւմտեան Ազրպէյճան» հեռուստաալիքը, իսկ մինչ այդ արդէն ազրպէյճանական մետիա տիրոյթում կային «Արեւմտեան Ազրպէյճան» անուանումով բազմաթիւ նոր հարթակներ https://oxu.az/society/759665: Այս եւ այլ գործիքներով ազրպէյճանական քարոզչամեքենան փորձում է Հայաստանի տարածքը ներկայացնել որպէս ազրպէյճանական, տարածել ցեղային խտրականութիւն եւ հայկական մշակոյթը ներկայացնել որպէս աղուանական եւ թրքական (https://www.youtube.com/@QerbiAzerbaycanTV/videos, մանրամասն տե՛ս): «Արեւմտեան Ազրպէյճանի համայնք» կոչուող կազմակերպութիւնը դիմել է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ին` «Արեւմտեան Ազրպէյճանի» մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման կանխման առաջարկով, «Պատմական-մշակութային ժառանգութեան բռնիւրացման նոր փորձեր», «Երեւանը, Սեւանն ու Սիւնիքը Ազրպէյճանը հռչակում է որպէս «Ազրպէյճանական ժառանգութիւն», «Ազրպէյճանի Հանրապետութեան յարձակողապաշտ քաղաքականութեան հերթական դրսեւորումը», https://monumentwatch.org/wp-content/uploads/2023/12/Text-and-Maps-in-Armenian.pdf) յօդուածներում:

«Այս ընդհանուր պարունակում ազրպէյճանական մետիա հարթակներում անդրադարձ է կատարւում նաեւ սահմանազատուող (եւ ոչ միայն) հատուածներում գտնուող յուշարձաններին, դրանց «աղուանական ծագմանը» եւ հայկական կողմի վերանորոգումներով «աղուանական հետքերի» վերացմանը https://www.adalet.az/az/posts/detail/mekrli-ermeni-plani-serhede-yaxin-mebedler-niye-tecili-temire-baglanir-1718180959: Յօդուածում այս անգամ «աղուանական յուշարձաններ» են անուանւում Կիրանց գիւղի Ս. Երրորդութիւն եւ Ոսկեպարի Ս. Աստուածածին եկեղեցիները, յատուկ նշելով նաեւ, որ առկայ են նոյն «կարգավիճակում» գտնուող այլ յուշարձաններ եւս:

«Կիրանց գիւղի Ս. Երրորդութիւն եկեղեցին տեղական կոպտատաշ քարից կառուցուած 19-րդ դարի եռանաւ պազիլիք եկեղեցի է: Նման օրինակներ յայտնի են տարածաշրջանի բազմաթիւ բնակավայրերում (Բարեկամաւանի Ս. Գէորգ, Աչաջրի Ս. Աստուածածին եւ այլն): Եկեղեցին խորհրդային շրջանում վերածուել էր պահեստի: Այժմ իրականացւում են կառոյցի նախնական տեսքին ուղղուած վերանորոգման աշխատանքները: Յուշարձանի հիմնական առանձնայատկութիւնը տանիքն իրենց վրայ կրող երեք զոյգ ամբողջական քարէ սիւներն են: Եկեղեցու հարաւային աւանդատան պատուհանի արտաքին վերին հատուածում պահպանուել է «1888 ամի» թուականը, իսկ դրանից աջ` հայերէն արձանագրութեան հատուած (մանրամասները շուտով կը տեղադրուեն կայքի ՀՀ սահմանային յուշարձանների մշտադիտարկմանը վերաբերող հատուածում (https://monumentwatch.org/hy/%d5%a1%d6%80%d6%81%d5%a1%d5%ad%d5%ab-%d5%b0%d5%b8%d6%82%d5%b7%d5%a1%d6%80%d5%b1%d5%a1%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab-%d5%b4%d5%b7%d5%bf%d5%a1%d5%a4%d5%ab%d5%bf%d5%a1%d6%80%d5%af%d5%b8%d6%82%d5%b4/):

«Ոսկեպարի Ս. Աստուածածին կենտրոնագմբէթ եկեղեցին 6-րդ դարի վերջով 7-րդ դարասկզբով թուագրուող կառոյց է: Այն պատկանում է հայկական վաղմիջնադարեան եկեղեցական ճարտարապետութեան «մաստարայատիպ» կառոյցներին (Մաստարայի Ս. Յովհաննէս, Հառիճավանքի Ս. Գրիգոր, Արթիկի Ս. Գէորգ, Կարսի Առաքելոց): Կառոյցի վրայ արձանագրութիւններ չեն պահպանուել: Առանձնայատուկ են յատկապէս շինութեան վրայ առկայ խաչային յօրինուածքները, որտեղ գնդի վրայ կանգնեցուած խաչերը շնորհիւ խաչաթեւերի խարսխաձեւ յաւելումների` նմանւում են կարթերի կամ նաւախարիսխների (տե՛ս Պետրոսեան 2008, 39): Եկեղեցին հիմնական վերանորոգման է ենթարկուել 1975-1977 թուականներին, ներկայումս նախատեսւում է կառոյցի ծածկասալերի վերանորոգման աշխատանքներ (https://monuments.am/articles/832?type=news&fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR2Mmd5qkQwOnvhD88ZCiQhDQDRDWhVXAOJp5EsZB7Vz6Ll_aNVs4wQI-j0_aem_AV0UqfEf5pMiReuopvijeDu2or6dMQQYb0fLK6J_Szrhr4MFX827492lMZpABVr5e8Z1c3bX2un8sOyt37Bt2kWO):

Ազրպէյճանական «մեղադրականում» անդրադարձ է կատարուած նաեւ Երերոյքի տաճարի վերանորոգմանը, որտեղ տաճարը ներկայացուած է որպէս «Արեւմտեան Ազրպէյճանի Շորայալի Ագին շրջանի տարածքում, Արփաչայի ձախ ափին գտնուող հին թրքական կոթող»: Աւելին երեւակայել ուղղակի անհնար է` վաղքրիստոնէական տաճարը հռչակել «թրքական կոթող»: Նշենք նաեւ, որ 5-6-րդ դարերով թուագրուող քրիստոնէական յուշարձանը ընդգրկուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային մշակութային ժառանգութեան նախնական ցանկում եւ Եւրոպա Նոստրայի Ամենավտանգուած մշակութային կոթողների ցանկում, իսկ ամրակայման եւ վերականգնման ծրագիրն իրականացւում է ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարութեան եւ Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանութեան միջեւ համագործակցութեան շրջանակներում, ԱՄՆ դեսպանի «Մշակութային արժէքների պահպանութեան հիմնադրամի» ֆինանսաւորմամբ  (https://escs.am/am/news/19236?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR2cs2Ds6r5h1b3gp1er-BHZm8nYDQFVcad6VF948qFhf4WURcCv6xRzHqc_aem_AV2b07wTA3ApdNaRSI3RE9jcrfDEMcoboArYoLgJ5tsZR4bSoEKFbtT48Z1jGGvQjfT8b3Y8-JeMWrAUOoDTiN2b)

Monument Watch-ի Արձագանգը

Ազրպէյճանի կողմից որդեգրուած քաղաքականութիւնը օրէցօր ընդլայնում է իր «աղուանականացման» սահմանները` իր մէջ ամփոփելով Արցախի, Ուտիքի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան արեւելեան եւ հարաւային շրջանների գրեթէ բոլոր քրիստոնէական յուշարձանները: Այսպիսով, ազրպէյճանական կողմը մեծացնում է տարածքային, պատմական եւ մշակութային յաւակնութիւնները Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքի (եւ յատկապէս սահմանային շրջանների), հայ ժողովրդի պատմական հայրենիքի եւ մշակութային ժառանգութեան նկատմամբ: Նման, անընդհատ հնչեցուող անհեթեթութիւնները չեն պարունակում որեւէ գիտական հենք եւ ունեն յստակ ցեղային խտրականութեան եւ ազգային ատելութեան քարոզչութեան բնոյթ»: