Պոլթընի այցի վտանգաւոր ազդակները. միահեծան իշխանութիւնը՝ հողային զիջում պարտադրելու լաւագոյն նախապայման

Վահէ Սարգսեան

Դեկտեմբերին նախատեսուող ՀՀ ԱԺ ընտրութիւններում, Նիկոլ Փաշինեանի միանձնեայ իշխանութեան հնարաւոր հաստատումից բխող բազմաթիւ վտանգներին ԱՄՆ ազդեցիկ պաշտօնեայ Ճոն Պոլթընի` ՀՀ կատարած այցը գումարեց եւս մէկը, եւ ամէնառանցքայինը` արցախեան խնդրում ոչ հայանպաստ սցենարների իրագործման վտանգը: Պարզորոշ է, որ ԱՄՆ-ի համար մեր տարածաշրջանում առաջնային խնդիրը կայունութիւնն է, որն անմիջականօրէն առնչւում է վառելիքաէներեգետիկ պաշարներն առաւել անվտանգ տեղափոխելու, այն է` տարանցիկութեան խնդրին, ինչը մեծապէս կ’օժանդակի նաեւ տուեալ երկրները Ռուսաստանի ազդեցութիւնից ԱՄՆ տնտեսաքաղաքական ազդեցութեան գօտի տեղափոխելու բարդագոյն խնդրի լուծմանը:

Այդպէս տեղի ունեցաւ նաեւ Վրաստանի պարագայում, երբ Վարդերի յեղափոխութեամբ իշխանութեան գլուխ եկած երիտվրացիները մի քանի տարի անց երկիրը տարանցիկ գօտու վերածելու եւ տնտեսական վերելքի ապահովման համար անհրաժեշտ երկարատեւ կայունութիւն հաստատեցին մէկուկէս տասնամեակ գլխացաւանք դարձած աբխազական եւ հարաւօսական հիմնահարցից վերջնականապէս ձերբազատուելու միջոցով: Պարզորոշ է, որ առանց ԱՄՆ-ի թոյլտուութեան անգամ պէտքարան չգնացող Մ. Սահակաշվիլին 2008 թ. օգոստոսեան արկածախնդրութեանը գնաց յատուկ հաշուարկներից ելնելով եւ իրերի զարգացման հնարաւոր սցենարները քննարկելուց յետոյ: Ցխինվալի ուղղութեամբ կայծակնային յարձակումներ գործելով վերջինս ակնկալում էր երկու արդիւնք.

1. Յանկարծակի բերելով օսերին` Թիֆլիսի իշխանութիւնն արագօրէն տարածել երկրամասի վրայ` դառնալով «պատմական» այդ գործընթացի հեղինակ:
2. Պարտութեան եւ ռուսական միջամտութեան պարագայում կը վերանային Հարաւային Օսիայի 30%-ը կազմող, վրացական ազգաբնակչութեամբ ստեղծուած եւ նախկին այդ ինքնավար մարզը «շերտաւոր կարկանդակի» վերածած վրացաբնակ անկլավները, կ’արդարացուէին մինչ այդ առկայ եւ շուրջ մէկուկէս տասնամեակ բազմաթիւ ձեւաչափերով տարուող բանակցային գործընթացները միակողմանի կերպով խզելու եւ բոլոր տեսակի յանձնաժողովներն ու միջնորդ մարմինները վերացնելու՝ Դագոմիսեան պայմանագիրն անտեսելու փաստերը, եւ այս ամէնի արդիւնքում ինքը՝ Մ. Սահակաշվիլին, վերջնականօրէն կը ձերբազատուէր հարաւօսական եւ աբխազական հարցերից: Աւելին՝ հիմնաւոր պատճառներ կ’ունենար իրագործելու հիմնական նպատակը կամ երազանքը` վերջնականօրէն խզելու բոլոր տեսակի կապերը ՌԴ-ի հետ, ինչը եւ տառացիօրէն տեղի ունեցաւ: ԱՄՆ-ն, եթէ անգամ չէր ծրագրել այս յարձակումը, ապա, մտքում ունենալով այսպիսի արդիւնքների ակնկալիքներ, միանգամայն լուռ հետեւեց գործընթացներին: Բնականաբար, այս ամէնի արդիւնքում, Ռուսաստանը յայտարարուեց միջազգային ակրեսոր, զաւթիչ եւ այլն, միւս կողմից` ԱՄՆ-ն ստացաւ իր համար բաղձալի երկարատեւ կայունութիւնը` որի պայմաններում միանգամայն հանգիստ եւ անտրտունջ կերպով Վրաստանը վերածեց սեփական տարանցիկ, էներգետիկ եւ տնտեսաքաղաքական հետաքրքրութիւնների կայուն հարթակի:

Ի՞նչ է տեղի ունենում ՀՀ-ի պարագայում: Ըստ Պոլթընի ենթադրութիւնների` Դեկտեմբերին ՀՀ-ում կը ձեւաւորուի Նիկոլ Փաշինեանի բացարձակ մենիշխանութիւնը, որը կ’ունենայ լայն ժողովրդականութիւն, որին այլեւս չի վախեցնի արցախեան հակամարտութեան կարգաւորման խնդրում կիրառել ցանկացած սցենար: Ճոն Պոլթընը, այդպիսով նաեւ ԱՄՆ-ն, յոյս ունեն, որ դեկտեմբերեան իրադարձութիւններից յետոյ ստեղծուելիք նոր իրողութիւններում իրենք, Նիկոլ Փաշինեանի միջոցով, եւ բաւականին հեշտութեամբ կը կիրառեն իրենց գծագրած սցենարը, որի մէջ, ինչպէս ՀՀ-ից հեռացող ԱՄՆ դեսպանը պարզորոշ յայտարարեց, մտնում է «գրաւեալ շրջանների վերադարձի» կէտը:

Պարզորոշ է, որ մինչ օրս նման սցենարի կիրարկում տեղի չի ունեցել, այսինքն` ՀՀ նախկին իշխանութիւնները չեն գնացել այդ քայլին, քանի որ դա կը դառնար առանց այն էլ լայն ժողովրդականութիւն չվայելող իշխանութիւնների մահախօսականը, ինչպէս տեղի ունեցաւ Լ. Տէր Պետրոսեանի պարագայում: Անգամ կարգաւորման «Մատրիտեան սկզբունքների» առկայութեան պայմաններում միջազգային շրջանակների (այդ թւում՝ ԱՄՆ-ի) համար ակնյայտ էր այդ իրողութիւնը, որից ելնելով էլ վերջիններս, կանխատեսելով ՀՀ իշխանութիւնների արձագանքների բնոյթը, ինչ որ տեղ անիմաստ էին համարում այդ հողի վրայ ճնշել նրանց կամ կիրառել նման բնոյթի այլ մեխանիզմներ: Արցախեան խնդրի կարգաւորման ընթացքի վերբեռնման համար ԱՄՆ-ին հարկաւոր էին նոր եւ կտրուկ շրջադարձեր ՀՀ ներքաղաքական կեանքում, ինչը եւ այսօր առկայ է:

Նոր իրողութիւնների պայմաններում ԱՄՆ-ն լաւ է հասկանում, որ մատի մէկ շարժումով հարիւր հազարաւոր քաղաքացիների ոտքի հանելու ընդունակ Ն. Փաշինեանին այլեւս դժուար չի լինի «կառավարել», «համոզել» կամ «դաստիարակել» նշեալ զանգուածներին նաեւ այս հարցում: ԱՄՆ-ի դեսպանատան վերլուծաբանները, կարծում ենք, շատ պարզորոշ տեսնում են, թէ նախկինում մի շարք հարցերի (փողոցներում կարմիր գծերով առանձնացուած վճարովի կայանատեղեր, արագաչափերի սահմանած տուգանքներ, տրանսպորտի ուղեվարձի թանկացում, պետական համակարգից հարիւր հազարաւոր աշխատակիցների կրճատման մասին յայտարարութիւններ եւ այլն) շուրջ իրենց անհամաձայնութիւնը փողոցներ փակելու եւ զանգուածային անհնազանդութիւններ իրականացնելու միջոցով արտայայտող զանգուածներն այսօր ինչպէս են այդ նոյն հարցերի գոյութիւնն անտեսում, լուռ եւ անտրտունջ, շատ դէպքերում՝ ուրախութեամբ, համաձայնւում նոր իշխանութիւնների հետ: Միջանկեալ նշենք նաեւ, որ առաջիկայում նախատեսուող ԼԳԲՏ համայնքի  (Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender) շքերթի իրականացումը եւս ԱՄՆ-ն դիտարկում է որպէս լրջագոյն մի թեստ՝ եւս մէկ անգամ համոզուելու համար Ն. Փաշինեանի` ամբոխացման ճանապարհին գտնուող ժողովրդին ամէն տեսակի հարցերում լիարժէք համոզելու վարպետութեան մէջ: Արդիւնքում՝ ԱՄՆ-ն յետդեկտեմբերեան շրջանը դիտարկում է արցախեան խնդրի կարգաւորման գործում սեփական սցենարի իրագործման ամենայարմար ժամանակաշրջանը:

Ունենալով ՀՀ-ում «բարենպաստ» պայմաններ՝ ԱՄՆ-ն, ինչպէս յայտարարեց Պոլթընը, կը սկսի այդ հողի վրայ համապատասխան լայնածաւալ աշխատանքներ տանել նաեւ Պաքւում: Քաղաքական եւ պիզնես ահաբեկչութիւնների, «հակայեղափոխական» որակումների, Ռ. Քոչարեանի եւ Ս. Սարգսեանի հետ վերադարձի «սարսափիկների» տարածման միջոցով (այստեղ եւս շատ ենք նման Մ. Սահակաշվիլուն) երկրում ընդդիմութեան տեղի ու դերի զրոյացման արդիւնքում Ն. Փաշինեանի՝ Դեկտեմբերին ձեւաւորուելիք միահեծան իշխանութիւնը այլեւս ոչ մի պատճառաբանութիւն չի կարող ներկայացնել ԱՄՆ-ին, թէ ինչո՛ւ չի ցանկանում զիջել տարածքները: Բնականաբար՝ ԱՄՆ-ն լաւագոյնս հաշուարկել է նաեւ այս հողի վրայ իրականացուելիք ՌԴ-ի հակաքայլերը, որոնք, եթէ դիտարկենք Ռուսաստան-Ատրպէյճան յարաբերութիւնների եւ փոխադարձ շահերի, ինչպէս եւ ՌԴ-տարածաշրջան զարգացումների հարթութեան մէջ, իրականում կարող են վերածուել զիջումներ պարտադրող քայլերի եւ լիովին համընկնել ԱՄՆ-ի դիրքորոշումների հետ (տե՛ս ՀՀ-Թուրքիա յարաբերութիւնների կարգաւորման եւ սահմանի բացման մասին տխրահռչակ արձանագրութիւնների ստորագրման փաստը):

Ի վերջոյ՝ պարզորոշ է, որ ԱՄՆ-ն, ինչպէս հարաւաօսական շուրջ 15,000 վրացի փախստականների, Վրաստանի տարանցիկ համակարգերի ջախջախման, երկրի տնտեսութեան փլուզման եւ բազմաթիւ այլ անդառնալի վնասների պայմաններում Վրաստանին, այնպէս էլ հողային զիջումների, ՀՀ եւ ԱՀ պետականութիւններին եւ հայ ժողովրդին հասցրած նիւթաբարոյական անդառնալի վնասների պայմաններում, ՀՀ-ին կարող է տրամադրել դրամական կամ այլ տիպի օժանդակութիւններ, ինչը մեծ հաշուով ծիծաղելի է եւ որեւէ կերպ չի կարող դրուել հակառակ նժարին (տե՛ս Վրաստանի ներկայ կախեալ եւ անմխիթար վիճակը):

Փաստենք. արցախեան հակամարտութեան կարգաւորման սարգսեանական պատմափուլում իշխանութիւնների՝ զիջումների չգնալու հիմնական կռուանը վերջիններիս կողմից լայն ժողովրդականութիւն չունենալն էր կամ, եթէ աւելի հասկանալի ձեւակերպենք մեր միտքը, իշխանութիւնների՝ հասարակութեան լայն հատուածներին այս հարցում որեւէ ձեւով կամ ձեւաչափով համոզելու անկարողութիւնը, ինչն էլ ստիպում էր միջազգային հանրութեանը անիմաստ եւ անպտուղ ճնշումներ չբանեցնել ՀՀ նախկին իշխանութիւնների վրայ՝ չձեռնարկելով այս գործընթացում որեւէ կտրուկ կամ շրջադարձային քայլ: Նոր իրողութիւնների պայմաններում այդ կռուանն ի սպառ անհետացել է, աւելին, հակամարտութեան կարգաւորման խնդրում առկայ է ՀՀ նոր իշխանութիւնների՝ խորքի մէջ տէր պետրոսեանական զիջողական մօտեցումներից էապէս չտարբերուող դիրքորոշում կամ, առնուազն, նոր կառավարութեան կազմում են տէր պետրոսեանական գաղափարները եւ հայեացքներն անվերապահ ընդունող երբեմնի ընդդիմադիրները, որոնց` արցախեան խնդրի հանդէպ ունեցած տէր պետրոսեանական վտանգաւոր դիրքորոշումները պատից կախուած զէնքի նման մի գեղեցիկ օր կրակելու են:

Արդիւնքում՝ դեկտեմբերեան ընտրական գործընթացների աւարտն ազդարարելու է արցախեան խնդրի կարգաւորման նոր եւ անչափ վտանգաւոր փուլի սկիզբը, եւ տուեալ փուլում հայոց պետականութեան համար կործանարար զիջումներ թոյլ չտալու համար հայ հանրութիւնն, առաջին հերթին, չպէտք է թոյլ տայ միահեծան իշխանութեան հաստատում ՀՀ-ում: Այդպիսի իշխանութեան գերին դառնալու է հենց ինքը՝ Ն. Փաշինեանը, եւ նրան այլեւս չի կարողանայ մօտալուտ արտաքին ճնշման պայմաններում, հողային զիջման հարցում, իր հակադիր կեցուածքով օժանդակել որեւէ քաղաքական ուժ: Երկրում պէտք է ձեւաւորուի ուժեղ, արմատական եւ գաղափարական ընդդիմութիւն, որը ոչ միայն երկրի բնականոն զարգացման նախապայմանն է, այլեւ փաշինեանական իշխանութեան՝ արցախեան խնդրում հողային զիջումներ թոյլ չտալու միակ գրաւականը: Աւելորդ չենք համարում յիշեցնելու, որ արցախեան գոյապայքարի ողջ ընթացքում Լ. Տէր Պետրոսեանի վարչախումբը միջազգային հանրութեան հետ յարաբերութիւններում յենւում էր հենց այդ ներկայացման վրայ, այն է` «Արցախում զինուած պայքարը «հրահրում է» տեղի ժողովուրդը, եւ ինքը որեւէ կապ չունի այդ ամէնի հետ, աւելին` չի կարող ազդել արցախցիների ազատագրական պայքարի վրայ»: Սա կիրառւում էր ե՛ւ ակրեսորի պիտակից, ե՛ւ միջազգային ճնշումների գլխացաւանքից ազատուելու համար: Փաստենք նաեւ, որ այս սցենարը Լ. Տէր Պետրոսեանը լաւագոյնս կիրառում էր նաեւ շնորհիւ երկիր վերադարձած ՀՅԴ-ի, որը տուեալ շրջանի հասարակական-քաղաքական կեանքում եւ Արցախի ազատագրման գործում առանցքային դերակատարում ունեցող ընդդիմադիր քաղաքական ուժն էր:

Կրկին յիշատակելով Վրաստանը՝ փաստենք, որ հողային զիջման գնով հակամարտութեան գլխացաւանքից իրեն ազատած, երկրում միահեծան իշխանութիւն հաստատած սահակաշվիլիական արկածախնդրութիւնները չներելով՝ երկրի հասարակութիւնն ընդամէնը 4 տարի անց դուրս եկաւ փողոց եւ վռնտեց Նոպելեան մրցանակի հաւակնորդ երբեմնի «մեծ ժողովրդավարին»: Վռնտեցին, սակայն՝ ուշ էր. հարաւօսական հակամարտութիւնն այլեւս երբեք չի վերադառնայ այն բաղձալի ստատուս քուոյին, ինչը կար 2000-ական թթ. կէսերին՝ մինչ «ժողովրդավարների» միահեծան իշխանութեան ամրապնդումը Վրաստանում: ՀՀ-ում եւս չի ներուի փաշինեանական ցանկացած արկածախնդրութիւն: Ժողովրդի մէջ ապրող ազգը շատ շուտ կ’արթնանայ, սակայն նշեալ արկածախնդրութիւններով պայմանաւորուած կորուստները կարող են անդառնալի հետեւանքներ ունենալ հայոց պետականութեան գոյութեան համար: