«Որպէս հայ, Սառա Քորնինկի արձանը քանդակելու առաջին խթանս հանդիսացաւ բարոյական պարտաւորութիւնը». Հարցազրոյց կերպարուեստագէտ Կարէն Պետրոսեանի հետ

• Հարցազրոյց արուեստագէտ Կարէն Պետրոսեանի հետ

Տաղանդաւոր կերպարուեստագէտ Կարէն Պետրոսեան ծնած է 1952-ին, Զանգեզուր: Աւարտելէ ետք Երեւանի գեղարուեստի ուսումնարանը կը մեկնի Սենթ Փեթերսպուրկ՝ կատարելագործելու իր մասնագիտութիւնը տեղւոյն կերպարուեստի կաճառէն ներս, ապա մինչեւ 1987 Երեւանի մէջ գործելէ ետք կը տեղափուխուի Մոնթրէալ: Ցարդ մասնակցած է Արուեստի տպագրութեան եւ քանդակագործութեան միջազգային զանազան մրցումներու Ճափոնի եւ Եւրոպայի մէջ: Բացի Գանատայէն եւ Երեւանէն իր գործերը ցուցադրուած են Եւրոպայի եւ ԱՄՆ-ի կարեւոր քաղաքներու մէջ եւ արժանացած՝ ջերմ ընդունելութեան: Ան վերջերս կը պատրաստէ քանդակը Սառա Քորնինկի, որ Ցեղասպանութեան շրջանին մեծ ներդրում ունեցած է հայ որբերու փրկութեան գործին:՚

Հ.- Պարո՛ն Կարէն, արդէն իսկ տեղի կ’ունենայ ձեր «Մեղուափեթակին մէջ» թեմայով ցուցահանդէսը Ամերիկայի մէջ: Ինչպէ՞ս կը բնորոշէք այս թեման, եւ ինչպիսի՞ գործեր կը ցուցադրուին հոն:

Կ.Պ.– Այս մէկը արդէն 4-րդ ցուցադրութիւնն է. ես սկսեցի զայն Երեւան. այնտեղ ցուցադրուելէ յետոյ տեղափոխուեց Նիւպրոնզուիք, որտեղ Ցեղասպանութեան 100-ամեակին առիթով կազմակերպուած միջոցառման ընթացքում ցուցադրուեց մէկ ամսուայ տեւողութեամբ, որմէ ետք տեղափոխուեց Մոնթրէալ, ապա՝ Մենիափոլիս, ուր պիտի ցուցադրուի 6 ամսով, մինչեւ Փետրուար: Անշուշտ իւրաքանչիւր ցուցադրութեան ընթացքում փոփոխութիւններ եւ յաւելացումներ կը լինեն: Ինչ կը վերաբերի ցուցահանդէսին, ընդհանուր առումով 10 տարուայ ընթացքում իրագործուած նախագիծ է, որը համատեղ աշխատանք է մեղուների հետ: Նկարչական աշխատանքս աւարտելէ յետոյ տեղադրում էի զայն փեթակին մէջ, եւ մեղուները շարունակում էին վրան աշխատել: Որոշ գործեր 1 տարուայ, 2 կամ 3 տարուայ ընթացքում կ’աւարտուէին, որոշներ ալ՝ 10 տարուայ ընթացքում, ինչը կախեալ է այն հարցից, թէ ես ի՛նչ ձեւով կ’ուզէի ունենալ վերջնական արդիւնքը: Այն գործերը, որ 10 տարուայ տեւողութեամբ մնում էին փեթակին մէջ, ամբողջութեամբ կը գոցուէին մեղրամոմով: Իսկ 1, 2 կամ աւելի պակաս տեւողութեամբ պատրաստուած գործերիս մէջ աւելի երեւելի կը լինի իմ աշխատանքը: Գործերս ընդգրկում են կտաւներ, որոշները լուսանկարային են, շարք մըն էլ կայ, որ քանդակներ են՝ ստեղծուած Օնիքս կիսաթանկարժէք քարից, որոնցով ներկայացնում եմ տարբեր չափերով մեղուափեթակներ: Թեման առնչւում է Ցեղասպանութեան այն իմաստով, որ դա կապուած է մարդկութեան կատարածի հետ. նշեմ, որ այս ցուցահանդէսի մէջ նաեւ ընդգրկուած է շատ կարճ տեսերիզներու ցուցադրութիւն՝ երկու պաստառներու վրայ, որտեղ մէկ պաստառի վրայ տեսնւում են մեղուները, որ կը կատարեն իրենց աշխատանքը, մինչ միւս պաստառի վրայ առաջին համաշխարհային պատերազմէն սկսեալ մինչեւ արաբական պատերազմները, մինչեւ տարբեր տեղեր տեղի ունեցող պատերազմներ. շատ յստակ է միտքը, կը կարծեմ. ուղղակիօրէն բնութիւնը մէկ կողմէ ինչ որ ստեղծում է, դժբախտաբար մարդկութիւնը այլ տեղ ոչնչացնում է: Հակադրութիւնն է, որին մարդիկ չեն ուզում անդրադառնալ: Բնութիւնը կառուցողական է, բայց դրա հակասութիւնը քանդելն է, որ, դժբախտաբար, առ այսօր գոյութիւն ունի, եւ նշեմ, որ պատերազմները կամ Ցեղասպանութիւնները չեն խնդիրը, այլեւ՝ բնութեան մէջ միջամտութիւնները մարդու կողմէ միշտ չէ որ ճիշդ ձեւով արւում են: Պէտք է լինենք չափազանց խելացի, որպէսզի կարողանանք ճիշդ դասը քաղել բնութիւնից եւ հետեւել նրա:

Հ.- Ձեր գործերէն երեք քանդակներ տեղադրուած են Երեւանի մէջ, որոնցմէ երկուքը՝ Աբովեան փողոցի վրայ: Ի՞նչ են անոնք եւ ի՞նչ առթիւ տեղադրուած են հոն:

Կ.Պ.- Այո՛, Երկուքը Աբովեան փողոցի վրայ, իսկ մէկ հատն էլ Մոսկովեան փողոցին յարակից պարտէզի մը մէջ: 2011-ին ցուցահանդէս ունէի «Կենսական շարժումներ» ընդհանուր խորագրով, որի մէջ ընդգրկւում էր կրկին մեր հին հայկական սովորութենէն եկած Կենաց ծառի շուրջ գործեր: Մոսկովեանի մէջ տեղադրուած քանդակը տեղադրուեցաւ ի յիշատակ կոտրուած ծառերին, որովհետեւ այդ մութ տարիներին Երեւանի մէջ բաւականին ծառեր ոչնչացրեցին: Երկրորդը եւ երրորդը, որ տեղադրուել են Աբովեան փողոցի վրայ, ցուցադրուեցին Երեւանի Ժամանակակից թանգարանում, ապա առաջարկութիւն եղաւ թանգարանին կողմէ գնել այդ քանդակները եւ քաղաքապետարանի հետ գործակցաբար տեղադրուեցին քաղաքին մէջ: Անոնք պրոնզէ եւ մետաղէ քանդակներ են, որոնց թեման նոյնպէս անդրադարձ է բնութեան եւ մարդուն՝ որտեղ շրջուած ծառի մէջ մարդու քանդակն է, այն իմաստով որ որքանով մենք կարող ենք ապրել բնութեան մէջ եւ կառուցողական լինել:

Հ.- Մոնթրէալի «Քար եւ մեղր» ձեր ցուցահանդէսը, զոր նշեցիք առաջին հարցումին մէջ, ինչպիսի՞ անդրադարձ ունեցաւ հայկական եւ գանատական շրջանակներուն մէջ:

Կ.Պ.- Բաւականին լաւ. ցուցահանդէսը կայացաւ Մոնթրէալի Galerie Eric Devlin ցուցասրահում, որի հետ երկար տարիներ աշխատակցել եմ: Ունեցանք բաւականին տեղացի, գանատացի յաճախորդներ: Անկախ օտար այցելուներից տեղական ռատիոկայաններ անդրադարձան ցուցահանդէսին, նշելով թէ թեման առնչւում է Ցեղասպանութեան: Կը ցանկանայի, որ հայկական շրջանակների անդրադարձը աւելին լինէր, սակայն համոզուած եմ, թէ ում հետաքրքրում է արուեստը՝ անպայման այցելեց ցուցասրահ: Օտարների ներկայութիւնը առիթ է, որ իրենք անձնապէս բացայայտեն մեր մշակոյթը, որը, կարծում եմ, շատ կարեւոր է ոչ միայն արուեստագէտի համար, այլ ընդհանուր մշակոյթի համար:

Հ.- Արուեստի քննադատ Մովսէս Ծիրանի, անդրադառնալով ձեր արուեստին, յայտնած է, թէ ձեր արուեստը կը գործէ անհեթեթի եւ գերիրապաշտութեան ոլորտներու վրայ: Ինչպէ՞ս կրնաք հակակշռել այս հակադրութիւնը եւ համաձա՞յն էք իր բնորոշումին:

Կ.Պ.- Ամէն մարդ ազատ է իր ձեւով, իր տեսանկիւնէն ընդունելու, տեսնելու եւ գնահատելու արուեստի գործերը: Ես ընդհանրապէս կողմնակից եմ, որ չպարտադրուի դիտորդին արուեստագէտի տեսակէտը: Ուրախ եմ, որ բաւականին հետաքրքիր մօտեցումներ կը լինեն, այսպէս է լինելու յարաբերութիւնը եւ շփումը արուեստագէտի եւ դիտորդի, ինչը յաճախ անբեղմնաւոր կ’ըլլայ արուեստագէտի համար: Գալով Մովսէսի այս ձեւակերպումին ես համաձայն չեմ անոր, որովհետեւ անհեթեթի եւ գերիրապաշտութեան ոլորտները չեն իմ արուեստի կորիզը, այլ ինչպէս նշեցի նախորդ հարցերում, հակադրութիւններն են, որ ես փնտռում եմ: Բայց ձեւակերպումները, ինձ համար նշանակութիւն չունեն, ես ինձ համար սահման չեմ դրած, որ եթէ այս ուղղութեանը կը պատկանի, այդ ինձ չի հետաքրքրի. ինձ համար կարեւորը այն է, թէ երբ տեսնում եմ որեւէ գործ, որն իր խորքով կրնայ ինձ յուզել եւ ընդհանրապէս որպէս արուեստի գործ ինձ անտարբեր չթողնել, ես կը գնահատեմ: Յամենայնդէպս յարգելի է իր տեսակէտը:

Հ.- Դուք հիմա կը պատրաստէք արձանը Սառա Քորնինկի, որ ցեղասպանութենէն ճողոպրած հայ որբերու փրկարար հանդիսացած է. ինչո՞ւ որոշեցիք յաւերժացնել իր յիշատակը այս արձանով:

Կ.Պ.- Երբ այս հարցը առաջացաւ, ես աւելի մօտէն կարողացայ ճանաչել Սառա Քորնինկի պատմութիւնը: Եթէ ուրիշ բան չըլլար, որպէս հայ, առաջին խթանը պիտի հանդիսանար բարոյական պարտաւորութիւնը, անկախ անկէ, որ պատուէր մըն է այդ, որին կը համաձայնես կամ ոչ, որի մէջ որոշ սահմանափակումներ կը լինեն կամ ոչ, բայց էլի պիտի ընդունես, որովհետեւ այստեղ, ինչպէս ասացի, բարոյական հարց կայ, որը միշտ կը պարտադրէ, որ լուծումներ գտնես եւ կարենաս զայն համապատասխանել քո ներաշխարհին: Հիմա երբ այս առաջարկը եղաւ «Սառա Քորնինկ սոսայիդի»ի կողմէ, կարելի չէր անտեսել այս օտար կնոջ կատարածները, ոչ միայն հայ այլեւ յոյն երեխաներու, 1919-էն մինչեւ 30 թուականը որբանոցներում խնամելով, ապա 1922 թուականին 5000 երեխայ փրկելով կոտորածներէն՝ նաւով ուղարկած է Միացեալ Նահանգներ, ապա այս ամէն ինչի մասին երկու անգամ չես կարող մտածել: Սառա Քորնինկ 1919-1930 Կարմիր Խաչին կողմէ ղրկուած է Միջին Արեւելք՝ որտեղ կամաւորաբար զբաղած է որբախնամութեամբ: Նշեալ կազմակերպութիւնը յառաջիկայ տարում ուզում է մեծ շուքով նշել դրա 100-ամեակը Նովա Սքոչիայում, եւ այդ առթիւ ուզում են նրա քանդակը զետեղել այնտեղ: Քանդակը կը պատրաստուի Հայաստան, որը բաւականին խորհրդանշական է. ինձ օգնում է Հայաստանի մէջ իմ բարեկամ քանդակագործ Աշոտ Պատալեանը: Քանդակը 2.50 մեթր բարձրութեամբ է, որը ներկայացնում է Սառա Քորնինկը՝ երկու երեխաների հետ: Այն արդէն գտնւում է ձուլարանում, պիտի ձուլուի պրոնզով եւ յառաջիկայ Օգոստոսին տեղափոխուի Նովա Սքոչիայի Եարմութ քաղաքը, որ Սառայի ծննդավայրն է:

Հարցազրոյցը վարեց՝ Սոնա Թիթիզեան Կէտիկեան